دانشگاه‌های عربی

ممکن است عربستان کشور مناسبی برای تجربه دانشگاهی، که عبارت است از خانه بیرون رفتن، آزمایش کردن و قرار ملاقات گذاشتن نباشد. و حتی پیشینه طولانی مصر را در بورسیه تحصیلی نداشته باشد که مثلاً در مورد دانشگاه الازهر به قرن دهم باز‌می‌گردد. اما این کشور شهرتی باورنکردنی در امر آموزش در خاورمیانه کسب می‌کند. در ابتدای امسال عربستان سه جایگاه از چهار جایگاه رتبه‌بندی دانشگاه‌های کشورهای عربی را که توسط مجله هفتگی Times Higher Education (THE) i بریتانیا انجام شد از آن خود کرد. در صدر این رتبه‌بندی دانشگاه ملک عبدالعزیز در شهر جده در غرب عربستان است که در سال 1967 تاسیس شده است.
این کشور پادشاهی به ندرت کارها را به خوبی بسیاری از همسایگان باهوش خود در حوزه خلیج [فارس] انجام می‌دهد چه برسد به آنکه از آنها بهتر نیز انجام دهد. اما در امر آموزش عالی با تمام قوا حرکت می‌کند. یک دلیلش این است که بسیاری از سعودی‌ها مدت‌ها در اروپا و آمریکا درس خوانده‌اند. تعدادی از آنها با مدارک بسیار عالی بر‌می‌گردند و وارد تدریس دانشگاهی می‌شوند. در سال‌های اخیر این کشور بودجه جذب اعضای هیات علمی از خارج کشور را به شرط انجام تحقیقات دانشگاهی داشته است. این امر به افزایش تعداد استناد مقالات در مجلات علمی منجر شده که یکی از شاخص‌های مورد استفاده THE است.
موردی که سبب شگفتی کمتری می‌شود جهش دانشگاه آمریکایی بیروت به رتبه دوم است. این یکی از انبوه دانشگاه‌های خصوصی در منطقه است و پیشینه آن به دوران استعمار باز‌می‌گردد؛ پس از استقلال، موسسات دولتی بزرگ رواج یافتند. مدت‌های زیادی است که این دانشگاه در منطقه برگزیده شمرده می‌شود که تنها به دلیل کیفیت آموزش آن که در انگلستان تدوین می‌شود، نیست. محوطه زیبا و سرسبز آن در کنار دریا در بیروت آزاد که بسیار مورد پسند تجربه زندگی دانشجویی آزادانه غربی است یک جاذبه است. دیگر دانشگاه‌های حوزه خلیج [فارس] و سه موسسه در مصر در میان 15 رتبه اول هستند؛ اردن و مراکش تقریباً در انتهای این رتبه‌بندی جای دارند. جای تعجب ندارد که کشورهای جنگ‌زده سوریه و یمن نیز در این رتبه‌بندی جایگاهی ندارند.
اما طبق استانداردهای جهانی، دانشگاه‌های عربی شرایط بسیار خوبی برای دانشجویان فراهم نمی‌آورند. دانشگاه ملک عبدالعزیز به تازگی جزو 300 دانشگاه برتر جهان شده است. تدریس در جهان عرب بیشتر بر یادگیری حفظی تمرکز دارد تا بر توسعه مهارت‌های تحلیلی. امکانات آنها اغلب فاقد به روزترین فناوری‌هاست. جیدا همادا، استاد انگلیسی در دانشگاه اسکندریه مصر فکر می‌کند مشکل اصلی تعداد زیاد دانشجوهایی است که بر اساس انتخاب خودشان وارد یک رشته دانشگاهی نمی‌شوند بلکه عامل تعیین‌کننده نمرات تحصیلی‌شان است. رشته‌های پزشکی، مهندسی، و علوم سیاسی به نتایج درخشان نیاز دارند. دانش‌آموزانی با نمرات پایین وارد رشته‌های هنر، بازرگانی، و آموزش می‌شوند.
خانواده‌های بسیار ثروتمند فرزندان خود را به خارج از کشور می‌فرستند. بسیاری از آنها هرگز به کشور خود باز نمی‌گردند که این امر فرار مغزها را افزایش می‌دهد. افراد مرفهی که فرزندان خود را برای تحصیلات عالی در داخل کشور نگه می‌دارند اغلب ترجیح می‌دهند آنها را به موسسات خصوصی جدید با کلاس‌های کوچک‌تر بفرستند. رتبه‌های اینها در دهه گذشته در سراسر منطقه نشان داده شده است. اما امکانات درخشان آنها اغلب مانع می‌شود که ببینیم دوره‌های درسی و استادان آنها بهتر از موسسات دولتی معمولی نیست. در واقع، بسیاری تایید می‌کنند که کیفیت در این موسسات همیشه پایین‌تر است.
اما موسسات عربی دارند به شیوه‌ای غیرمنتظره پیشرفت می‌کنند. زنان در نیمی از 15 دانشگاه برتر کشورهای عربی از مردان پیشی گرفته‌اند. حتی در عربستان سعودی، که زنان حق رانندگی ندارند و باید با اجازه یک قیم مرد مسافرت کنند، بانوانی که هیات علمی هستند دارند به دانشگاه‌های کاملاً مردانه افزوده می‌شوند. انجمن دانشجویی دانشگاه ملک عبدالعزیز دارای 57 دانشجوی دختر به ازای هر 43 دانشجوی پسر است. متاسفانه، تعداد فارغ‌التحصیلان دختر که وارد بازار کار می‌شوند از تعداد فارغ‌التحصیلان پسر کمتر است.
منبع: اکونومیست