تاریخ انتشار:
گفت‌وگو با اکبر ترکان درباره راهکارهای عبور از تحریم
اصلاح دیپلماسی برای مقابله با تحریم‌ها
اکبر ترکان سال‌ها در عرصه اقتصادی مسوولیت داشته است. او در گفت‌وگویی با اشاره به فرآیند تحریم‌های اعمال شده علیه کشور مسیر عبور از تحریم‌ها را تبیین کرده است.
اکبر ترکان سال‌ها در عرصه اقتصادی مسوولیت داشته است. او در گفت‌وگویی با اشاره به فرآیند تحریم‌های اعمال شده علیه کشور مسیر عبور از تحریم‌ها را تبیین کرده است. او می‌گوید: به عقیده من تنها راهکار خروج از این بحران، اصلاح دیپلماسی خارجی و نیز اصلاح ادبیات صحبت با سران سایر کشورهاست. یعنی ایران با اتخاذ یک سیاست خارجی درست باید در گام اول جلوی صدور قطعنامه‌های جدید را بگیرد و سپس در پی چاره‌جویی برای قطعنامه‌های پیشین باشد. آنچه در ذهن من است این است که استفاده صلح‌آمیز از انرژی هسته‌ای حق ماست. اما برای این هدف درست تنها یک راهکار وجود ندارد.
اقتصاد ایران در کنار مشکلات سال‌های دور با یک مشکل خارجی تحت عنوان تحریم روبه‌رو شده است. به اعتقاد شما چه عواملی موجب شد در کنار سیاهه چالش‌های اقتصاد ایران یک عامل دیگر نیز اضافه شود؟
اگر به فرآیند این تحریم‌ها دقت شود مشخص می‌شود که مخاطب گفت‌وگو‌های ایران در مورد استفاده صلح‌آمیز از انرژی هسته‌ای تا مراحلی، آژانس بین‌المللی هسته‌ای بوده است. اما از یک مرحله‌ای به بعد دیپلماسی کشور راه اشتباهی را در پیش گرفت؛ و راه گفت‌وگو با آژانس را به گفت‌وگو با شورای امنیت منتهی کرده است. در آن زمان فکر می‌شد که اگر آژانس کار را به بن‌بست برساند و شورای امنیت منتهی کند، هیچ اتفاق خاصی نمی‌افتد. هنگامی که مساله انرژی هسته‌ای ایران از آژانس به شورای امنیت ورود کرد منطق گفت‌وگو از علم به زور تغییر کرد. چرا که گفت‌وگو با آژانس در چارچوب منطق فنی آژانس انجام می‌شد؛ اما وقتی به شورای امنیت می‌رود آنجا قدرت‌های مسلم جهانی، اقتدار بیشتری دارند. آنها در آژانس هم اقتدار دارند اما اثرگذاری قدرت آنها در شورای امنیت بسیار بیشتر از آژانس است. به نظر من دیپلماسی کشور در این نقطه اشتباه کرد.
شما در حال حاضر محدودیت‌های سیاسی را پر‌رنگ‌تر از محدودیت‌های اقتصادی و قانونی می‌بینید؟
بله. یکسری محدودیت‌های گسترده به وجود آمده که ناشی از متن قطعنامه سازمان ملل و تحریم‌های یکجانبه است.
با توجه به آنکه از تحریم‌ها گفته شد اگر تحریم‌ها را یکجانبه، دو‌جانبه، چند‌جانبه و تحریم‌های مربوط به سازمان ملل دسته‌بندی کنیم، در سال‌های پس از انقلاب در واقع ایران عمدتاً با تحریم‌های یکجانبه از سوی آمریکا مواجه بوده است. در دوره کنونی چه سیاستی باید اتخاذ شود؟
تحریم‌های ایالات متحده علیه ایران که از بعد از پیروزی انقلاب اعمال شده، تحریم‌هایی نبوده که به کشورمان صدمات جدی وارد کند. چرا که سایر کشورهای جهان خود را ملزم به رعایت این قطعنامه نمی‌دانستند. زمانی که من در سازمان صنایع دفاع فعالیت می‌کردم، در حالی که ایالات متحده علیه ایران قطعنامه‌هایی را صادر کرده بود، ما تجهیزات و قطعات مورد نیاز آمریکایی را از درون آمریکا خریداری می‌کردیم. توان چنین کاری وجود داشت. اکنون اما، شرایط به دو دلیل تغییر کرده است. نخست تکنولوژی و فناوری آی‌تی است. چرا که امروز این علم به دست‌اندر‌کاران تجاری امکان می‌دهد تا اگر یک کانتینر در نقطه‌ای از دنیا روی آب قرار می‌گیرد، شما از دفتر تجاری خودتان در هر کجای دنیا می‌توانید صاحب، نوع کالا و حتی وزن محصول درون کانتینر را شناسایی کنید. پس آی‌تی این امکان را فراهم می‌کند که جابه‌جایی کالا در کشورمان بسیار دقیق زیر نظر گرفته می‌شود. نکته دیگر هم آنکه هیچ کجای دنیا خود را ملزم به رعایت قطعنامه‌های آمریکا نمی‌دانست و ایران می‌توانست از تمام بازارهای دیگر جهان برای حل مشکلات خود استفاده کند. شاید بهتر است دقت کنیم که حجم تجاری ایران هم با سایر کشورها نشان‌دهنده آن است که تحریم‌های تجاری آمریکا باعث پرهیز کشورهای درجه یک اروپایی از کار کردن با ایران نشده است.
پس ایران هم عملاً کار زیادی نداشته برای آنکه تحریم‌ها را دور بزند؟
چرا؛ باید کوشش‌هایی انجام می‌شد. اما در واقع ایران با پرداخت پول بیشتر و متحمل شدن هزینه بیشتر این تحریم‌ها را دور می‌زد. اما هنگامی که پای سازمان ملل هم باز می‌شود، دیگر نمی‌توان با کشورهای اروپایی وارد مذاکره شد.
آقای ترکان اشاره کردید که هم‌اکنون این تحریم‌ها چند‌جانبه شده است. اگر بخواهیم ریزتر این چالش‌هایی را که این تحریم برای ایران ایجاد کرده است، بررسی کنیم، شما به چه محورهایی اشاره می‌کنید؟
مهم‌ترین آن همان‌طور که قبلاً هم گفتم، محدودیت‌هایی است که برای حمل و نقل ایران ایجاد شده است.
و راهکار برون‌رفت از این چالش‌ها چیست؟
اکنون کشورهایی مثل روسیه و چین خودشان را به تحریم سازمان ملل متعهد می‌دانند، اما به تحریم‌های وزارت خزانه‌داری آمریکا متعهد نمی‌دانند. به همین دلیل هم هست که روسیه و چین می‌توانند یکسری از برنامه‌های خود را با ایران به پیش ببرند. به عقیده من تنها راهکار خروج از این بحران، اصلاح دیپلماسی خارجی و نیز اصلاح ادبیات صحبت با سران سایر کشورهاست. یعنی ایران با اتخاذ یک سیاست خارجی درست باید در گام اول جلوی صدور قطعنامه‌های جدید را بگیرد و سپس در پی چاره‌جویی برای قطعنامه‌های پیشین باشد. آنچه در ذهن من است این است که استفاده صلح‌آمیز از انرژی هسته‌ای حق ماست. اما برای این هدف درست تنها یک راهکار وجود ندارد. برای دستیابی به انرژی صلح‌آمیز هسته‌ای، مسیر نادرستی رفته شده است. یعنی به یک هدف درست با اتخاذ مسیر غلط نتوانستیم دست پیدا کنیم. باید مسیر را درست کرد. من فکر می‌کنم در دوره‌ای که آقای دکتر روحانی دبیر شورای عالی امنیت ملی بودند همین هدف با مسیر درست تعقیب می‌شده است. در آن زمان ایران دستاوردهای هسته‌ای کسب کرده بود. ما باید به خوبی این نکته مهم را در نظر بگیریم که اگر انرژی هسته‌ای حق مسلم مردم ایران است، رفاه و معیشت مناسب هم حق مسلم آنهاست؛ و دولتمردان اجازه ندارند برای دستیابی به یک حق، حق دیگری را ضایع کنند.
و اکنون آن مسیر دنبال شود؟
بله مسیر آن زمان وابسته به «تعامل» بود. یعنی در آن زمان ایران با موضع انعطاف‌پذیری مناسب به طور مداوم راه را به سمت جلو طی می‌کرد. بعد از اینکه آقای دکتر روحانی عوض شدند و کادر جدیدی روی کار آمد، راه عصبانیت و راه رفتارهای تندخویانه در پیش گرفته شد. تحقق حقوق هسته‌ای ایران تنها یک راه ندارد. این کار 30 سال در حال انجام بود؛ مگر تازه شروع شده بود؟ از زمانی هم که آقای دکتر ولایتی وزیر امور خارجه بودند این کار در حال پیگیری بود. در واقع در تمام این سال‌ها پیگیری حقوق هسته‌ای ایران با یک روند پیوسته در حال انجام بود. به نظر من باید همان روند در پیش گرفته شود.
***
اقتصاد ایران در کنار مشکلات سال‌های دور با یک مشکل خارجی تحت عنوان تحریم روبه‌رو شده است. به اعتقاد شما چه عواملی موجب شد در کنار سیاهه چالش‌های اقتصاد ایران یک عامل دیگر نیز اضافه شود؟
اگر به فرآیند این تحریم‌ها دقت شود مشخص می‌شود که مخاطب گفت‌وگو‌های ایران در مورد استفاده صلح‌آمیز از انرژی هسته‌ای تا مراحلی، آژانس بین‌المللی هسته‌ای بوده است. اما از یک مرحله‌ای به بعد دیپلماسی کشور راه اشتباهی را در پیش گرفت؛ و راه گفت‌وگو با آژانس را به گفت‌وگو با شورای امنیت منتهی کرده است. در آن زمان فکر می‌شد که اگر آژانس کار را به بن‌بست برساند و شورای امنیت منتهی کند، هیچ اتفاق خاصی نمی‌افتد. هنگامی که مساله انرژی هسته‌ای ایران از آژانس به شورای امنیت ورود کرد منطق گفت‌وگو از علم به زور تغییر کرد. چرا که گفت‌وگو با آژانس در چارچوب منطق فنی آژانس انجام می‌شد؛ اما وقتی به شورای امنیت می‌رود آنجا قدرت‌های مسلم جهانی، اقتدار بیشتری دارند. آنها در آژانس هم اقتدار دارند اما اثرگذاری قدرت آنها در شورای امنیت بسیار بیشتر از آژانس است. به نظر من دیپلماسی کشور در این نقطه اشتباه کرد.
شما در حال حاضر محدودیت‌های سیاسی را پر‌رنگ‌تر از محدودیت‌های اقتصادی و قانونی می‌بینید؟
بله. یکسری محدودیت‌های گسترده به وجود آمده که ناشی از متن قطعنامه سازمان ملل و تحریم‌های یکجانبه است.
با توجه به آنکه از تحریم‌ها گفته شد اگر تحریم‌ها را یکجانبه، دو‌جانبه، چند‌جانبه و تحریم‌های مربوط به سازمان ملل دسته‌بندی کنیم، در سال‌های پس از انقلاب در واقع ایران عمدتاً با تحریم‌های یکجانبه از سوی آمریکا مواجه بوده است. در دوره کنونی چه سیاستی باید اتخاذ شود؟
تحریم‌های ایالات متحده علیه ایران که از بعد از پیروزی انقلاب اعمال شده، تحریم‌هایی نبوده که به کشورمان صدمات جدی وارد کند. چرا که سایر کشورهای جهان خود را ملزم به رعایت این قطعنامه نمی‌دانستند. زمانی که من در سازمان صنایع دفاع فعالیت می‌کردم، در حالی که ایالات متحده علیه ایران قطعنامه‌هایی را صادر کرده بود، ما تجهیزات و قطعات مورد نیاز آمریکایی را از درون آمریکا خریداری می‌کردیم. توان چنین کاری وجود داشت. اکنون اما، شرایط به دو دلیل تغییر کرده است. نخست تکنولوژی و فناوری آی‌تی است. چرا که امروز این علم به دست‌اندر‌کاران تجاری امکان می‌دهد تا اگر یک کانتینر در نقطه‌ای از دنیا روی آب قرار می‌گیرد، شما از دفتر تجاری خودتان در هر کجای دنیا می‌توانید صاحب، نوع کالا و حتی وزن محصول درون کانتینر را شناسایی کنید. پس آی‌تی این امکان را فراهم می‌کند که جابه‌جایی کالا در کشورمان بسیار دقیق زیر نظر گرفته می‌شود. نکته دیگر هم آنکه هیچ کجای دنیا خود را ملزم به رعایت قطعنامه‌های آمریکا نمی‌دانست و ایران می‌توانست از تمام بازارهای دیگر جهان برای حل مشکلات خود استفاده کند. شاید بهتر است دقت کنیم که حجم تجاری ایران هم با سایر کشورها نشان‌دهنده آن است که تحریم‌های تجاری آمریکا باعث پرهیز کشورهای درجه یک اروپایی از کار کردن با ایران نشده است.
پس ایران هم عملاً کار زیادی نداشته برای آنکه تحریم‌ها را دور بزند؟
چرا؛ باید کوشش‌هایی انجام می‌شد. اما در واقع ایران با پرداخت پول بیشتر و متحمل شدن هزینه بیشتر این تحریم‌ها را دور می‌زد. اما هنگامی که پای سازمان ملل هم باز می‌شود، دیگر نمی‌توان با کشورهای اروپایی وارد مذاکره شد.
آقای ترکان اشاره کردید که هم‌اکنون این تحریم‌ها چند‌جانبه شده است. اگر بخواهیم ریزتر این چالش‌هایی را که این تحریم برای ایران ایجاد کرده است، بررسی کنیم، شما به چه محورهایی اشاره می‌کنید؟
مهم‌ترین آن همان‌طور که قبلاً هم گفتم، محدودیت‌هایی است که برای حمل و نقل ایران ایجاد شده است.
و راهکار برون‌رفت از این چالش‌ها چیست؟
اکنون کشورهایی مثل روسیه و چین خودشان را به تحریم سازمان ملل متعهد می‌دانند، اما به تحریم‌های وزارت خزانه‌داری آمریکا متعهد نمی‌دانند. به همین دلیل هم هست که روسیه و چین می‌توانند یکسری از برنامه‌های خود را با ایران به پیش ببرند. به عقیده من تنها راهکار خروج از این بحران، اصلاح دیپلماسی خارجی و نیز اصلاح ادبیات صحبت با سران سایر کشورهاست. یعنی ایران با اتخاذ یک سیاست خارجی درست باید در گام اول جلوی صدور قطعنامه‌های جدید را بگیرد و سپس در پی چاره‌جویی برای قطعنامه‌های پیشین باشد. آنچه در ذهن من است این است که استفاده صلح‌آمیز از انرژی هسته‌ای حق ماست. اما برای این هدف درست تنها یک راهکار وجود ندارد. برای دستیابی به انرژی صلح‌آمیز هسته‌ای، مسیر نادرستی رفته شده است. یعنی به یک هدف درست با اتخاذ مسیر غلط نتوانستیم دست پیدا کنیم. باید مسیر را درست کرد. من فکر می‌کنم در دوره‌ای که آقای دکتر روحانی دبیر شورای عالی امنیت ملی بودند همین هدف با مسیر درست تعقیب می‌شده است. در آن زمان ایران دستاوردهای هسته‌ای کسب کرده بود. ما باید به خوبی این نکته مهم را در نظر بگیریم که اگر انرژی هسته‌ای حق مسلم مردم ایران است، رفاه و معیشت مناسب هم حق مسلم آنهاست؛ و دولتمردان اجازه ندارند برای دستیابی به یک حق، حق دیگری را ضایع کنند.
و اکنون آن مسیر دنبال شود؟
بله مسیر آن زمان وابسته به «تعامل» بود. یعنی در آن زمان ایران با موضع انعطاف‌پذیری مناسب به طور مداوم راه را به سمت جلو طی می‌کرد. بعد از اینکه آقای دکتر روحانی عوض شدند و کادر جدیدی روی کار آمد، راه عصبانیت و راه رفتارهای تندخویانه در پیش گرفته شد. تحقق حقوق هسته‌ای ایران تنها یک راه ندارد. این کار 30 سال در حال انجام بود؛ مگر تازه شروع شده بود؟ از زمانی هم که آقای دکتر ولایتی وزیر امور خارجه بودند این کار در حال پیگیری بود. در واقع در تمام این سال‌ها پیگیری حقوق هسته‌ای ایران با یک روند پیوسته در حال انجام بود. به نظر من باید همان روند در پیش گرفته شود.
دیدگاه تان را بنویسید