مروری بر تاریخچه اتاق بازرگانی رشت
از سرزمین‌های شمالی
پنجم آبان‌ماه ۱۳۰۷، حکومت گیلان و طوالش تقاضای تشکیل اتاق تجارت رشت را طی نامه‌ای به وزارت داخله اعلام کرد و گزارشی از آن نیز به وزارت تجارت و فواید عامه ارسال کرد: «نظر به اینکه قسمت معاملات تجاری در گیلان یک نوع جنبه ضدیت و اختلاف فی‌مابین تجار ایجاد کرده و یکی دو نفر از تجار با تجارتخانه‌های خارجی تبانی کرده، می‌خواستند شروع به معاملاتی نمایند که در نتیجه، ضررهای معنوی به عموم تجارت وارد آید. برای حفظ اوضاع اقتصادی و جلوگیری از اختلافات داخلی، مجلسی از آقایان تجار تشکیل و با حضور رئیس اداره فواید عامه مصالح فواید عمومی را اظهار و ضمناً خاطرنشان نمودم هرگاه آقایان تجار مخالفتی در قسمت تجارت آغاز نمایند، نه‌تنها به خود ضرر متوجه می‌کنند، بلکه خسارت دامن‌گیر عموم اهالی خواهد شد. پس از یک رشته از این قبیل مذاکرات، قرار شد آقایان تجار تقاضای تشکیل اتاق تجارت از اداره فواید عامه کرده، دوایر فواید عامه نیز مستدعیات آنها را عملی، که اختلافات داخلی مرتفع شود.»
در پنجم آبان‌ماه 1307، حکومت گیلان و طوالش تقاضای تشکیل اتاق تجارت رشت را طی نامه‌ای به وزارت داخله اعلام کرد و گزارشی از آن نیز به وزارت تجارت و فواید عامه ارسال کرد. متن نامه از این قرار است:
«نظر به اینکه قسمت معاملات تجاری در گیلان یک نوع جنبه ضدیت و اختلاف فی‌مابین تجار ایجاد کرده و یکی دو نفر از تجار با تجارتخانه‌های خارجی تبانی کرده، می‌خواستند شروع به معاملاتی نمایند که در نتیجه، ضررهای معنوی به عموم تجارت وارد آید. برای حفظ اوضاع اقتصادی و جلوگیری از اختلافات داخلی، مجلسی از آقایان تجار تشکیل و با حضور رئیس اداره فواید عامه مصالح فواید عمومی را اظهار و ضمناً خاطرنشان نمودم هرگاه آقایان تجار مخالفتی در قسمت تجارت آغاز نمایند، نه‌تنها به خود ضرر متوجه می‌کنند، بلکه خسارت دامن‌گیر عموم اهالی خواهد شد. پس از یک رشته از این قبیل مذاکرات، قرار شد آقایان تجار تقاضای تشکیل اتاق تجارت از اداره فواید عامه کرده، دوایر فواید عامه نیز مستدعیات آنها را عملی، که اختلافات داخلی مرتفع شود.»
وزارت داخله در پاسخ این نامه ابراز می‌کند که به امور تجار رسیدگی و با تشکیل اتاق تجارت به این وضعیت خاتمه داده شود. بر اساس این سند مشخص می‌شود هیات اتحادیه تجار در این زمان کارایی خود را از دست داده است. این تشکل در بحران سیاسی بعد از جنگ و در فقدان دولت متمرکز کارایی داشت، ولی در این زمان که نهادهای دولتی جایگزین تشکل‌های غیردولتی می‌شدند، برای عموم تجار بهتر بود از طریق دولت و با استفاده از ابزار قانون از منافع خود دفاع کنند. شرایط دشوار، تجار را بر آن داشت برای اعمال قدرت و تصمیم‌گیری خود در قالب نهادهای مورد پذیرش دولت دست به عمل بزنند.
مجموعه مکاتباتی برای تشکیل اتاق تجارت رشت مبادله شد، از جمله حکومت گیلان و طوالش طی نامه دیگری به وزارت داخله برای «رفع مناقشات و مخالفت‌های داخلی تجار» خواهان صدور مجوز تاسیس اتاق تجارت هستند. وزارت تجارت نیز به وزارت داخله اطلاع می‌دهد که طبق نظام‌نامه اتاق‌های تجارت، تقاضای تجار رشت که به صورت جداگانه نیز ارسال شده، به هیات دولت پیشنهاد شده است. تجار رشت طی تلگرافی به وزارت تجارت اشاره می‌کنند که به دلیل اهمیت وضعیت تجارت رشت و موقعیت اقتصادی گیلان، خواهان اجازه فوری تاسیس اتاق تجارت هستند و مایلند تعداد اعضای آن 24 نفر باشند. وزارت داخله نیز اعلام کرد از آنجا که «تجار رشت استدعای خودشان را در تشکیل اتاق تجارت همه‌روزه تعقیب می‌دارند»، حکومت، تشکیل اتاق تجارت در این زمان را لازم می‌داند. در 17 آذر 1307 وزارت فلاحت و تجارت و فواید عامه به وزارت داخله اعلام می‌کند که دولت با تاسیس اتاق تجارت رشت موافقت کرده است و از آنجا که طبق نظام‌نامه اتاق‌های تجارت، وزارت تجارت باید نماینده‌ای در اتاق داشته باشد و چون آن وزارتخانه در رشت نماینده ندارد، امیر نوری حکمران گیلان را به سمت نماینده وزارت تجارت در اتاق تجارت
رشت معرفی و وزارت داخله نیز با آن موافقت کرد.
امیر نوری حاکم گیلان که به نمایندگی وزارت تجارت و فواید عامه انتخاب شده بود، به منظور برگزاری انتخابات اتاق تجارت رشت اعلانی منتشر و شرایط انتخابات را نیز در آن ذکر کرد. مطابق ماده 14 نظام‌نامه تشکیل اتاق‌های تجارت کمیسیون انتخابات اتاق در اداره حکومتی، تشکیل شد و دفتر مخصوصی برای ترتیب انتخابات تهیه کرده و مطابق ماده 15 نظام‌نامه از تاریخ 14 بهمن 1307 در سرای ملک تجارتخانه حاج‌علی آقا گیلانی و سرای دو مرتبه تجارتخانه آقای احمدزاده، کاندیداهای متقاضی می‌توانند مشخصات خود را در اوراقی که در این دو محل گذاشته شده، ثبت کنند و به صورت کتبی نیز به کمیسیون انتخابات مستقر در اداره حکومتی اطلاع دهند. اعتراضات احتمالی نیز در صورت بروز به صورت کتبی و با توضیحات به کمیسیون انتخابات ارسال شود. شرایط انتخاب‌کنندگان نیز به موجب ماده دوم نظام‌نامه بدین شرح است:
1- اسامی رای‌دهندگان با اطلاعات لازمه در دفتر مخصوص اسامی تجار ثبت شده باشد؛
2- سن کمتر از 22 سال نباشد؛
3- عدم محکومیت به جنحه و جنایت؛
4- عدم ورشکستگی به تقصیر؛
5- نبودن در تحت قیمومیت؛
6- حداقل اشتغال به امور تجاری به مدت دو سال یا صرافی یا موسسات صنعتی و مداومت در حین انتخاب؛
7- داشتن دفاتر منظم.
تمامی تجار و شرکت‌ها دارای یک رای هستند ولی شرکت‌های سهامی قانونی دارای دو رای خواهند بود. علاوه بر این بر اساس ماده 11 نظام‌نامه تجار و شرکت‌های خارجی مقیم حوزه اتاق تجارت، با داشتن شرایط مقرره می‌توانند در انتخابات شرکت کنند یا انتخاب شوند، ولی هیچ‌گاه عده آنها در اتاق تجارت بیش از خمس اعضای اتاق تجارت نخواهد بود.
از طرف حکومت از تجار رشت برای تشکیل اتاق تجارت دعوت به مذاکره شد و در نتیجه مقرر شد ظرف چهار روز اخذ آرا کرده و اتاق تجارت تشکیل شود. انتخابات انجام شد و افرادی که حائز اکثریت آرا بودند، به شرح جدول اعلام شد:
نخستین ابراز نظر رسمی اتاق تجارت رشت پس از رای‌گیری در مورد «تنزل قران و ترقیات اسعار خارجی» بود. اتاق تجارت رشت دیدگاه‌های خود را بر این اساس اعلام کرد:
1- بر اساس وضعیت قانونی باید تجار را موظف کرد صادرات را افزایش دهند؛
2- تفتیش خرید و فروش بروات خارجی؛
3- منع ورود تمام یا قسمتی از اشیای لوکس و مشروب؛
4- وضع گمرک نقره، مطابق ترتیب سابق؛
5- قرضه به ضمانت خط آهن و صرف آن در داخله برای موسسات عام‌المنفعه؛
6- خرج کردن پول دولت از عایدات نفت جنوب برای مصارف دولتی از قبیل مخارج خط آهن و گذاشتن وجه مذکور در اختیار بانک ملی که آن را وارد معامله کرده و قادر به رقابت باشد.
پس از انحلال اتاق‌های تجارت در سال 1309 خورشیدی، و انجام مقدمات تشکیل اتاق‌های جدید، فعالیت‌هایی برای دفاع از کالاهای داخلی در رشت صورت گرفت. طی جلسه‌ای که تجار در منزل آقای خامنه تشکیل دادند، و مذاکرات زیادی که در خصوص اوضاع تجارت کشور صورت گرفت، تجار رشت تصمیم گرفتند در مقابل ترقی روزافزون امتعه خارجی سندیکایی تشکیل و امتعه داخلی را ترقی دهند و در حدود 270 هزار تومان تعیین شد تا پس از تعیین اعضای سندیکا وجوه مزبور گردآوری شود و به مصرف اهداف آنها برسد.
پس از تصویب قانون تشکیل اتاق‌های تجارت، مجموعه مکاتبات گسترده‌ای بین وزارت داخله و حکومت گیلان و طوالش مبادله شد. ارائه پیشنهاد تشکیل اتاق‌های تجارت، تشکیل جلسه‌ای در اداره حکومتی و تنظیم تقاضانامه تجار رشت و بندر پهلوی و مخابره آن به وزارت داخله، از مواردی است که در این اسناد به آن پرداخته شده است. در نهایت اداره حکومت گیلان و طوالش طی تلگرافی از وزارت داخله، خواهان اجازه تشکیل اتاق تجارت شد. اجازه تشکیل اتاق تجارت در رشت صادر شد.
حکمران رشت از تجار گیلان دعوت به عمل می‌آورد و از میان مدعوین حاج‌علی آقا گیلانی، حاج زین‌العابدین اخوان، میر محمدعلی موسویان، میرزا محمدابراهیم نعمت‌زاده، محمدآقا خامنه از تجار رشت و نیز آقای پیراسته از اداره مالیه و سید‌صالح از طرف عدلیه جهت نظارت بر انتخابات اتاق رشت برگزیده شدند. انتخابات اتاق تجارت رشت انجام شد و اتاق تجارت با اعضای جدید شکل گرفت.
در یکی از جلسه‌های اتاق تجارت رشت، نعمت‌زاده نایب رئیس اتاق در مورد ملاقات و مذاکره با هیات‌مدیره شرکت سهامی صادرات و واردات گیلان و مازندران سخن گفت تا از تنزل قیمت برنج جلوگیری و به اوضاع اسفبار تجاری خاتمه داده شود و مقرر شد شرحی در این خصوص به اداره کل تجارت نوشته شود. شرکت مزبور از زمره شرکت‌های سهامی بود که به منظور تمرکز بخشیدن به امور تجاری کشور تاسیس شد. این شرکت با تصویب اساسنامه و انتخاب هیات مدیره در زمینه کارخانه گونی‌بافی و امور تجاری گیلان و مازندران فعال بود.
در ششم آذر‌ماه 1313 مدت قانونی اتاق تجارت رشت خاتمه یافت. برای تعیین اعضای اتاق تجارت رای‌گیری شد و افراد زیر به اکثریت آرا دست یافتند. وهاب‌زاده، خامنه، کاشانیان، نهاوندی، جورابچی، میلانی، جفرودی، ملکی، اخوان، کاشانی، غفاری، داداش‌زاده، نامی، غلامرضا نصیری، محسن‌زاده، اهری، گیلانی، موسویان‌دیانی، شعار، نقوی، بالازاده، جبارزاده، طباطبایی و داودزاده. اداره کل تجارت از بین منتخبان مذکور 12 نفر را به عنوان اعضای اتاق تجارت رشت برگزید: محمد خامنه (رئیس)، غلامرضا کاشانیان (نایب رئیس)، علی‌اکبر نهاوندی (منشی)، میر‌محمدعلی موسویان (صندوق‌دار)، هادی شعبان‌زاده، احمدخان سیگاری، محمدعلی میلانی، حاج زین‌العابدین اخوان، میرمحسن غفاری، حاج میرطباطبایی، میرزا حسنعلی کاشانی، احمد‌آقا وهاب‌زاده.
در پنجم اردیبهشت 1315، سی و پنجمین جلسه اتاق تجارت رشت تشکیل شد. در این جلسه، بخشنامه اداره کل تجارت که متضمن گزارش وزیرمختار ایران در مصر و عربستان سعودی در خصوص تجارت ایران با آن دو کشور بود، قرائت شد و رئیس جلسه آقای کاشانیان گفت در سفر به مکه در شهر جده با وزیر مختار ایران ملاقات کرده است و او تجار ایرانی را تشویق به آن می‌کرده که با ارسال کالا بازار آن کشور را به دست بگیرند و در ضمن آن توصیه شده که بر کالاها برچسب‌هایی به زبان‌های انگلیسی یا فرانسه الصاق شود تا مردم آن کشورها از مشخصات کالاها آگاه شوند. از جمله کالاهای محتمل برای صادرات توتون بود و توتون سیگار تند و ارزان‌قیمت در آن کشور مطلوب بود. علاوه بر این در گزارش وزیرمختار تجارتخانه‌ای محلی معرفی شد که بسیار معتبر بود. در ادامه، نامه حکومت گیلان قرائت شد مبنی بر آنکه در آخر اسفند 1315 دوره نمایندگان کمیسیون مالیات بر درآمد به پایان می‌رسد و تقاضا شده بود که اتاق تجارت رشت، دو نفر عضو اصلی و دو نفر عضو علی‌البدل خود را به عنوان نمایندگان تجار رشت معرفی کند تا به اداره مالیه اعلام شود. پس از انجام مذاکره، کاشانیان و نهاوندی به عنوان اعضای اصلی و
دادازاده و موسویان به عنوان اعضای علی‌البدل به اتفاق آرا انتخاب شدند تا به حکومت گیلان معرفی شوند. در انتها نامه اداره کل تجارت در خصوص تاسیس شرکت سهامی کتیرا قرائت شد.
سی و ششمین جلسه اتاق تجارت رشت 21 خرداد 1315 تشکیل شد. در این جلسه، مراسلات اداره کل تجارت قرائت شد که مفاد آن حاوی چهار فقره اعلان در خصوص شرکت‌های سهامی پوست نرم، خشکبار و کتیرا بود که طبق آن موضوع ماخذ صدی 50 از سرمایه شرکت‌های محلی که برای تاسیس شرکت کل مرکزی در نظر گرفته شده بود، به ماخذ صدی 25 تنزل داده شد. علاوه بر آن آزاد بودن در حدود اجناس اقلام خشکبار و کتیرا و پوست‌های نرم نیز اعلان شده بود. مراسله دیگری نیز مبنی بر تعیین انقضای مدت صدور محصول خشکبار قرائت شد. چهار مراسله نیز از اداره پست و تلگراف گیلان درباره ترتیب ایاب و ذهاب کشتی‌های پستی و چگونگی دریافت مراسلات پست خارجه و نوشتن تلگراف‌ها و قرار دادن اسم ولایات مقصد بعد از کلمه مشخصات آدرس مخاطب و نیز تغییر ساعات کار دفتری آن اداره قرائت شد. علاوه بر آن، مراسله حکومت گیلان نیز در خصوص موسسات صابون‌سازی و کارخانه روغن‌کشی به سمع و نظر حضار رسید. در ضمن مراسله اداره کل تجارت در خصوص صورت خلاصه مذاکرات جلسات اتاق‌های تجارت مبنی بر اینکه به کلی گنگ یا غیرمفهوم بوده نیز قرائت شد. در پایان جلسه شرح مختصری درباره تشکیل شرکت مرکزی با سرمایه قابل
ملاحظه و اینکه تجار رشت و بندر پهلوی نیز به میزان یک میلیون و 300 هزار ریال تعهد سرمایه‌گذاری کرده‌اند، ایراد شد.
در 15 تیر 1315 سی و هفتمین جلسه اتاق تجارت رشت تشکیل شد. در این جلسه مراسلات اداره کل تجارت در خصوص تکمیل ورقه تعرفه تجاری توسط تجار و موسسات قرائت شد و طی آن به عموم تجار و شرکت‌ها اخطار شد که هرچه زودتر تعرفه را تکمیل کنند تا زمان درخواست جواز ورود در صدور جواز آنها تاخیر نشود.
چهل و یکمین جلسه اتاق تجارت رشت در سوم آبان 1315 تشکیل شد. ابتدا راجع به بیانیه اتاق در خصوص کلاس‌های اکابر مباحثی به میان آمد و اینکه هزار ورقه از بیانیه چاپ شده و دو نسخه برای اداره کل تجارت و اتاق تجارت تهران فرستاده شده است. در ادامه، تلگرافی از هامبورگ مطرح شد، مبنی بر اینکه برای توسعه روابط تجار ایران و آلمان و ترویج صادرات کشور در کلیه بازارهای اروپا، شرکتی به نام «شرکت سهامی تجاری ایران و آلمان» با سرمایه سیصد هزار مارک تشکیل شده و آماده درخواست‌های کلیه شرکت‌های انحصاری برای خریداری انواع محصولات صادراتی ایران است.
چهل و سومین جلسه اتاق تجارت رشت 22 بهمن 1315 تشکیل شد. نامه اداره کل تجارت متضمن نامه به حکومت گیلان خوانده شد، مبنی بر اینکه تجارتخانه برادران غفاری از رشت اطلاع داده است که عده‌ای سودجو پَرِ مرغ را با مواد خارجی مخلوط کرده و به بازارهای خارجی می‌فرستند و در نتیجه، زحمات این تجارتخانه برای معرفی این کالا در خارج، از بین می‌رود. مقرر شد شرحی به حکومت گیلان نوشته شود تا برای جلوگیری از این عمل اعلانی انتشار یابد.
چهل و چهارمین جلسه اتاق تجارت رشت در 15 فروردین 1316 تشکیل شد. ابتدا در خصوص آمیختن پَر مرغ با مواد خارجی بحث شد و اینکه موضوع به مازندران مربوط می‌شود. اینکه درباره تخفیف عوارض قند و شکر در دو نوبت در سال 1314 صحبت شد و اینکه به منظور جلوگیری از اجحاف خرده‌فروشان در سراسر کشور، شرکت‌های محلی تاسیس شده است، اما بنا به تجربه این شرکت‌ها کوشش لازم را به عمل نیاورده‌اند.
در جلسه 27 مرداد 1316 اتاق تجارت رشت، نامه‌ای به امضای عده‌ای از تجار علاقه‌مند در چای داخلی قرائت شد که مفاد آن بدین شرح بود که ایشان از چند سال پیش مشغول به کاشت چای شده‌اند تا کشور از واردات چای خارجی بی‌نیاز شود و فعلاً پانزده درصد مصرف داخلی تامین شده، اما متاسفانه سهمیه واردات چای در سال 1316 نه‌تنها کاهش نیافته که دو برابر میزان سال 1315 برآورد می‌شود و اگر به همین شیوه ادامه یابد، کاشت چای نابود می‌شود. افزون بر این از اتاق تقاضا کرده‌اند که مراتب به مرکز گزارش شود تا مقرر شود که چای داخلی با چای خارجی مخلوط و از این راه از محصول کشور حمایت شده و عده کثیری از کشاورزان نیز بهره‌مند شوند.
در جلسه 6 مهر 1316، اتاق تجارت رشت، بخشنامه اداره کل تجارت مبنی بر الغای انحصار صدور زعفران قرائت و مقرر شد مراتب به تجار ابلاغ شود. سپس نامه شرکت خیام نماینده کارخانه‌های کفش‌سازی هندوستان مقیم کلکته خوانده شد که طی آن خواستار دریافت صورت اسامی تجار واردکننده کفش شده بود و مقرر شد که در پاسخ نوشته شود نظر به اینکه هر نوع کفشی در ایران ساخته می‌شود، ورود آن از خارج ممنوع است. در ادامه، نامه شرکت سهامی پنبه و پوست قزوین خوانده شد، مبنی بر تشویق اتاق مالکان اراضی کشاورزی به کشت پنبه که پس از مذاکره، از آنجا که هوای گیلان غالباً بارانی است، قرار شد از اداره فلاحت گیلان پرسیده شود آیا آب و هوا و زمین گیلان بر کشت پنبه مساعد است و اگر مساعد باشد، چه نوع بذر پنبه و در چه نواحی از گیلان می‌توان آن را کشت داد.
دیدگاه تان را بنویسید