نوبت ماست

محمدرضا نجفی‌منش / عضو هیات مدیره انجمن قطعه‌سازان ایران

نقشه همکاری ایران با کشورهای آماده به همکاری در صنعت خودرو هنوز کامل ترسیم نشده است. اما جریان مثبت روابط تجاری پس از نتیجه مذاکرات هسته‌ای بسیاری از کشورها را برای همکاری با خودروسازان ایرانی راغب کرده به طوری که این روزها تراکم هیات‌های تجاری اروپایی و آمریکایی انتخاب قطعی شریک جدید را برای خودروسازان سخت کرده است.
اگرچه بیانیه لوزان چهره صنعت خودرو را پس از تحریم‌ها اندکی تا حدی تغییر داده و فرصت‌های بسیاری را در زمینه همکاری‌های احتمالی با بزرگان این صنعت پیش روی خودروسازان ایرانی قرار داده اما تحریم‌ها همچنان مانع اصلی ورود این شرکای جدید هستند. ورود هیات‌های تجاری کشورهای صاحب تکنولوژی به ایران و مذاکره با خودروسازان داخلی نوید تحولی بزرگ در صنعت خودرو را می‌دهد. در روزهای آغازین سال 94 با ورود هیات‌های تجاری بسیاری به ایران اگرچه این موضوع ثابت شد اما نکته حائز اهمیت این است که صنعت خودرو که در سال‌های تحریم کمپانی‌های بزرگ یکه و تنها رهایش کردند حال با تراکم هیات‌های تجاری آن هم فقط برای مذاکره مواجه شده است.
هیات تجاری صنایع خودرو و قطعه اسکاندیناوی همین چند روز پیش ضمن بازدید از برخی مراکز مهم خودروسازی و قطعه‌سازی کشور، تمایل همکاری خود را با صنعت قطعه‌سازی ایران به صراحت اعلام کردند اما بازدیدهایی که این هیات‌ها از کارخانه‌های ایرانی داشتند، رضایت و استقبال آنها را برای ورود به تولید ایران و بازار داخلی آن چند برابر کرد. آنها در این رفت و آمد متوجه شدند صنعت خودرو ایران در سال‌های اخیر پیشرفت بسیاری کرده است و تردید آنها نسبت به اینکه سرمایه‌گذاری‌شان برای خودروسازی در کشور سودده است یا خیر، برطرف شد.
اما هنوز برای تعیین شریک تجاری و برنامه‌ریزی برای حضور قطعی آنها در صنعت خودرو کمی زود است. تمام این همکاری‌ها فعلاً فقط در حد مذاکره است و به مرحله قرارداد دو طرف نرسیده است. اما اگر تمام این مذاکره‌ها از سوی هیات‌های تجاری و بزرگان صنعت خودرو دنیا با ایران به پای قراردادها کشیده شود در کنار تامین مالی نیاز این صنعت با سرمایه‌گذاری سوئدی‌ها به دلیل تکنولوژی بالای این کشور در زمینه قطعه‌سازی و خودروسازی برای ارتقای کیفیت تولیدات داخلی سوئد می‌تواند گزینه مناسبی برای همکاری با ایران باشد.
شاید امروز بتوان این مذاکره‌ها را مقدمه‌ای برای همکاری‌های بیشتر دانست اما مسیر واقعی تولید خودرو با ایفای نقش شرکای جدید به تحریم‌ها گره خورده است و تنها در شرایطی می‌توان عملیاتی شدن همکاری‌ها را حتمی دانست که توافق هسته‌ای و رفع تحریم‌ها بر صنعتگری ایران سایه‌افکنی نداشته باشد. اما از منظری باید نوع همکاری خودروسازان ایران با شرکای جدید هوشمندانه باشد و متوجه این باشیم که سرمایه‌گذاری در کدامین حوزه از خودروسازی می‌تواند صنعت ایران را بدون وابستگی قوت بخشد.
شرکای احتمالی صنعت خودرو در زمینه‌های مختلفی اعلام آمادگی کرده‌اند اما آن چیزی که از مذاکره‌ها با سوئدی‌ها بیشتر به گوش خودروسازان و قطعه‌سازان می‌رسد، همکاری در زمینه قطعه‌سازی است و ما متقابلاً خواسته خود را مبنی بر اینکه باید همکاری در تولید قطعات خودرو جوینت ونچر «برد-‌برد» باشد، مطرح کرده‌ایم.
اما در نگرشی خوش‌بینانه به این قضیه به نظر می‌رسد عصر عطش ایران برای یافتن سرمایه‌گذار و ورود شرکت‌های بزرگ در این صنعت به پایان رسیده و الان آسیاب به نوبت ایران در حال چرخیدن است. در حال حاضر فضای مساعدی که پس از مذاکرات هسته‌ای بوی بهبود روابط بین‌المللی را به مشام خارجی‌ها رسانده و آنها را مشتاق به سرمایه‌گذاری در ایران کرده، برای خودروسازان در کنار اینکه فرصت است، شرایطی به وجود آورده که خودروسازان ایران قدرتمندانه‌تر از گذشته پای میز مذاکره می‌نشینند و این بار قرار است ما به هیات‌های تجاری صنایع کشورهای خارجی خط مشی بدهیم که در چه زمینه‌ای می‌توانند ورود پیدا کنند؛ فرمان‌دهی صنعتی و سرمایه‌گذاری‌ای که سال‌های گذشته طرف‌های مقابل با ایرانی‌ها در قراردادها داشتند، و حال نوبت به خودروسازان ایرانی رسیده است.
اما نکته حائز اهمیت این است که سرنوشت مذاکره‌های پرسر و صدای خودروسازان ایران با هیات‌های تجاری پس از لغو نشدن تحریم‌ها چه خواهد شد؟ پاسخ این سوال بدون شک مسیر گمانه‌زنی‌ها از جریان مذاکره‌ها و عملیاتی شدن همکاری‌ها را عوض خواهد کرد. زیرا اگر رفت و آمد هیات‌های تجاری و پیشنهادهای متعدد همکاری خودرویی روی ریل گشایش روابط بین‌المللی و لغو تحریم‌ها نیفتد، همکاری مطلوب ایران با صاحبان تکنولوژی کشورهای مختلف که این روزها احتمال آن قوی است، به جایی نخواهد رسید و بازیگر اصلی صنعت خودرو ایران چین خواهد ماند.
بنابراین اکنون در شرایطی به سر می‌بریم که اگر مذاکره‌ها برای توافق هسته‌ای موجب لغو تحریم‌ها نشود فرصت‌های مناسب همکاری صنایع بسیاری را از دست خواهیم داد که خودرو یکی از صنایعی است که پس از بیانیه لوزان با استقبال کشورهای توانمند بسیاری روبه‌رو شد. از این‌رو شرکای حاضر و آماده جدید خودروسازی ایران را نباید دست کم گرفت. در حالی که می‌توان با انتقال سرمایه، دانش فنی، ارتقای کیفیت و توسعه بازارهای صادراتی صنعت خودرو را متحول کرد.
از آنجا که بازار خودرو ایران برای شرکت‌های بزرگ خارجی جذاب است پس از مذاکره‌های مثبت برای توافق هسته‌ای و لغو تحریم‌ها برخلاف اینکه همکاری ایران با کمپانی‌های آمریکایی فقط در حد شایعه بود هم جدی شده و اخیراً ابراز تمایل آنها برای حضور در صنعت خودرو ایران گمانه‌زنی همکاری‌های وسیعی را قوت بخشیده است. اما در این زمینه معتقدم نباید عجله کرد و مصلحت در این است که منتظر ماند تا به‌رغم علاقه‌مندی آنها برای همکاری با ایران کمی شرایط تغییر پیدا کند و موانع سرمایه‌گذاری‌های مشترک و تولید رفع شود.
پس از برداشته شدن کامل تحریم‌ها اصلی‌ترین مانع مذاکره خودروسازان، راه برای تحقق دستیابی به رتبه پنجم آسیا و تولید سه میلیون دستگاه خودرو سبک اعم از سواری و وانت در افق 2025 و صادرات حداقل یک میلیون دستگاه خودرو به بازارهای هدف، تامین حداقل 25 میلیارد دلار ارزش تولید قطعات توسط سازندگان داخلی و نیز صادرات حدود پنج تا شش میلیارد دلار قطعه از سوی سازندگان داخلی هموار خواهد شد.
بنابراین علاوه بر اینکه بستر تولید خودروهای به‌روز فراهم می‌شود، محصول این همکاری‌ها بسیاری از بازارهای صادراتی درون منطقه را از آن خود خواهد کرد. به همین دلیل هیات‌های تجاری پیشقدم شده، ورود سرمایه‌گذاری‌هایشان را به بازار ایران دارای منفعت می‌بینند.
اما در حال حاضر تمامی مباحث مطرح‌شده فعلی همچنان در حد مذاکره و صحبت است و همکاری‌ها به صورت قطعی جریان نگرفتند. در این شرایط هم نمی‌توان برای همکاری‌های احتمالی شریک جدید قطعی انتخاب کرد. بررسی وضعیت منافع دو کشور در قراردادهاست که حیطه همکاری‌ها را مشخص می‌کند البته از هر کشوری که بتواند منافع صنعت ایران و بازار آن را تامین کند، استقبال خواهیم کرد.
اکنون که بیشتر کشورها مانند کره، ژاپن، هند، کشورهای اروپایی، فرانسه، اسپانیا، روسیه و چک هیات‌های مشتاق برای همکاری با ایران آمد و رفت دارند، این نشان می‌دهد که بیشتر کشورهای اروپایی و حتی کشورهای منطقه علاقه‌مند به همکاری با خودروسازان داخلی ما هستند. طبیعی است ایران شانزدهمین بازار خودرو در دنیا را دارد و به موازات آن برای همه کشورها فرصت سرمایه‌گذاری در ایران جذاب خواهد بود.
اما صنعت خودرو پس از سال‌ها تحریم و پشت سر گذاشتن بحران‌ها باید در این مقطع یاد بگیرد این همکاری‌ها را مدیریت‌شده پیش ببرد. خودروسازان و قطعه‌سازان قصد ندارند بار دیگر تبدیل به واردکننده در بازار شوند بلکه هدف از این فرصت ایجادشده استفاده لازم از مزیت‌هاست و قصد داریم به جای اینکه خودرو و قطعه به ایران وارد کنیم، خودروساز و قطعه‌ساز به ایران وارد شود.
اینکه صنعت خودرو در این سال‌ها با هر سختی روی پای خود ایستاده، باعث شد در سال گذشته رشد اقتصادی ما مثبت شود اما چالش دیگر پیش روی این صنعت قیمت‌گذاری است که اگر ساماندهی شود، مسلماً رشد اقتصادی مطلوب‌تری خواهیم داشت. در کنار آن عملیاتی شدن قانون بهبود فضای کسب و کار و قانون رفع موانع تولید فضا را برای سرمایه‌گذاری‌های بیشتر و ورود هیات‌های خارجی به ایران ترغیب خواهد کرد اما نباید فراموش کرد تبدیل مذاکره به قراردادها مشروط به رفع تحریم‌ها در چند ماه آینده است.