سوخت نامرئی

ارزان‌ترین و پاک‌ترین گزینه درباره انرژی عدم اتلاف آن است. تاکنون پیشرفت‌های چشمگیری در این زمینه به دست آمده است اما هنوز ظرفیت‌های بالقوه فراوانی باقی مانده‌اند. بهبود کارایی انرژی از دهه 1970 در 11 کشور عضو سازمان بین‌المللی انرژی شامل آمریکا، استرالیا، بریتانیا، دانمارک، فنلاند، فرانسه، آلمان، ایتالیا، ژاپن، هلند و نروژ که آمار صحیحی ارائه می‌دهند باعث شد معادل 4/1 میلیارد تن نفت به ارزش 743 میلیارد دلار صرفه‌جویی شود. این صرفه‌جویی به اندازه کل مصرف سالانه گاز، زغال‌سنگ یا هر سوخت دیگر در آن کشورها بود. پول زیادی برای افزایش صرفه‌جویی‌ها سرمایه‌گذاری می‌شود: در سال 2012 حدود 310 تا 360 میلیارد دلار در سراسر جهان برای افزایش کارایی انرژی صرف شد که از سرمایه‌گذاری در بخش عرضه در انرژی‌های تجدیدپذیر یا تولید برق از سوخت‌های فسیلی فراتر می‌رفت.
کارایی انرژی که آن را «سوخت پنجم» می‌نامند از همه ارزان‌تر است. گزارش یک آژانس بهره‌وری انرژی آمریکایی نشان می‌دهد میانگین هزینه صرفه‌جویی یک کیلووات ساعت برق 8/2 سنت است در حالی که بهای خرده‌فروشی آن در آمریکا به 10 سنت می‌رسد. به گفته آقای لوینز از «موسسه کوه‌های راکی» صرفه‌جویی یک کیلووات ساعت در بخش‌های مصرف‌کننده برق می‌تواند هزینه‌ای تا یک‌ششم سنت داشته باشد بنابراین تاثیر مثبت مالی آن را می‌توان ظرف چند ماه -‌و نه چند سال- مشاهده کرد.
ساختمان‌ها با 31 درصد بیشترین سهم را در مصرف انرژی دارند که بیشترین مقدار آن در تاسیسات گرمایشی و خنک‌کننده مصرف می‌شود. بیشتر این انرژی به هدر می‌رود چراکه در گذشته معماران ساختمانی به جزییات کار توجه نمی‌کردند. به عنوان مثال لوله‌کشی‌های باریک و دراز و دارای زوایای قائمه فراوان در مقایسه با لوله‌های بزرگ، کوتاه و مستقیم انرژی بسیار بیشتری هدر می‌دهند. کارایی انرژی قبلاً در اولویت قرار نداشت. هنوز زمان و پول زیادی لازم است تا معماران، بناها، صاحبخانه‌ها و مستاجران ترجیح دهند پول خود را در این زمینه مصرف کنند.
علاوه بر این، در کشورهایی که سنت صرفه‌جویی انرژی وجود ندارد مهارت‌ها و اقدامات مورد نیاز برای صرفه‌جویی نیز اندک هستند. حتی افراد ثروتمند و آگاه نیز نمی‌توانند به راحتی بناهایی را که در پروژه‌های صرفه‌جویی انرژی کار می‌کنند ترغیب کنند کارشان را جدی بگیرند. قرار دادن نقاط اتصال در میان عایق‌ها و پوشاندن درزها ضروری به نظر نمی‌رسد مگر آنکه بتوان دلیل فیزیکی آن را درک کرد. بستن هرگونه درز کوچک می‌تواند بزرگ‌ترین منافع را به همراه داشته باشد. از قدیم، بناها نگران تهویه کافی هوا بوده‌اند اما تعداد زیادی از آنها از مزایای نصب دستگاه‌های مبادله‌ گرما در دودکش‌های ساختمان اطلاعی ندارند.
اما کارایی انرژی در ساختمان‌های جدید عاملی مهم است. به عنوان نمونه، ساختمان 99 طبقه‌ای برج انرژی پرتامینا در جاکارتا آنقدر در مصرف انرژی صرفه‌جویی می‌کند که انرژی‌های باد، خورشید و زمین گرمایشی برای برآورده کردن کلیه نیازهای آن کافی هستند. ساختمان‌های دارای «مازاد انرژی» حتی می‌توانند انرژی را از محیط و ساکنان دریافت و سپس صادر کنند. همانند اتومبیل‌ها، ساختمان‌های جدید در مقایسه با مدل‌های قدیمی از کارآمدی انرژی بسیار بالاتری برخوردارند.
اما اتومبیل‌های قدیمی را راحت‌تر می‌توان اسقاط کرد. بزرگ‌ترین مشکل در کارایی انرژی اصلاح ساختمان‌‌های موجود است. یک انجمن بزرگ بریتانیایی مسکن 65 هزار واحد مسکونی دارد که مستاجران آنها کمتر از 20 هزار پوند در سال درآمد دارند. این درآمد با معیارهای بریتانیا بسیار اندک است. قبض‌های انرژی در بدترین ساختمان‌ها به دو هزار پوند می‌رسد بنابراین، این انجمن تعدادی از ساختمان‌ها را ویران می‌کند. جایگزین‌سازی ساختمان‌ها قبض انرژی را تا 450 پوند کاهش می‌دهد. در ساختمان‌های جدیدی که از قطعات پیش‌ساخته با تولید انبوه و دارای ویژگی صرفه‌جویی انرژی ساخته می‌شوند و هزینه ساخت آنها تقریباً با هزینه ساخت ساختمان‌های معمولی برابری می‌کند می‌توان قبض‌ها را تا 350 پوند پایین آورد. ساکنان باید عادت کنند پنجره‌ها را باز نگذارند تا گرما به هدر نرود و سیستم گرمایشی مجبور نباشد با توان بیشتری کار کند. در اروپا تاکنون 30 هزار دستگاه از چنین ساختمان‌‌هایی تولید شده‌اند و تعداد زیاد دیگری نیز در حال ساخت هستند. در ساختمان‌های انجمن بریتانیایی مسکن که میانگین قبض انرژی 1240 پوند در سال است برخی مستاجران یاد گرفته‌اند به دیگران آموزش دهند چگونه با حفظ محل و سبک زندگی خود و فقط با چند کار ساده مثل از برق کشیدن لوازم‌خانگی و کم کردن درجه ترموستات تا حدود 250 پوند در سال صرفه‌جویی کنند. کمک کردن به مستاجران در خرید از عرضه‌کنندگان برق و گاز ارزان‌تر می‌تواند 150 دلار صرفه‌جویی دیگر را به همراه داشته باشد. اما اقدامات دیگر هزینه‌بر هستند. بازسازی یک منزل با پنجره‌های دوجداره، دیوارهای مشبک و عایق‌بندی، پمپ گرما و آب‌گرمکنی با مصرف پایین انرژی می‌تواند به کاهش 150 پوندی دیگری در قبوض منجر شود اما این اقدامات بین 3 هزار تا 8500 پوند هزینه خواهند داشت. در بسیاری از منازل و ادارات صرفه‌جویی سه پوند در هفته ارزش زحمت کشیدن ندارد. مستاجران مایل نیستند در ساختمان‌هایی که متعلق به آنها نیست سرمایه‌گذاری کنند و مالکان نیز اهمیت نمی‌دهند که مستاجران چه بهایی را برای انرژی می‌پردازند. علاوه بر این، عایق‌بندی ساختمان‌ها ممکن است باعث شود افراد به جای کم کردن درجه حرارت لباس‌های سبک‌تر بپوشند.
یک راه‌حل برای این مشکل، اعمال استانداردهای اجباری برای مالکان و فروشندگان املاک است. راه‌حل دیگر به شرکت‌های عرضه‌کننده انرژی مربوط می‌شود. برخی از این شرکت‌ها مانند اسکو در قبال مدرن کردن ساختمان تضمین می‌دهند تا مدت خاصی انرژی ارزان ارائه‌ دهند. این شرکت‌ها می‌توانند با بهبود اقتصاد معیار و بهره‌گیری از بازارهای مالی هزینه‌های پیش رو را بپوشانند. پول صرفه‌جویی‌شده بین مالکان و ساکنان تقسیم می‌شود. شرکت اسکو هم‌اکنون یک صنعت 5/6 میلیارد دلار در سال در آمریکا و یک صنعت 12 میلیارد دلار در سال در چین را در اختیار دارد که هر دو در مقایسه با 56 میلیارد دلار سال گذشته در اروپا ناچیز هستند. انتظار می‌رود ارقام اروپا تا سال 2023 دو برابر شوند. این اقدامات خوش‌بینی‌های زیادی را در مورد آینده انرژی نوید می‌دهند. بازارهای سرمایه که پس از بحران مالی سال 2008 محتاطانه عمل می‌کردند اکنون به جایگاه اصلی خود بازگشته‌اند: آنها سرمایه‌گذاری‌هایی را تامین مالی می‌کنند که در آینده برایشان درآمد داشته باشد. رشد بازار اوراق قرضه پروژه‌های صرفه‌جویی انرژی در سال 2014 نشانه‌ای امیدوارکننده بود. بین 30 تا 40 میلیارد دلار اوراق قرضه عرضه شده‌اند و احتمالاً مجموع اوراق امسال به 100 میلیارد دلار برسد.

بهای متغیر سوخت فسیلی، ارزانی انرژی خورشیدی
انرژی خورشیدی هم‌اکنون یک منبع درآمدی قابل پیش‌بینی است. خرید لیزینگی پانل پشت‌بام را می‌توان با هزینه کلی 15 تا 20 هزار دلار انجام داد که اقساط ماهانه آن از قبض برق کمتر است. شرکت آمریکایی سولارسیتی هزینه پنج میلیارد دلاری ظرفیت‌های خورشیدی جدید را از طریق وام‌ گرفتن از سرمایه‌گذاران نهادی مانند گلدمن ساکس و گوگل تامین کرد اما اکنون به سرمایه‌گذاران کوچک خصوصی روی آورده است که به گفته این شرکت «سفیران برند» هستند و دوستان و همکاران خود را نیز به نصب پانل‌های خورشیدی تشویق می‌کنند. الگوی این کار ساده است: سولارسیتی هزینه نصب را می‌پردازد. سپس درآمدها را پیش‌بینی می‌کند و بر‌مبنای این جریان درآمدی آینده اوراق قرضه صادر می‌کند. تاریخ سررسید این اوراق از یک تا هفت سال است. نکته مثبت آن است که هزینه سرمایه برای صنعت انرژی خورشیدی 200 تا 300 واحد از هزینه آب و برق و گاز کمتر است.
یک حلقه امیدوارکننده مبتنی بر چهار عامل پدید آمده است: اول فراوانی انرژی به ویژه در فناوری خورشیدی است که خنجری در قلب صنایع سوخت فسیلی به شمار می‌رود. دسترسی به شبکه دیگر صرفاً از طریق پشت‌بام نیست بلکه می‌تواند از طریق هر سطح دیگری که رو‌به‌روی خورشید قرار دارد میسر شود. این آینده فضای سرمایه‌گذاری را شکل می‌دهد. بهای سوخت‌های فسیلی متغیر است اما انرژی خورشیدی محکوم به ارزان شدن است.
عامل دوم توانایی ذخیره‌سازی است. باتری‌ها ارزان‌تر، قدرتمندتر و کاربردی‌تر می‌شوند. به همین ترتیب روش‌های دیگر ذخیر‌ه‌سازی پیشرفت می‌کنند تا ضعف زمانی انرژی خورشیدی را جبران کنند. عامل سوم توزیع است. مصرف‌کنندگان اکنون در جایگاه تولیدکننده و ذخیره‌کننده انرژی قرار می‌گیرند. توانایی شبکه، کارایی آن و نوآوری‌ها بیشتر می‌شود. شبکه‌های انتقال در آینده شبکه‌هایی غیرمتمرکز خواهند بود. هوشمندی عامل چهارم است. اینترنت به کاربران اجازه می‌دهد داده‌ها را تولید، ذخیره و مدیریت کنند. اکنون الگوریتم‌ها و قابلیت‌های پردازش همین کار را در مورد برق انجام می‌دهند. کشورهای هوشمند و ابزارهای تقویت کارایی مصرف را مدیریت و شبکه‌ها را هوشمند می‌سازند. عامل پنجم تامین مالی است. الگوهای تجاری برای سیستم‌های جدید انرژی در کشورهای ثروتمند و نوظهور به اثبات رسیده‌اند. موج جدیدی از پول باعث شد الگوهای قدیمی کنار گذاشته شوند. اگر دولت‌ها و شرکت‌های قدیمی بخواهند با آن مقابله کنند همه متضرر خواهند شد.
منبع: اکونومیست