تاریخ انتشار:
بازخوانی ۱۵ حادثه تروریستی هولناک به بهانه وقایع اخیر مصر، لبنان و فرانسه
حکمرانی وحشت
«همگان دغدغه متوقف کردن تروریسم را دارند. خب راه ساده‌ای دارد: در آن شرکت نکنید.»
«همگان دغدغه متوقف کردن تروریسم را دارند. خب راه ساده‌ای دارد: در آن شرکت نکنید.»
نوآم چامسکی
«نه‌تنها تروریسم، سرکوبی و وحشت، بلکه ساختارهای غیرعادلانه اقتصادی نیز با خلق نابرابری‌های عظیم، به حقوق بشر تجاوز می‌کند.»
پاپ فرانسیس
بمبگذاری‌های بیروت، بمبگذاری در هواپیمای روسی بر فراز شرم‌الشیخ، حملات انتحاری در عراق و پاریس و البته بیش از چهار سال جنگ داخلی در سوریه، دیگر بر اندام غربی‌ها نیز لرزه افکنده است، غربی‌هایی که بی‌شک نمی‌توان آنها را از تروریسم خاورمیانه جدا دانست. مقامات بین‌المللی از دست‌های پنهان حامی تروریسم سخن می‌گویند و در محفلی دیگر، از سوی مقامات دیگر خود به پشتیبانی از تروریسم محکوم می‌شوند. این همه اسلحه، آموزش، هزینه‌های معیشت و تبلیغ و غیره و غیره گروهک‌های تروریستی (که هر روز بر اعضا، جسارت و قساوت آنها افزوده می‌شود)، از کجا تامین می‌شود؟ کار تروریسم از مرزها و منطقه گذشته است. سال‌های متمادی خاورمیانه فریاد انزجار برآورد و به تروریسمی که منطقه را فراگرفته اعتراض کرد اما تازه امروز جهان می‌لرزد چراکه پاریس مورد حمله داعش واقع شد. آمار و ارقام نشان داده فرانسه در میان کشورهای اروپایی، بیشترین آمار اعزام نیرو به داعش را داشته است؛ بیش از هزار نفر که شمار آنها رو به افزایش است. از سوی دیگر فرانسه در اسلام‌هراسی و اسلام‌ستیزی و تبعیض نژادی و نابرابری میان شهروندان عادی و مهاجران خارجی نیز سردمدار سایر کشورهای قاره اروپاست. کشف ارتباط میان این دو واقعیت سخت نیست. کشتار مردم بی‌گناه در هر کجای دنیا محکوم است، هدف و غایت هر آنچه که باشد.
تروریسم تعریف وسیعی دارد و مردم نیز بنا بر ادراک‌شان از وضعیت و احساس همدردی، نظرات متفاوتی در این رابطه دارند که در واقع چه چیزی را می‌توان زیرمجموعه تروریسم قرار داد. بنابراین با توجه به ذات مغرضانه این موضوع، اینجا به 15 مورد جنایات تاریخی می‌پردازیم که جهانیان متفق‌القول آن را فاجعه تروریستی می‌دانند. از آشفتگی‌های بغداد گرفته تا نیویورک، 15 واقعه تروریستی را مرور خواهیم کرد که تنها گوشه‌ای از جنایات تروریسم تا امروز است.
15- زیلوت‌های خنجرکش (سیکاری زیلوت)
به نظر می‌رسد تاریخچه تروریسم به مدت‌ها پیش، حتی دو هزار سال پیش بازمی‌گردد. آن زمان که افراطیون یهودی در اوایل قرن اول پس از میلاد، به وسیله خنجرهای پنهان در رداهایشان، اقدام به کشتار رومی‌ها و طرفداران‌شان کردند. واژه «سیکاری» به معنای خنجر در عبارت «سیکاری زیلوت» نیز از همان جا نشات گرفته است. سرسپرده‌ها در یک محفل عمومی، خنجرهایشان را بیرون کشیدند تا نه‌تنها رومی‌ها و پیروانشان، بلکه تمام همدستان یهودی و هرودی و صدوقی آنها را به قتل برسانند.
14- دوران ترور
این واقعه نزد عوام به «عصر وحشت» معروف است، دورانی توام با خشونت که از 5 سپتامبر 1793 آغاز شد و تا 28 جولای 1794 و دوران انقلاب فرانسه ادامه داشت. اختلاف میان «ژیروندن»ها و «ژاکوبن»ها به اعدام‌های گسترده در ابعاد 16 هزار و 594 نفر به وسیله گیوتین منجر شد. واژه تروریست برای نخستین بار در سال 1795 توسط ادموند بورک (سیاستمدار و سخنور ایرلندی) استفاده شد.
13- بمبگذاری وال‌استریت
یک حمله تروریستی به مرکز منطقه مالی نیویورک در 16 سپتامبر 1920، 38 کشته و بیش از 400 مجروح به جا گذاشت و دو میلیون دلار خسارت به بار آورد. 45 کیلوگرم دینامیت در یک واگن متصل به اسب جاسازی شده بود. به محض وقوع انفجار، معامله‌گران، مشتری‌ها و هر کس که آن روز مسیرش به وال‌استریت کج شده بود، کشته شدند و همچنین داخل ساختمان «جی‌پی مورگان» نیز ویران شد. هرگز عامل اصلی این انفجار مشخص نشد اما مظنون‌های اصلی، آنارشیست‌های ایتالیایی به نام «گالئانیست»ها هستند که آن سال چند بمبگذاری را به گردن گرفته بودند.
12- آتش‌سوزی سینما رکس
آتش‌سوزی در سینما رکس آبادان، در تاریخ 19 آگوست 1978، شامگاه 28 مرداد سال 57 رخ داد. این جنایت جان 470 تن را گرفت که بیشتر آنها از شدت سوختگی قابل‌شناسایی نبودند. بعدها ویکی‌لیکس در گزارش محرمانه به نقل از کاردار سفارت وقت آمریکا در تهران روایت کرد که حکومت پهلوی به طور ضمنی اجازه انجام این جنایت را داده است.
11- انفجار دفتر حزب جمهوری اسلامی ایران
یک روز پس از سوء قصد به جان آیت‌الله خامنهای در ششم تیرماه 1360، در ساعت 20 و 30 دقیقه شامگاه روز یکشنبه هفتم تیرماه، جلسهای در سالن اجتماعات دفتر مرکزی حزب جمهوری اسلامی واقع در سرچشمه تهران برگزار شد. در جریان بحث درباره انتخابات ریاست‌جمهوری در این جلسه، ناگهان دو بمب بسیار قوی منفجر شد که بر اثر شدت انفجار قسمت‌هایی از ساختمان فروریخت. آیت‌الله سیدمحمد حسینی بهشتی، رئیس وقت دیوان عالی کشور و بیش از ۷۰ نفر از مقامات و چهره‌های برجسته سیاسی از جمله چهار وزیر، چند معاون وزیر، ۲۷ نماینده مجلس و جمعی از اعضای حزب جمهوری اسلامی در این حادثه به شهادت رسیدند. عامل انفجار، فردی به نام محمد‌رضا کلاهی، از اعضای گروه منافقین بود.
10- بمبگذاری بالی
فجیع‌ترین اقدام تروریستی در تاریخ اندونزی در تاریخ 12 اکتبر 2002، در منطقه توریستی کوتا رخ داد که به مرگ 202 نفر از جمله 38 محلی ختم شد. حملات به کلوپ‌های شبانه محلی نیز توسط گروهی از شبکه القاعده جنوب شرق آسیا گردن گرفته شد. آنها در دو کوله‌پشتی بمب جایگذاری کرده بودند که توسط دو نفر حمل می‌شد و یک خودرو حامل بمب نیز آنها را همراهی می‌کرد؛ در حالی که بمب سوم در سفارت آمریکا در دنپاسار منفجر شد.
9- بمبگذاری قطار در مادرید
این واقعه که به «11-ام» معروف است، تاکنون بزرگ‌ترین فاجعه تروریستی اروپا تلقی می‌شد که در 11 مارس سال 2004، حدود 200 کشته به جای گذاشت. انفجار چندین بمب هماهنگ در قطار شهری مادرید به القاعده نسبت داده شده است. هرچند اکنون با توجه به حملات انتحاری اخیر در پاریس، بعید نیست «11-ام» مادرید عنوان تلخ‌ترین واقعه تروریستی اروپا را به پاریس بدهد.
8- بمبگذاری سوپرفری 14
از این اتفاق می‌توان به عنوان مرگبارترین عملیات تروریستی روی آب نام برد که در 27 فوریه 2004 اتفاق افتاد و نتیجه آن غرق شدن کشتی سوپرفری 14، نود دقیقه پس از جدا شدن از بندر مانیلا بود. عوامل این بمبگذاری گروه تروریستی تندرو بودند و اقدام آنها 116 کشته بر جای گذاشت. در ابتدا تصور می‌شد فاجعه نتیجه یک سانحه باشد اما پس از تحقیقات مشخص شد یک دستگاه تلویزیون حاوی چهار کیلوگرم تی‌ان‌تی عامل انفجار بوده است. مسوولیت این جنایت را گروهک‌های تروریستی متعددی به عهده گرفتند.
7- بمبگذاری‌های لندن
در 7 ژوئن سال 2005، در خطوط قطار زیرزمینی لندن صدای سه انفجار شنیده شد و چهارمی نیز در یک اتوبوس دو طبقه شهری منفجر شد. حمله انتحاری 57 دقیقه به طول انجامید و 52 شهروند و چهار تروریست را کشته و 700 نفر زخمی بر جای گذاشت.
6- بمبگذاری‌ها در شهرک صدر
در 23 نوامبر سال 2006، چند ماشین بمبگذاری‌شده و دو خمپاره، شهرک صدر بغداد را به لرزه درآورد. این بمبگذاری یکی از اسف‌بارترین حملات تروریستی در بغداد بود که حداقل 215 کشته و 257 زخمی برجا گذاشت. هدف حمله شیعیان زاغه‌نشین بغداد بود.
5- بمبگذاری در قطار بمبئی
در 11 جولای سال 2006، انفجار چند بمب در خطوط راه آهن حومه بمبئی، به مرگ 209 نفر و جراحت 714 نفر منجر شد. بمب‌ها داخل دو زودپز جاگذاری شده بود تا واکنش گرمافشاری آن پس از انفجار افزایش یابد. زودپزها در واگن‌های درجه‌یک جا داده شده بودند و در ساعات شلوغی بعد از ظهر منفجر شدند. گفته می‌شود حمله از جانب لشکر طلبه (جنبش دانشجویان هند) و در پاسخ به سرکوب اقلیت مسلمان مناطق گجرات و کشمیر صورت گرفته است.
4- بمبگذاری حله در عراق
بار دیگر در 6 مارس 2007، شیعیان عراق که عازم سفر زیارتی به شهر حله عراق بودند، مورد حمله انتحاری قرار گرفتند. دو تروریست که کمربند انفجاری به خود بسته بودند، داخل جمعیت شده و خود را منفجر کردند. این اتفاق 200 کشته بر جای گذاشت.
3- کشتار افسران پلیس سریلانکا
کشتار افسران پلیس سریلانکا در سال 1990 یک قتل عام دسته‌جمعی بود که در 11 ژوئن آن سال انجام گرفت. تصور می‌شود اعضای سازمان جدایی‌طلب تامیل مسوول این کشتار باشند. آنها 600 افسر پلیس (برخی این رقم را 774 می‌دانند) را به قتل رساندند.
2- بمبگذاری در اجتماع کردهای ایزدی
دومین حمله تروریستی مرگبار تاریخ تا به امروز بدون شک به انفجارهای 14 آگوست سال 2007 در اجتماع ایزدی‌ها تعلق دارد. انفجار چهار ماشین حامل بمب به مرگ 796 نفر و زخمی شدن 1562 نفر ختم شد.
1- یازده سپتامبر
در روز 11 سپتامبر 2001، چهار حمله پیاپی توسط القاعده، نیویورک و مناطق واشنگتن‌دی‌سی را به لرزه درآورد. چهار هواپیما توسط 19 نفر ربوده شدند. پرواز امریکن ایرلاین شماره 11 و یونایتد ایرلاین شماره 175 با شمال و جنوب برج‌های دوقلوی نیویورک در مرکز تجارت جهانی برخورد کردند. دو ساعت طول کشید تا برج‌ها با خاک یکسان شوند و به ساختمان‌های کناری نیز آسیب برسانند. هواپیمای سوم به سمت پنتاگون رفت و دیگری که به سوی عمارت کنگره در واشنگتن می‌رفت، به دلیل تلاش مسافران برای تسلط بر هواپیما‌رباها، در یک دشت سقوط کرد. فاجعه معروف 11 سپتامبر به مرگ سه هزار نفر منجر شد.
از آثار تروریسم در اقتصاد غافل نشویم
اهمیتی ندارد که حمله بزرگ تروریستی کجای دنیا اتفاق افتاده باشد، احساسی که به شنونده در هرکجای جهان دست می‌دهد یکسان است، تنفر، شوک، وحشت و تردید. عموماً بلافاصله پس از یک حمله تروریستی، احساس تردید شدیدی بر جهان سایه می‌افکند. تردید در این باره که عوامل حمله چه کسانی بودند، چگونه توانستند چنین حمله بزرگی را برنامه‌ریزی کنند و سرانجام اینکه حمله در یک مرحله به پایان می‌رسد یا اولین قدم از سری حملات متناوب است؟
حملات وحشتناک پاریس در 13 نوامبر سال 2015 که افراطیون معروف به «داعش» مسوولیت آن را بر عهده گرفتند، جان 132 نفر را گرفت و عنوان مرگبارترین حمله تروریستی اروپا را طی یک دهه گذشته به خود اختصاص داد. این واقعه نیز سوالات مشابهی در اذهان به وجود آورد. حملات هماهنگ، یادآور فاجعه تروریستی بمبئی هند در نوامبر سال 2008 است که باعث شده برخی کارشناسان در زمینه تروریسم فکر کنند که شاید حمله‌های مرگبار در اماکن عمومی و هدف قرار دادن مکان‌های آسیب‌‌پذیر، الگوی رفتارهای تروریستی آینده خواهد بود.
بازارها از تردید تنفر دارند، به همین دلیل است که واکنش ناگهانی بازارها به حمله تروریستی همواره در ابتدا رو به پایین بوده است اما بازارها درگذشته ثابت کرده‌اند که در برابر چنین حملاتی به شدت مقاوم و ارتجاعی عمل می‌کنند و پس از واکنش منفی اولیه، تمرکز روی اصول اقتصادی بازخواهد گشت زیرا این احساس بر فضا مسلط می‌شود که این‌گونه حملات، معمولاً اقدامات عوامل افراطی است که در رفتارشان تنها هستند. در روزهای تاریک پس از فاجعه پاریس، یک‌بار دیگر بازارها باید از خود مقاومت بروز دهند.
الویس پیکاردو، معاون پژوهشی و مدیر سبد اوراق بهادار شرکت «گلوبال سکیوریتیز» ونکوور کانادا، از شاهدان عینی در بمبگذاری سال 1393 بمبئی هند بود که خاطراتش را از آن واقعه روایت می‌کند:
«تجربه دست اول من از تروریسم در 12 مارس 93 در بمبئی بود. سال 1:30 بعد از ظهر روز جمعه بود که یک بمب قوی در یک خودرو پارک شده در زیرزمین بورس اوراق بهادار بمبئی منفجر شد. آنجا به بانک محل کار من خیلی نزدیک بود. در آن انفجار نزدیک 50 نفر کشته و بیش از 100 نفر زخمی شدند.»
سر و صداهای متعاقب و حدس و گمان‌های داغ درباره مسوولان بمبگذاری چندان طول نکشید چرا که 45 دقیقه بعد، در یک قسمت دیگر از شهر، انفجار دیگری رخ داد. اخبار غیررسمی اعلام کرد انفجارهای دیگری نیز با فواصل منظم، کلانشهر پرتکاپو را به لرزه درآورد. کارگرهای وحشت‌زده که با عجله به سمت خانه می‌رفتند تنها امیدوار بودند که دست سرنوشت انفجار دیگری را بر سر راه آنها قرار ندهد. پس از گذشت دو ساعت از اولین انفجار، بیش از 250 نفر در 13 منطقه مختلف بمبئی جان باخته بودند.
اما بمبئی بهبود یافت. پس از انفجارها، شهر طبق معمول در روز دوشنبه کارش را از سر گرفت. درحالی‌که رشته حملات، آسیب‌پذیری شهرها و کشورها را در برابر تروریسم برجسته‌تر کرد، اما تاثیر کمی بر بازارهای مالی و اقتصاد هند و جاهای دیگر گذاشت. اما هشت سال و نیم بعد از آن روز، یعنی ماجرای 11 سپتامبر نیویورک، داستان کاملاً متفاوتی داشت. بزرگ‌ترین حمله تروریستی جهان به قدرتمندترین کشور دنیا، امواج شوک و ترس را در سرتاسر جهان پراکند و تا سال‌ها نیز ادامه یافت، ناگفته نماند که برای اقتصادهای دنیا نیز صدها میلیارد دلار هزینه داشت.
هزینه تروریسم
بر اساس مقاله بری جانستون و اوانا ندلسکو، پژوهشگران صندوق بین‌المللی پول (IMF) در سال 2005، با عنوان «تاثیر تروریسم بر بازارهای مالی»، اقدامات تروریستی هزینه‌های مستقیم و غیرمستقیمی اقتصادی دربر دارد. هزینه‌های مستقیم اقتصادی ذات زمانی کوتاه‌تری دارند و شامل خسارات جانی و مالی، پاسخ منابع خدماتی اضطراری، بازسازی سیستم‌ها و زیرساخت‌ها، و ارائه کمک زندگی موقت می‌شوند. هزینه‌های غیرمستقیم تروریسم ممکن است به طرز چشمگیری بزرگ باشد چرا که در میان‌مدت بر اقتصاد تاثیر گذاشته و اعتماد تولیدکننده و مصرف‌کننده را تحت تاثیر قرار می‌دهد.
تروریسم همچنین می‌تواند هزینه بلندمدت دربر داشته باشد، یعنی میزان بهره‌وری به خاطر افزایش اقدامات امنیتی، هزینه بیشتر بیمه و هزینه‌های مالی و دیگر مقررات ضدتروریسم، پایین بیاید. برای اینکه تنها به یک بعد از هزینه‌های غیرقابل محاسبه بپردازیم، میلیاردها ساعتی را در نظر بگیرید که مسافران مجبور بودند به خاطر اقدامات امنیتی زیاد، در فرودگاه‌ها سپری کنند. این زمان از دست رفته، نتیجه اقدامات امنیتی سخت و از دستاوردهای حادثه 11 سپتامبر بود.
اثر اقتصادی 11 سپتامبر
جانستون و ندلسکو در مقاله‌شان، پژوهش‌های سازمان همکاری اقتصادی و توسعه (OECD) را بررسی کردند که تخمین زده بود هزینه مستقیم 11 سپتامبر 2 /27 میلیارد دلار بوده است. هر چند، تحقیقات دیگر درباره آثار اقتصادی 11 سپتامبر، رقم نجومی بسیار بزرگ‌تری را نسبت به تخمین سازمان همکاری اقتصادی و توسعه برآورد کرده است.
یک دهه پس از 11 سپتامبر، روزنامه نیویورک تایمز تحقیقی درباره هزینه‌های حقیقی حملات منتشر کرد که نشان می‌داد هزینه‌ها در کل به 3 /3 تریلیون دلار می‌رسد که به شکل زیر تقسیم شده است:
1- شامل 22 میلیارد دلار برای توقف کسب‌وکار و 100 میلیارد دلار برای کاهش مسافرت‌های هوایی و...
2- شامل 830 میلیارد دلار در جنگ عراق به علاوه 402 میلیارد دلار در جنگ افغانستان.
همان‌طور که نیویورک‌تایمز به آن اشاره کرده، پاسخ آمریکا، از جمله جنگ علیه ترور، 95 درصد این هزینه‌ها را دربر دارد. خسارات اقتصادی به بار آمده از خرابی‌های واقعی ناشی از حمله تنها 178 میلیارد دلار برآورد شده است.
آثار چهار حمله بزرگ تروریستی بر بازارها
اگر تاثیر چهار حمله تروریستی بزرگ تاریخ را بر شاخص سرمایه کشورهای مورد حمله در نظر بگیرید، آن‌گاه می‌شود از بازار سهام به عنوان یک راه سنجش اقتصاد استفاده کرد. این چهار حمله که تلفات شدید در پی داشت شامل موارد زیر است:
- حمله 11 سپتامبر در آمریکا
- بمبگذاری 11 مارس در مادرید اسپانیا
- انفجارهای مترو لندن در 7 جولای 2005
- حملات 26 نوامبر 2008 در بمبئی هند
البته به حملات به قول معروف تک‌روانه مانند بمبگذاری‌های ماراتن بوستون در آوریل 2013 یا وقایع اکتبر 2014 در کانادا و تیراندازی‌های ژانویه 2015 در پاریس پرداخته نشده است.
بازارهای سهام آمریکا بعد از حادثه 11 سپتامبر به مدت چهار روز بسته شد و در روز 17 سپتامبر بازگشایی شدند. متوسط صنعتی داو جونز 1 /7 درصد در آن روز سقوط کرد و رکورد 78 /617 را کسب کرد، یعنی بیشترین میزان سقوط در یک روز.
شاخص اساندپی 500 کمی بهتر عمل کرد و در روز 17 سپتامبر تنها پنج درصد کاهش یافت. دلسردی بازار حدود یک هفته به طول انجامید. شاخص اساندپی 500 از روز 10 سپتامبر که بازار بسته شده بود، 5 /13 درصد سقوط داشت. اما در آخرین روز سال 2001، شاخص اساندپی 500 در واقع به نسبت سطح روز 10 سپتامبر، 1 /5 درصد افزایش داشت. (در حالی که شاخص اساندپی 500 و داو جونز متعاقباً طی سال 2002 رو به سقوط بودند، رکودی که از ترکیدن حباب بخش تکنولوژی ایجاد شد، احتمالاً دلیل اصلی این اتفاق بود.)
یک الگوی تجاری مشابه را می‌توان در سه اقتصاد دیگر که از حملات متاثر شدند، در جدول بالا مشاهده کرد. هم ایبکس 35 (شاخص سهام بازار سهام اولیه در اسپانیا) و هم اف‌تی‌اس‌ای 100 (شاخص بازار سهام 100 شرکت با بیشترین سرمایه در لندن)، نیز به طور چشمگیری در روز حملات تروریستی در کشورهای‌شان، کاهش داشتند. از طرف دیگر، شاخص سنسکس (Sensex) هند افت بسیار کمی داشت. در حالی که ایبکس و سنسکس به مدت یک هفته پس از حملات روند کاهشی داشتند، اف‌تی‌سی‌ای این کاهش را تجربه نکرد. هر سه شاخص توانستند سال را در سطحی بالاتر از روز قبل از حملات، به پایان برسانند. نتیجه‌ای که می‌توان از الگوهای معامله به دست آورد این است که سرمایه‌گذاران به حملات تروریستی به چشم رویدادهای یک‌باره نگاه می‌کنند و در نتیجه تاثیرات منفی گذرا و موقتی خواهند بود.
یک حمله تروریستی بزرگ دیگر چطور اقتصاد آمریکا را تحت تاثیر قرار خواهد داد؟
یک نظرسنجی که توسط وال‌استریت ژورنال و ان‌بی‌سی در سپتامبر 2014 انجام شد، درصد آمریکایی‌ها را که از حملات تروریستی می‌ترسند، منتشر کرد که نشان می‌داد این میزان از 11 سپتامبر 2001، در بالاترین سطح قرار دارد. کارشناسان امنیتی می‌گویند، احتمال وقوع یک حمله تروریستی بزرگ دیگر در آمریکا، بسیار ناچیز است. هرچند، اگر چنین حمله‌ای رخ دهد، به طور قطع اقتصاد، بازارهای مالی، کالایی و ارز و اقتصاد جهانی را به طرق مختلف تحت‌الشعاع خود قرار خواهد داد.
اقتصاد آمریکا: بسته به ابعاد حمله و میزان خسارت وارد آمده، احتمال دارد یک انقباض اقتصادی رخ دهد زیرا ترس و تردید باعث می‌شود، ده‌ها هزار کارگر در خانه بمانند. اگر حمله به بدترین شکل ممکن باشد، خرید مصرف‌کننده به شدت لطمه می‌خورد. هزینه‌های مصرف‌کننده، 70 درصد اقتصاد آمریکا را تامین می‌کند. بخش‌های مختلفی که به بدترین شکل آسیب می‌بینند، هواپیمایی، رستوران‌ها، تفریح و سرگرمی، خطوط دریایی، خودرو، لوازم جانبی و خرده‌فروشان بزرگ هستند. در همان حال، بخش خدمات رفاهی، داروسازی و کالاهای اساسی پیشرفت خواهند کرد. سهام صنایع دفاعی به شدت بالا رفته (بستگی به پاسخ آمریکا به حملات دارد)، و شرکت‌های امنیتی مانند ستاره در آسمان بازار سهام خواهند درخشید. بانک مرکزی آمریکا سیاست‌های مالی را تسهیل خواهد کرد تا نقدینگی در بازارها زیاد شود و از وقوع بحران مالی جلوگیری کند.
بازارهای مالی: بازارهای سهام در ابتدا به اتفاقات پیش‌بینی‌نشده، واکنش کاهشی ناگهانی خواهند داشت. بانک‌ها و شرکت‌های بیمه به شدت آسیب خواهند دید- بانک‌ها به خاطر نگرانی از رکود اقتصادی و بیمه‌ها به خاطر نگرانی از کاهش تقاضای بیمه. اوراق قرضه خزانه‌داری به احتمال زیاد افزایش یابند، چرا که به عنوان پناهگاه امن نهایی به آنها نگاه می‌شود و در کمال تناقض، می‌توان گفت حمله تروریستی به آمریکا ممکن است نظر مثبت مردم به اوراق قرضه خزانه‌داری را وسعت بخشد.
کالا و ارز: گمان می‌شود طلا برای سرمایه‌گذاران جذاب باشد و کماکان به عنوان سرمایه‌گذاری امن تلقی شود. اگر اوراق قرضه خزانه‌داری کماکان جذاب باشند، ارزش برابری دلار، مانند سایر پول‌های امن از جمله فرانک سوئیس، افزایش خواهد یافت. قیمت کالاها به دلیل نگرانی از آثار رکود اقتصادی در آمریکا بر اقتصاد جهان، سقوط می‌کند. در عوض این ماجرا ممکن است ارزش برابری پول کشورهای صادرکننده کالا، مانند کانادا و استرالیا، کاهش یابد.
اقتصاد جهان: وقوع یک حمله بزرگ در آمریکا، دنیا را شوکه و بازارهای مالی سراسر جهان را پریشان می‌کند. بازارهای نوظهوری که میزان بدهی زیادی دارند و حساب جاری آنها کسری بالایی دارد، از جمله اقتصادهایی هستند که بیشترین آسیب را خواهند دید. اگر آمریکا که محور اقتصاد جهان است، برای مدت زیادی با بحران مالی کلنجار برود، ممکن است دنیا وارد مرحله رکود شود.
در آخر: از زمان 11 سپتامبر، تروریسم یک تهدید بالقوه به شمار می‌رود. تاثیر اقتصادی یک حمله تروریستی بزرگ می‌تواند عظیم باشد. هرچند، بر اساس واکنش بازارهای سرمایه به چنین حملاتی در گذشته، می‌شود گفت که پس از یک سقوط اولیه، انعطاف‌پذیری ذاتی مصرف‌کننده‌ها و سرمایه‌گذاران، باعث تثبیت دوباره بازار خواهد شد.
حوادث تلخ و غم‌انگیز جمعه‌شب هفته گذشته در پاریس، بر سراسر جهان تاثیر گذاشت و بازارهای مالی نیز از آن مستثنی نیستند.
معلوم شد حملات بیش از 130 نفر کشته به جای گذاشته و صدها نفر زخمی شده‌اند. بعد از آنکه آب‌ها از آسیاب افتاد، تحلیلگران نیز به بررسی آثار اقتصادی و ژئوپولتیک این واقعه پرداخته‌اند.
اصلی‌ترین بازار اوراق بهادار فرانسه، یورونکست، طی یک بیانیه گفته است معاملات طبق روال عمومی پیش خواهد رفت، اگرچه احتیاط بیشتر خواهد شد. در آن بیانیه آمده بود بازارهای یورونکست در روز دوشنبه طبق معمول بازخواهد شد. اولویت نخست ما امنیت کارکنان است و در نتیجه اقدامات امنیتی شدیدی در روز دوشنبه در پاریس انجام خواهد گرفت.
مارک چندلر، رئیس بخش استراتژی خارجی در شرکت «براون برادرز هریمن» می‌گوید واکنش اولیه سرمایه‌گذاران فروختن و واگذاری سهام ریسک‌دار و پرسود خواهد بود. از یک‌سو، بازارها را به همان سمتی سوق می‌دهد که در آن حرکت می‌کرد-تا ریسک کاهش یابد. از سوی دیگر، بانک‌های مرکزی اجازه نمی‌دهند چنین اتفاقاتی بازارها را تحت تاثیر قرار دهند و می‌توانند بگویند هر کاری انجام می‌دهند تا نقدینگی را تامین کنند.
چندلر اضافه کرد حملات تروریستی پاریس ممکن است بازارها را با سرعت بیشتری در مسیری که می‌رفت، هول دهند و مانند قبل دلار قدرتمندتر شود، قیمت اوراق قرضه بالا برود و سهامی مانند نفت ریزش کنند. «فکر می‌کنم واکنش رو به پایین بازار موقتی و زودگذر باشد. می‌بینیم که مردم تلاش می‌کنند ریسک را به حداقل برسانند. به این معنا که خرید و فروش کاهش می‌یابد. اوراق قرضه در روز جمعه قوی‌تر شده بودند و سهام افت کردند.» عواقب احتمالی بر بازارهای مالی در روز بازگشایی می‌تواند در بخش‌های ذیل پخش شود:
نفت
اجماع بر این است که کشورهای غربی به احتمال زیاد در جنگ علیه داعش فعالیت‌شان را افزایش خواهند داد. با توجه به مخاطرات افزایش‌یافته، خاورمیانه که پیش از این نیز آشفته بود، دچار بی‌ثباتی بیشتری خواهد شد و ممکن است قیمت نفت را بالا ببرد.
پس از ارزان‌فروشی اولیه به دنبال حملات 11 سپتامبر 2001، قیمت نفت خام برنت طی 12 ماه 55 درصد افزایش یافت، این روند فزاینده از نوامبر سال 2001 شروع شد. در آن زمان، آمریکا جنگ علیه افغانستان را شروع کرده بود و زمزمه جنگ عراق نیز بر‌خاسته بود.
نوسانات
انتظار می‌رود هم بازارهای مالی خاورمیانه و هم اروپا، در نتیجه وقایع پاریس، با افزایش نوسانات روبه‌رو شوند، چرا که مشکلات ژئوپولتیک ممکن است روابط بین برخی کشورها را تحت تاثیر قرار دهد.
ریچارد کوچینوز، رئیس بخش ارزهای جی-10 در سیتی‌بانک، طی یادداشتی در روز یکشنبه گفته بود: «حملات باعث افزایش تردید، کاهش اعتماد و رشد منفی داخل مرزها و اقدامات اضطراری می‌شود.»
طلا
در دوران ریسک بالا، طلا همان پناهگاه ایمن است. البته دورانی بود که در یک ماه هر هفته کاهش می‌یافت، چرا که سرمایه‌گذارها توقع داشتند بانک مرکزی در ماه دسامبر نرخ بهره را افزایش دهد. تردید و عدم قطعیت بیشتر ممکن است بر جذابیت شمش‌های طلا بیفزاید.
یورو
این واحد پولی خاص ممکن است با شدت گرفتن بادهای مخالف مواجه شود اما استراتژیست‌های سیتی می‌گویند در نتیجه حوادث پاریس، بانک مرکزی اروپا ممکن است اقداماتی صورت دهد. کوچینوز با اشاره به پیش‌بینی سرمایه‌گذاران درباره سقوط ارزش برابری یورو گفت: «توجیه برای فروش یورو از توقع برای سیاست‌های الحاقی از جانب بانک مرکزی اروپا در رابطه با جریان خروجی سرمایه، نشات گرفت. این حملات، هر چقدر هم وحشتناک باشد، باعث تحولات اساسی در معیارهای بازارهای مالی نخواهد شد.»
نوآم چامسکی
«نه‌تنها تروریسم، سرکوبی و وحشت، بلکه ساختارهای غیرعادلانه اقتصادی نیز با خلق نابرابری‌های عظیم، به حقوق بشر تجاوز می‌کند.»
پاپ فرانسیس
بمبگذاری‌های بیروت، بمبگذاری در هواپیمای روسی بر فراز شرم‌الشیخ، حملات انتحاری در عراق و پاریس و البته بیش از چهار سال جنگ داخلی در سوریه، دیگر بر اندام غربی‌ها نیز لرزه افکنده است، غربی‌هایی که بی‌شک نمی‌توان آنها را از تروریسم خاورمیانه جدا دانست. مقامات بین‌المللی از دست‌های پنهان حامی تروریسم سخن می‌گویند و در محفلی دیگر، از سوی مقامات دیگر خود به پشتیبانی از تروریسم محکوم می‌شوند. این همه اسلحه، آموزش، هزینه‌های معیشت و تبلیغ و غیره و غیره گروهک‌های تروریستی (که هر روز بر اعضا، جسارت و قساوت آنها افزوده می‌شود)، از کجا تامین می‌شود؟ کار تروریسم از مرزها و منطقه گذشته است. سال‌های متمادی خاورمیانه فریاد انزجار برآورد و به تروریسمی که منطقه را فراگرفته اعتراض کرد اما تازه امروز جهان می‌لرزد چراکه پاریس مورد حمله داعش واقع شد. آمار و ارقام نشان داده فرانسه در میان کشورهای اروپایی، بیشترین آمار اعزام نیرو به داعش را داشته است؛ بیش از هزار نفر که شمار آنها رو به افزایش است. از سوی دیگر فرانسه در اسلام‌هراسی و اسلام‌ستیزی و تبعیض نژادی و نابرابری میان شهروندان عادی و مهاجران خارجی نیز سردمدار سایر کشورهای قاره اروپاست. کشف ارتباط میان این دو واقعیت سخت نیست. کشتار مردم بی‌گناه در هر کجای دنیا محکوم است، هدف و غایت هر آنچه که باشد.
تروریسم تعریف وسیعی دارد و مردم نیز بنا بر ادراک‌شان از وضعیت و احساس همدردی، نظرات متفاوتی در این رابطه دارند که در واقع چه چیزی را می‌توان زیرمجموعه تروریسم قرار داد. بنابراین با توجه به ذات مغرضانه این موضوع، اینجا به 15 مورد جنایات تاریخی می‌پردازیم که جهانیان متفق‌القول آن را فاجعه تروریستی می‌دانند. از آشفتگی‌های بغداد گرفته تا نیویورک، 15 واقعه تروریستی را مرور خواهیم کرد که تنها گوشه‌ای از جنایات تروریسم تا امروز است.
15- زیلوت‌های خنجرکش (سیکاری زیلوت)
به نظر می‌رسد تاریخچه تروریسم به مدت‌ها پیش، حتی دو هزار سال پیش بازمی‌گردد. آن زمان که افراطیون یهودی در اوایل قرن اول پس از میلاد، به وسیله خنجرهای پنهان در رداهایشان، اقدام به کشتار رومی‌ها و طرفداران‌شان کردند. واژه «سیکاری» به معنای خنجر در عبارت «سیکاری زیلوت» نیز از همان جا نشات گرفته است. سرسپرده‌ها در یک محفل عمومی، خنجرهایشان را بیرون کشیدند تا نه‌تنها رومی‌ها و پیروانشان، بلکه تمام همدستان یهودی و هرودی و صدوقی آنها را به قتل برسانند.
14- دوران ترور
این واقعه نزد عوام به «عصر وحشت» معروف است، دورانی توام با خشونت که از 5 سپتامبر 1793 آغاز شد و تا 28 جولای 1794 و دوران انقلاب فرانسه ادامه داشت. اختلاف میان «ژیروندن»ها و «ژاکوبن»ها به اعدام‌های گسترده در ابعاد 16 هزار و 594 نفر به وسیله گیوتین منجر شد. واژه تروریست برای نخستین بار در سال 1795 توسط ادموند بورک (سیاستمدار و سخنور ایرلندی) استفاده شد.
13- بمبگذاری وال‌استریت
یک حمله تروریستی به مرکز منطقه مالی نیویورک در 16 سپتامبر 1920، 38 کشته و بیش از 400 مجروح به جا گذاشت و دو میلیون دلار خسارت به بار آورد. 45 کیلوگرم دینامیت در یک واگن متصل به اسب جاسازی شده بود. به محض وقوع انفجار، معامله‌گران، مشتری‌ها و هر کس که آن روز مسیرش به وال‌استریت کج شده بود، کشته شدند و همچنین داخل ساختمان «جی‌پی مورگان» نیز ویران شد. هرگز عامل اصلی این انفجار مشخص نشد اما مظنون‌های اصلی، آنارشیست‌های ایتالیایی به نام «گالئانیست»ها هستند که آن سال چند بمبگذاری را به گردن گرفته بودند.
12- آتش‌سوزی سینما رکس
آتش‌سوزی در سینما رکس آبادان، در تاریخ 19 آگوست 1978، شامگاه 28 مرداد سال 57 رخ داد. این جنایت جان 470 تن را گرفت که بیشتر آنها از شدت سوختگی قابل‌شناسایی نبودند. بعدها ویکی‌لیکس در گزارش محرمانه به نقل از کاردار سفارت وقت آمریکا در تهران روایت کرد که حکومت پهلوی به طور ضمنی اجازه انجام این جنایت را داده است.
11- انفجار دفتر حزب جمهوری اسلامی ایران
یک روز پس از سوء قصد به جان آیت‌الله خامنهای در ششم تیرماه 1360، در ساعت 20 و 30 دقیقه شامگاه روز یکشنبه هفتم تیرماه، جلسهای در سالن اجتماعات دفتر مرکزی حزب جمهوری اسلامی واقع در سرچشمه تهران برگزار شد. در جریان بحث درباره انتخابات ریاست‌جمهوری در این جلسه، ناگهان دو بمب بسیار قوی منفجر شد که بر اثر شدت انفجار قسمت‌هایی از ساختمان فروریخت. آیت‌الله سیدمحمد حسینی بهشتی، رئیس وقت دیوان عالی کشور و بیش از ۷۰ نفر از مقامات و چهره‌های برجسته سیاسی از جمله چهار وزیر، چند معاون وزیر، ۲۷ نماینده مجلس و جمعی از اعضای حزب جمهوری اسلامی در این حادثه به شهادت رسیدند. عامل انفجار، فردی به نام محمد‌رضا کلاهی، از اعضای گروه منافقین بود.
10- بمبگذاری بالی
فجیع‌ترین اقدام تروریستی در تاریخ اندونزی در تاریخ 12 اکتبر 2002، در منطقه توریستی کوتا رخ داد که به مرگ 202 نفر از جمله 38 محلی ختم شد. حملات به کلوپ‌های شبانه محلی نیز توسط گروهی از شبکه القاعده جنوب شرق آسیا گردن گرفته شد. آنها در دو کوله‌پشتی بمب جایگذاری کرده بودند که توسط دو نفر حمل می‌شد و یک خودرو حامل بمب نیز آنها را همراهی می‌کرد؛ در حالی که بمب سوم در سفارت آمریکا در دنپاسار منفجر شد.
9- بمبگذاری قطار در مادرید
این واقعه که به «11-ام» معروف است، تاکنون بزرگ‌ترین فاجعه تروریستی اروپا تلقی می‌شد که در 11 مارس سال 2004، حدود 200 کشته به جای گذاشت. انفجار چندین بمب هماهنگ در قطار شهری مادرید به القاعده نسبت داده شده است. هرچند اکنون با توجه به حملات انتحاری اخیر در پاریس، بعید نیست «11-ام» مادرید عنوان تلخ‌ترین واقعه تروریستی اروپا را به پاریس بدهد.
8- بمبگذاری سوپرفری 14
از این اتفاق می‌توان به عنوان مرگبارترین عملیات تروریستی روی آب نام برد که در 27 فوریه 2004 اتفاق افتاد و نتیجه آن غرق شدن کشتی سوپرفری 14، نود دقیقه پس از جدا شدن از بندر مانیلا بود. عوامل این بمبگذاری گروه تروریستی تندرو بودند و اقدام آنها 116 کشته بر جای گذاشت. در ابتدا تصور می‌شد فاجعه نتیجه یک سانحه باشد اما پس از تحقیقات مشخص شد یک دستگاه تلویزیون حاوی چهار کیلوگرم تی‌ان‌تی عامل انفجار بوده است. مسوولیت این جنایت را گروهک‌های تروریستی متعددی به عهده گرفتند.
7- بمبگذاری‌های لندن
در 7 ژوئن سال 2005، در خطوط قطار زیرزمینی لندن صدای سه انفجار شنیده شد و چهارمی نیز در یک اتوبوس دو طبقه شهری منفجر شد. حمله انتحاری 57 دقیقه به طول انجامید و 52 شهروند و چهار تروریست را کشته و 700 نفر زخمی بر جای گذاشت.
6- بمبگذاری‌ها در شهرک صدر
در 23 نوامبر سال 2006، چند ماشین بمبگذاری‌شده و دو خمپاره، شهرک صدر بغداد را به لرزه درآورد. این بمبگذاری یکی از اسف‌بارترین حملات تروریستی در بغداد بود که حداقل 215 کشته و 257 زخمی برجا گذاشت. هدف حمله شیعیان زاغه‌نشین بغداد بود.
5- بمبگذاری در قطار بمبئی
در 11 جولای سال 2006، انفجار چند بمب در خطوط راه آهن حومه بمبئی، به مرگ 209 نفر و جراحت 714 نفر منجر شد. بمب‌ها داخل دو زودپز جاگذاری شده بود تا واکنش گرمافشاری آن پس از انفجار افزایش یابد. زودپزها در واگن‌های درجه‌یک جا داده شده بودند و در ساعات شلوغی بعد از ظهر منفجر شدند. گفته می‌شود حمله از جانب لشکر طلبه (جنبش دانشجویان هند) و در پاسخ به سرکوب اقلیت مسلمان مناطق گجرات و کشمیر صورت گرفته است.
4- بمبگذاری حله در عراق
بار دیگر در 6 مارس 2007، شیعیان عراق که عازم سفر زیارتی به شهر حله عراق بودند، مورد حمله انتحاری قرار گرفتند. دو تروریست که کمربند انفجاری به خود بسته بودند، داخل جمعیت شده و خود را منفجر کردند. این اتفاق 200 کشته بر جای گذاشت.
3- کشتار افسران پلیس سریلانکا
کشتار افسران پلیس سریلانکا در سال 1990 یک قتل عام دسته‌جمعی بود که در 11 ژوئن آن سال انجام گرفت. تصور می‌شود اعضای سازمان جدایی‌طلب تامیل مسوول این کشتار باشند. آنها 600 افسر پلیس (برخی این رقم را 774 می‌دانند) را به قتل رساندند.
2- بمبگذاری در اجتماع کردهای ایزدی
دومین حمله تروریستی مرگبار تاریخ تا به امروز بدون شک به انفجارهای 14 آگوست سال 2007 در اجتماع ایزدی‌ها تعلق دارد. انفجار چهار ماشین حامل بمب به مرگ 796 نفر و زخمی شدن 1562 نفر ختم شد.
1- یازده سپتامبر
در روز 11 سپتامبر 2001، چهار حمله پیاپی توسط القاعده، نیویورک و مناطق واشنگتن‌دی‌سی را به لرزه درآورد. چهار هواپیما توسط 19 نفر ربوده شدند. پرواز امریکن ایرلاین شماره 11 و یونایتد ایرلاین شماره 175 با شمال و جنوب برج‌های دوقلوی نیویورک در مرکز تجارت جهانی برخورد کردند. دو ساعت طول کشید تا برج‌ها با خاک یکسان شوند و به ساختمان‌های کناری نیز آسیب برسانند. هواپیمای سوم به سمت پنتاگون رفت و دیگری که به سوی عمارت کنگره در واشنگتن می‌رفت، به دلیل تلاش مسافران برای تسلط بر هواپیما‌رباها، در یک دشت سقوط کرد. فاجعه معروف 11 سپتامبر به مرگ سه هزار نفر منجر شد.
از آثار تروریسم در اقتصاد غافل نشویم
اهمیتی ندارد که حمله بزرگ تروریستی کجای دنیا اتفاق افتاده باشد، احساسی که به شنونده در هرکجای جهان دست می‌دهد یکسان است، تنفر، شوک، وحشت و تردید. عموماً بلافاصله پس از یک حمله تروریستی، احساس تردید شدیدی بر جهان سایه می‌افکند. تردید در این باره که عوامل حمله چه کسانی بودند، چگونه توانستند چنین حمله بزرگی را برنامه‌ریزی کنند و سرانجام اینکه حمله در یک مرحله به پایان می‌رسد یا اولین قدم از سری حملات متناوب است؟
حملات وحشتناک پاریس در 13 نوامبر سال 2015 که افراطیون معروف به «داعش» مسوولیت آن را بر عهده گرفتند، جان 132 نفر را گرفت و عنوان مرگبارترین حمله تروریستی اروپا را طی یک دهه گذشته به خود اختصاص داد. این واقعه نیز سوالات مشابهی در اذهان به وجود آورد. حملات هماهنگ، یادآور فاجعه تروریستی بمبئی هند در نوامبر سال 2008 است که باعث شده برخی کارشناسان در زمینه تروریسم فکر کنند که شاید حمله‌های مرگبار در اماکن عمومی و هدف قرار دادن مکان‌های آسیب‌‌پذیر، الگوی رفتارهای تروریستی آینده خواهد بود.
بازارها از تردید تنفر دارند، به همین دلیل است که واکنش ناگهانی بازارها به حمله تروریستی همواره در ابتدا رو به پایین بوده است اما بازارها درگذشته ثابت کرده‌اند که در برابر چنین حملاتی به شدت مقاوم و ارتجاعی عمل می‌کنند و پس از واکنش منفی اولیه، تمرکز روی اصول اقتصادی بازخواهد گشت زیرا این احساس بر فضا مسلط می‌شود که این‌گونه حملات، معمولاً اقدامات عوامل افراطی است که در رفتارشان تنها هستند. در روزهای تاریک پس از فاجعه پاریس، یک‌بار دیگر بازارها باید از خود مقاومت بروز دهند.
الویس پیکاردو، معاون پژوهشی و مدیر سبد اوراق بهادار شرکت «گلوبال سکیوریتیز» ونکوور کانادا، از شاهدان عینی در بمبگذاری سال 1393 بمبئی هند بود که خاطراتش را از آن واقعه روایت می‌کند:
«تجربه دست اول من از تروریسم در 12 مارس 93 در بمبئی بود. سال 1:30 بعد از ظهر روز جمعه بود که یک بمب قوی در یک خودرو پارک شده در زیرزمین بورس اوراق بهادار بمبئی منفجر شد. آنجا به بانک محل کار من خیلی نزدیک بود. در آن انفجار نزدیک 50 نفر کشته و بیش از 100 نفر زخمی شدند.»
سر و صداهای متعاقب و حدس و گمان‌های داغ درباره مسوولان بمبگذاری چندان طول نکشید چرا که 45 دقیقه بعد، در یک قسمت دیگر از شهر، انفجار دیگری رخ داد. اخبار غیررسمی اعلام کرد انفجارهای دیگری نیز با فواصل منظم، کلانشهر پرتکاپو را به لرزه درآورد. کارگرهای وحشت‌زده که با عجله به سمت خانه می‌رفتند تنها امیدوار بودند که دست سرنوشت انفجار دیگری را بر سر راه آنها قرار ندهد. پس از گذشت دو ساعت از اولین انفجار، بیش از 250 نفر در 13 منطقه مختلف بمبئی جان باخته بودند.
اما بمبئی بهبود یافت. پس از انفجارها، شهر طبق معمول در روز دوشنبه کارش را از سر گرفت. درحالی‌که رشته حملات، آسیب‌پذیری شهرها و کشورها را در برابر تروریسم برجسته‌تر کرد، اما تاثیر کمی بر بازارهای مالی و اقتصاد هند و جاهای دیگر گذاشت. اما هشت سال و نیم بعد از آن روز، یعنی ماجرای 11 سپتامبر نیویورک، داستان کاملاً متفاوتی داشت. بزرگ‌ترین حمله تروریستی جهان به قدرتمندترین کشور دنیا، امواج شوک و ترس را در سرتاسر جهان پراکند و تا سال‌ها نیز ادامه یافت، ناگفته نماند که برای اقتصادهای دنیا نیز صدها میلیارد دلار هزینه داشت.
هزینه تروریسم
بر اساس مقاله بری جانستون و اوانا ندلسکو، پژوهشگران صندوق بین‌المللی پول (IMF) در سال 2005، با عنوان «تاثیر تروریسم بر بازارهای مالی»، اقدامات تروریستی هزینه‌های مستقیم و غیرمستقیمی اقتصادی دربر دارد. هزینه‌های مستقیم اقتصادی ذات زمانی کوتاه‌تری دارند و شامل خسارات جانی و مالی، پاسخ منابع خدماتی اضطراری، بازسازی سیستم‌ها و زیرساخت‌ها، و ارائه کمک زندگی موقت می‌شوند. هزینه‌های غیرمستقیم تروریسم ممکن است به طرز چشمگیری بزرگ باشد چرا که در میان‌مدت بر اقتصاد تاثیر گذاشته و اعتماد تولیدکننده و مصرف‌کننده را تحت تاثیر قرار می‌دهد.
تروریسم همچنین می‌تواند هزینه بلندمدت دربر داشته باشد، یعنی میزان بهره‌وری به خاطر افزایش اقدامات امنیتی، هزینه بیشتر بیمه و هزینه‌های مالی و دیگر مقررات ضدتروریسم، پایین بیاید. برای اینکه تنها به یک بعد از هزینه‌های غیرقابل محاسبه بپردازیم، میلیاردها ساعتی را در نظر بگیرید که مسافران مجبور بودند به خاطر اقدامات امنیتی زیاد، در فرودگاه‌ها سپری کنند. این زمان از دست رفته، نتیجه اقدامات امنیتی سخت و از دستاوردهای حادثه 11 سپتامبر بود.
اثر اقتصادی 11 سپتامبر
جانستون و ندلسکو در مقاله‌شان، پژوهش‌های سازمان همکاری اقتصادی و توسعه (OECD) را بررسی کردند که تخمین زده بود هزینه مستقیم 11 سپتامبر 2 /27 میلیارد دلار بوده است. هر چند، تحقیقات دیگر درباره آثار اقتصادی 11 سپتامبر، رقم نجومی بسیار بزرگ‌تری را نسبت به تخمین سازمان همکاری اقتصادی و توسعه برآورد کرده است.
یک دهه پس از 11 سپتامبر، روزنامه نیویورک تایمز تحقیقی درباره هزینه‌های حقیقی حملات منتشر کرد که نشان می‌داد هزینه‌ها در کل به 3 /3 تریلیون دلار می‌رسد که به شکل زیر تقسیم شده است:
1- شامل 22 میلیارد دلار برای توقف کسب‌وکار و 100 میلیارد دلار برای کاهش مسافرت‌های هوایی و...
2- شامل 830 میلیارد دلار در جنگ عراق به علاوه 402 میلیارد دلار در جنگ افغانستان.
همان‌طور که نیویورک‌تایمز به آن اشاره کرده، پاسخ آمریکا، از جمله جنگ علیه ترور، 95 درصد این هزینه‌ها را دربر دارد. خسارات اقتصادی به بار آمده از خرابی‌های واقعی ناشی از حمله تنها 178 میلیارد دلار برآورد شده است.
آثار چهار حمله بزرگ تروریستی بر بازارها
اگر تاثیر چهار حمله تروریستی بزرگ تاریخ را بر شاخص سرمایه کشورهای مورد حمله در نظر بگیرید، آن‌گاه می‌شود از بازار سهام به عنوان یک راه سنجش اقتصاد استفاده کرد. این چهار حمله که تلفات شدید در پی داشت شامل موارد زیر است:
- حمله 11 سپتامبر در آمریکا
- بمبگذاری 11 مارس در مادرید اسپانیا
- انفجارهای مترو لندن در 7 جولای 2005
- حملات 26 نوامبر 2008 در بمبئی هند
البته به حملات به قول معروف تک‌روانه مانند بمبگذاری‌های ماراتن بوستون در آوریل 2013 یا وقایع اکتبر 2014 در کانادا و تیراندازی‌های ژانویه 2015 در پاریس پرداخته نشده است.
بازارهای سهام آمریکا بعد از حادثه 11 سپتامبر به مدت چهار روز بسته شد و در روز 17 سپتامبر بازگشایی شدند. متوسط صنعتی داو جونز 1 /7 درصد در آن روز سقوط کرد و رکورد 78 /617 را کسب کرد، یعنی بیشترین میزان سقوط در یک روز.
شاخص اساندپی 500 کمی بهتر عمل کرد و در روز 17 سپتامبر تنها پنج درصد کاهش یافت. دلسردی بازار حدود یک هفته به طول انجامید. شاخص اساندپی 500 از روز 10 سپتامبر که بازار بسته شده بود، 5 /13 درصد سقوط داشت. اما در آخرین روز سال 2001، شاخص اساندپی 500 در واقع به نسبت سطح روز 10 سپتامبر، 1 /5 درصد افزایش داشت. (در حالی که شاخص اساندپی 500 و داو جونز متعاقباً طی سال 2002 رو به سقوط بودند، رکودی که از ترکیدن حباب بخش تکنولوژی ایجاد شد، احتمالاً دلیل اصلی این اتفاق بود.)
یک الگوی تجاری مشابه را می‌توان در سه اقتصاد دیگر که از حملات متاثر شدند، در جدول بالا مشاهده کرد. هم ایبکس 35 (شاخص سهام بازار سهام اولیه در اسپانیا) و هم اف‌تی‌اس‌ای 100 (شاخص بازار سهام 100 شرکت با بیشترین سرمایه در لندن)، نیز به طور چشمگیری در روز حملات تروریستی در کشورهای‌شان، کاهش داشتند. از طرف دیگر، شاخص سنسکس (Sensex) هند افت بسیار کمی داشت. در حالی که ایبکس و سنسکس به مدت یک هفته پس از حملات روند کاهشی داشتند، اف‌تی‌سی‌ای این کاهش را تجربه نکرد. هر سه شاخص توانستند سال را در سطحی بالاتر از روز قبل از حملات، به پایان برسانند. نتیجه‌ای که می‌توان از الگوهای معامله به دست آورد این است که سرمایه‌گذاران به حملات تروریستی به چشم رویدادهای یک‌باره نگاه می‌کنند و در نتیجه تاثیرات منفی گذرا و موقتی خواهند بود.
یک حمله تروریستی بزرگ دیگر چطور اقتصاد آمریکا را تحت تاثیر قرار خواهد داد؟
یک نظرسنجی که توسط وال‌استریت ژورنال و ان‌بی‌سی در سپتامبر 2014 انجام شد، درصد آمریکایی‌ها را که از حملات تروریستی می‌ترسند، منتشر کرد که نشان می‌داد این میزان از 11 سپتامبر 2001، در بالاترین سطح قرار دارد. کارشناسان امنیتی می‌گویند، احتمال وقوع یک حمله تروریستی بزرگ دیگر در آمریکا، بسیار ناچیز است. هرچند، اگر چنین حمله‌ای رخ دهد، به طور قطع اقتصاد، بازارهای مالی، کالایی و ارز و اقتصاد جهانی را به طرق مختلف تحت‌الشعاع خود قرار خواهد داد.
اقتصاد آمریکا: بسته به ابعاد حمله و میزان خسارت وارد آمده، احتمال دارد یک انقباض اقتصادی رخ دهد زیرا ترس و تردید باعث می‌شود، ده‌ها هزار کارگر در خانه بمانند. اگر حمله به بدترین شکل ممکن باشد، خرید مصرف‌کننده به شدت لطمه می‌خورد. هزینه‌های مصرف‌کننده، 70 درصد اقتصاد آمریکا را تامین می‌کند. بخش‌های مختلفی که به بدترین شکل آسیب می‌بینند، هواپیمایی، رستوران‌ها، تفریح و سرگرمی، خطوط دریایی، خودرو، لوازم جانبی و خرده‌فروشان بزرگ هستند. در همان حال، بخش خدمات رفاهی، داروسازی و کالاهای اساسی پیشرفت خواهند کرد. سهام صنایع دفاعی به شدت بالا رفته (بستگی به پاسخ آمریکا به حملات دارد)، و شرکت‌های امنیتی مانند ستاره در آسمان بازار سهام خواهند درخشید. بانک مرکزی آمریکا سیاست‌های مالی را تسهیل خواهد کرد تا نقدینگی در بازارها زیاد شود و از وقوع بحران مالی جلوگیری کند.
بازارهای مالی: بازارهای سهام در ابتدا به اتفاقات پیش‌بینی‌نشده، واکنش کاهشی ناگهانی خواهند داشت. بانک‌ها و شرکت‌های بیمه به شدت آسیب خواهند دید- بانک‌ها به خاطر نگرانی از رکود اقتصادی و بیمه‌ها به خاطر نگرانی از کاهش تقاضای بیمه. اوراق قرضه خزانه‌داری به احتمال زیاد افزایش یابند، چرا که به عنوان پناهگاه امن نهایی به آنها نگاه می‌شود و در کمال تناقض، می‌توان گفت حمله تروریستی به آمریکا ممکن است نظر مثبت مردم به اوراق قرضه خزانه‌داری را وسعت بخشد.
کالا و ارز: گمان می‌شود طلا برای سرمایه‌گذاران جذاب باشد و کماکان به عنوان سرمایه‌گذاری امن تلقی شود. اگر اوراق قرضه خزانه‌داری کماکان جذاب باشند، ارزش برابری دلار، مانند سایر پول‌های امن از جمله فرانک سوئیس، افزایش خواهد یافت. قیمت کالاها به دلیل نگرانی از آثار رکود اقتصادی در آمریکا بر اقتصاد جهان، سقوط می‌کند. در عوض این ماجرا ممکن است ارزش برابری پول کشورهای صادرکننده کالا، مانند کانادا و استرالیا، کاهش یابد.
اقتصاد جهان: وقوع یک حمله بزرگ در آمریکا، دنیا را شوکه و بازارهای مالی سراسر جهان را پریشان می‌کند. بازارهای نوظهوری که میزان بدهی زیادی دارند و حساب جاری آنها کسری بالایی دارد، از جمله اقتصادهایی هستند که بیشترین آسیب را خواهند دید. اگر آمریکا که محور اقتصاد جهان است، برای مدت زیادی با بحران مالی کلنجار برود، ممکن است دنیا وارد مرحله رکود شود.
در آخر: از زمان 11 سپتامبر، تروریسم یک تهدید بالقوه به شمار می‌رود. تاثیر اقتصادی یک حمله تروریستی بزرگ می‌تواند عظیم باشد. هرچند، بر اساس واکنش بازارهای سرمایه به چنین حملاتی در گذشته، می‌شود گفت که پس از یک سقوط اولیه، انعطاف‌پذیری ذاتی مصرف‌کننده‌ها و سرمایه‌گذاران، باعث تثبیت دوباره بازار خواهد شد.
حوادث تلخ و غم‌انگیز جمعه‌شب هفته گذشته در پاریس، بر سراسر جهان تاثیر گذاشت و بازارهای مالی نیز از آن مستثنی نیستند.
معلوم شد حملات بیش از 130 نفر کشته به جای گذاشته و صدها نفر زخمی شده‌اند. بعد از آنکه آب‌ها از آسیاب افتاد، تحلیلگران نیز به بررسی آثار اقتصادی و ژئوپولتیک این واقعه پرداخته‌اند.
اصلی‌ترین بازار اوراق بهادار فرانسه، یورونکست، طی یک بیانیه گفته است معاملات طبق روال عمومی پیش خواهد رفت، اگرچه احتیاط بیشتر خواهد شد. در آن بیانیه آمده بود بازارهای یورونکست در روز دوشنبه طبق معمول بازخواهد شد. اولویت نخست ما امنیت کارکنان است و در نتیجه اقدامات امنیتی شدیدی در روز دوشنبه در پاریس انجام خواهد گرفت.
مارک چندلر، رئیس بخش استراتژی خارجی در شرکت «براون برادرز هریمن» می‌گوید واکنش اولیه سرمایه‌گذاران فروختن و واگذاری سهام ریسک‌دار و پرسود خواهد بود. از یک‌سو، بازارها را به همان سمتی سوق می‌دهد که در آن حرکت می‌کرد-تا ریسک کاهش یابد. از سوی دیگر، بانک‌های مرکزی اجازه نمی‌دهند چنین اتفاقاتی بازارها را تحت تاثیر قرار دهند و می‌توانند بگویند هر کاری انجام می‌دهند تا نقدینگی را تامین کنند.
چندلر اضافه کرد حملات تروریستی پاریس ممکن است بازارها را با سرعت بیشتری در مسیری که می‌رفت، هول دهند و مانند قبل دلار قدرتمندتر شود، قیمت اوراق قرضه بالا برود و سهامی مانند نفت ریزش کنند. «فکر می‌کنم واکنش رو به پایین بازار موقتی و زودگذر باشد. می‌بینیم که مردم تلاش می‌کنند ریسک را به حداقل برسانند. به این معنا که خرید و فروش کاهش می‌یابد. اوراق قرضه در روز جمعه قوی‌تر شده بودند و سهام افت کردند.» عواقب احتمالی بر بازارهای مالی در روز بازگشایی می‌تواند در بخش‌های ذیل پخش شود:
نفت
اجماع بر این است که کشورهای غربی به احتمال زیاد در جنگ علیه داعش فعالیت‌شان را افزایش خواهند داد. با توجه به مخاطرات افزایش‌یافته، خاورمیانه که پیش از این نیز آشفته بود، دچار بی‌ثباتی بیشتری خواهد شد و ممکن است قیمت نفت را بالا ببرد.
پس از ارزان‌فروشی اولیه به دنبال حملات 11 سپتامبر 2001، قیمت نفت خام برنت طی 12 ماه 55 درصد افزایش یافت، این روند فزاینده از نوامبر سال 2001 شروع شد. در آن زمان، آمریکا جنگ علیه افغانستان را شروع کرده بود و زمزمه جنگ عراق نیز بر‌خاسته بود.
نوسانات
انتظار می‌رود هم بازارهای مالی خاورمیانه و هم اروپا، در نتیجه وقایع پاریس، با افزایش نوسانات روبه‌رو شوند، چرا که مشکلات ژئوپولتیک ممکن است روابط بین برخی کشورها را تحت تاثیر قرار دهد.
ریچارد کوچینوز، رئیس بخش ارزهای جی-10 در سیتی‌بانک، طی یادداشتی در روز یکشنبه گفته بود: «حملات باعث افزایش تردید، کاهش اعتماد و رشد منفی داخل مرزها و اقدامات اضطراری می‌شود.»
طلا
در دوران ریسک بالا، طلا همان پناهگاه ایمن است. البته دورانی بود که در یک ماه هر هفته کاهش می‌یافت، چرا که سرمایه‌گذارها توقع داشتند بانک مرکزی در ماه دسامبر نرخ بهره را افزایش دهد. تردید و عدم قطعیت بیشتر ممکن است بر جذابیت شمش‌های طلا بیفزاید.
یورو
این واحد پولی خاص ممکن است با شدت گرفتن بادهای مخالف مواجه شود اما استراتژیست‌های سیتی می‌گویند در نتیجه حوادث پاریس، بانک مرکزی اروپا ممکن است اقداماتی صورت دهد. کوچینوز با اشاره به پیش‌بینی سرمایه‌گذاران درباره سقوط ارزش برابری یورو گفت: «توجیه برای فروش یورو از توقع برای سیاست‌های الحاقی از جانب بانک مرکزی اروپا در رابطه با جریان خروجی سرمایه، نشات گرفت. این حملات، هر چقدر هم وحشتناک باشد، باعث تحولات اساسی در معیارهای بازارهای مالی نخواهد شد.»
دیدگاه تان را بنویسید