تاریخ انتشار:
سیدمحسن قمصری از جزییات مسیر افزایشی صادرات نفت ایران در پسابرجام پرده برمی‌دارد
نقشه راه صادرات نفت
سیدمحسن قمصری، مدیر امور بین‌الملل شرکت ملی نفت بر این باور است که تبعات تحریم‌ها هنوز باقی است، از همین رو از جزییات مشکلات ایران در دوران تحریم رمزگشایی نمی‌کند، اما امیدوار است که روزی بتوان از مصائبی که تیم امور بین‌الملل در دوران تحریم‌ها داشته، پرده بردارد. با این حال با حوصله از جزییات صادرات نفت ایران در پسابرجام می‌گوید، جزییاتی که شاید تاکنون به آن پرداخته نشده است.
در حالی که موفقیت ایران در بازگشت به بازارهای نفتی مدیون مدیریت او است، این روزها زمزمه‌های استعفایش به گوش می‌رسد. از تحریم‌ها با عنوان «جنگ اقتصادی» یاد می‌کند و می‌گوید برای مقابله با تحریم‌ها امور بین‌الملل شرکت ملی نفت ایران به مهارتی دست یافته که برخی کشورها علاقه‌مندند از تجارب ما در بازار نفت استفاده کنند. سیدمحسن قمصری، مدیر امور بین‌الملل شرکت ملی نفت، کار خود را به عنوان یک تحلیلگر آمار، از سال 1360 در وزارت نفت آغاز کرد. آنطور که خودش می‌گوید تقریباً همه 35 سال خدمتش را در بخش‌های مختلف امور بین‌الملل بوده است. به مناسبت رکوردشکنی صادرات نفت ایران در ماه اخیر، «تجارت فردا» گفت‌وگویی با وی انجام داده است. قمصری بر این باور است که تبعات تحریم‌ها هنوز باقی است، از همین رو از جزییات مشکلات ایران در دوران تحریم رمزگشایی نمی‌کند، اما امیدوار است که روزی بتوان از مصائبی که تیم امور بین‌الملل در دوران تحریم‌ها داشته، پرده بردارد. با این حال با حوصله از جزییات صادرات نفت ایران در پسابرجام می‌گوید، جزییاتی که شاید تاکنون به آن پرداخته نشده است.
در حال حاضر میزان صادرات نفت ایران به چه مقدار رسیده است؟
آخرین آمار از میزان صادرات نفت کشور مربوط به ماه اکتبر است. در این ماه ایران روزانه حدود دو میلیون و 442 هزار بشکه در روز نفت‌خام صادر کرده که بیشترین سطح صادرات از ابتدای سال جاری میلادی بوده است.
به نظر می‌رسد این میزان صادرات رکوردی را هم از خود به جا گذاشته است.
بله، در واقع این میزان از صادرات نسبت به میانگین ماهانه صادرات در سال‌های قبل بیشترین سطح در بیش از پنج سال اخیر بوده است. همچنین در مقایسه با میانگین سالانه صادرات نفت خام، بیشترین سطح در دو دهه گذشته محسوب می‌شود.
از این مقدار چه میزان به کشورهای آسیایی و چه میزان به قاره اروپا صادر می‌شود؟
حدود 700 هزار بشکه از این مقدار، صادرات روزانه نفت‌خام به کشورهای اروپایی بوده و مابقی به کشورهای آسیایی صادر شده است.
میزان صادرات میعانات گازی چه مقدار است؟
میزان صادرات میعانات گازی با احتساب مقدار تحویلی به برخی پتروشیمی‌ها از جمله برزویه که محصولات خود را صادر می‌کنند، در حال حاضر کمی بیش از 700 هزار بشکه در روز است.
اما زمانی که این آمار صادرات نفت را با میزان تولید کنار هم قرار می‌دهیم، چندان همخوانی ندارد. در واقع از تولید کنونی که حدود 8 /3 میلیون بشکه در روز است، قاعدتاً حدود 6 /1 میلیون بشکه مصرف داخلی می‌شود و حدود 2 /2 میلیون بشکه برای صادرات نفت باقی می‌ماند. مقدار اضافی که صادر شده از چه محلی بوده است؟
در واقع پایانه‌های بزرگ نفتی بر اساس استانداردها، سعی می‌کنند حدود 15 روز ظرفیت صادراتی خود را مخزن برای انبار کردن نفت داشته باشند. این مخازن برای جلوگیری از نوسانات بازار ساخته می‌شود، به این معنا زمانی که نفت اضافه دارند در این مخازن انبار می‌کنند و زمانی که نفت کم است از این مخازن نفت صادر می‌کنند. به این ترتیب ما نیز در پایانه خارک حدود 28 میلیون بشکه ظرفیت مخزن داریم، علاوه بر اینکه دیگر ترمینال‌های نفتی ما از جمله لاوان و سیری نیز مخازنی برای نگهداری دارند. این مخازن کمک می‌کنند، ما زمانی که تولید کفاف صادرات را نمی‌دهد از آن استفاده کنیم. همچنین پالایشگاه‌ها هم معمولاً معادل پنج یا شش روز خوراک روزانه خود را در مخازنشان نگهداری می‌کنند. علاوه بر این در ماه اکتبر، تولید کشور در سطح قابل قبولی بود و مقدار تولید با سطح صادرات هماهنگ بود.
صادرات ۴ / ۲ میلیون بشکه در روز نسبت به میانگین ماهانه صادرات در سال‌های قبل بیشترین سطح در بیش از پنج سال اخیر بوده است. همچنین در مقایسه با میانگین سالانه صادرات نفت‌خام، بیشترین سطح در دو دهه گذشته محسوب می‌شود.
ایران در حال حاضر چه میزان نفت روی آب دارد؟
مخازن روی آب ما همگی میعانات گازی است و هیچ‌گاه نفت‌خام روی آب نداشته‌ایم. همان‌طور که گفتم در مقابل 500 هزار بشکه تولید روزانه میعانات گازی در حال حاضر روزانه حدود 700 هزار بشکه صادرات این محصول را داریم که بخشی از آن با استفاده از مخازن روی آب محقق شده است. حجم این مخازن نسبت به قبل از تحریم‌ها نصف شده است و امیدواریم با ادامه روند کنونی صادرات نفت، تا پایان سال این مخازن تمام شود.
محموله‌های میعانات گازی که در اختیار بابک زنجانی بود و پیش از این شما از آلوده شدن آنها خبر داده بودید، آیا به فروش رسیده است؟
بله، بخشی از آن به فروش رسیده اما هنوز مقداری از آن باقی‌مانده است.
به غیر از بابک زنجانی افراد و سازمان‌های دیگری نیز بودند که در دولت گذشته وارد دلالی نفت ایران شدند. چرا این شرایط رخ داد؟
اول اینکه دلال‌ها دو یا سه تا بیشتر نبودند و ثانیاً هرکدام نتوانستند بیش از دو یا سه محموله نفت‌خام برای فروش تحویل بگیرند. آن محموله‌هایی که بابک زنجانی از شرکت ملی نفت تحویل گرفت و پول آن را بازنگرداند، بیشتر فرآورده‌های نفتی بود. بنابراین آنطور نبوده که در دوران تحریم دلال‌ها نفت‌خام ما را فروخته باشند. در دوران تحریم نفت توسط خود ما به فروش رسید، اما در دولت قبل به دلایلی دو یا سه تا واسطه به نوعی وارد کار شدند و خواستند نفت را بفروشند که خوشبختانه دستگاه خیلی زود متوجه شد اینها نمی‌توانند نفت کشور را بفروشند.
بخش خصوصی اصرار زیادی برای ورود به بحث فروش نفت دارد، به نظر شما آیا شرایطی پیش می‌آید که آنها روزی وارد بحث فروش نفت خام کشور شوند؟
موضوع فروش نفت بر اطمینان طرفین استوار است. یعنی این‌طور نیست که بخش خصوصی وارد شود و سریع بتواند نفت بفروشد، این دلیل عدم موفقیت بابک زنجانی یا نیروی انتظامی برای فروش نفت است. در واقع یکی از موضوعاتی که موجب شد بین‌الملل در پسابرجام در افزایش صادرات نفت موفق باشد، سابقه حسن انجام کارش بود، چرا که همه شرکت‌های دنیا به عملکرد و قول امور بین‌الملل شرکت ملی نفت ایران اعتماد دارند. اما این اطمینان را به بخش خصوصی ندارند. این اطمینان طرفینی حاصل سه دهه تلاش است. این موضوع به حدی حساس است که حتی تغییر در بدنه امور بین‌الملل نیز موجب نگرانی خریداران می‌شود از همین رو با وجود اینکه با تغییر دولت‌ها تغییر و تحولات بزرگی در سطح مدیریتی اعمال می‌شود، اما در دولت‌های مختلف سعی بر این شده که بدنه امور بین‌الملل شرکت ملی نفت تغییر نکند. اگر امور بین‌الملل نیز مانند دیگر مدیریت‌های کشور هر دو سال دستخوش تغییر می‌شد به یقین اعتماد مشتری از بین می‌رفت. نمی‌گویم که بخش خصوصی هیچ‌گاه نمی‌تواند وارد بحث فروش نفت شود، اما به یقین این کار زمانبر است. یعنی بخش خصوصی به آرامی باید وارد شود، همچنین بخش خصوصی باید وارد معاملات
(Trade) نفت شود در حالی که بخش خصوصی ما به دنبال دلالی برای نفت است.
معاملات نفتی یا همان Trade که شما بر آن تاکید دارید چه فرقی با دلالی دارد؟
دلالی به این معناست که نفت را از ما بگیرند و آن را به مشتری بفروشد. اما در بحث Trade ریسک کار را بر عهده خواهد گرفت، یعنی نفت را از ما می‌خرد و به مشتری می‌فروشد. در این فرآیند ممکن است، ضرر کند یا در مقابل سود کند. اما مادامی که بخش خصوصی ریسک کار را بر عهده نگیرد، موفق نمی‌شود.
شما فکر می‌کنید روند صادرات نفت چگونه ادامه یابد و در چه سطحی تثبیت شود؟
برنامه وزارت نفت در حال حاضر تثبیت چهار میلیون بشکه تولید روزانه نفت است، از این مقدار هر آنچه نیاز پالایشگاه‌های کشور است، در داخل مصرف می‌شود و مابقی آن صادر خواهد شد. بنابراین اگر میزان مصرف داخلی را 6 /1 تا 7 /1 میلیون بشکه در روز در نظر بگیریم، سطح صادرات را می‌توان در سطح 3 /2 تا 4 /2 میلیون بشکه در روز حفظ کرد. بنابراین امید داریم سطح کنونی صادرات حفظ شود.
چه کشورهایی مشتریان جدید نفت ایران در پسابرجام هستند؟
مشتریان ما در دنیا، مشتریان شناخته‌شده‌ای هستند. به این معنا که پالایشگاه‌هایی که نفت ایران را می‌توانند ازلحاظ کیفیتی و اقتصادی مصرف کنند، پالایشگاه‌های مشخصی هستند. بنابراین نمی‌توان گفت مشتری جدیدی برای نفت کشور ایجاد شده است. مگر اینکه پالایشگاه جدیدی در دنیا ساخته شود و خریدار نفت ایران شود. اما در برخی از مواقع به دلیل رقابت‌های موجود در بازار برخی از تولیدکنندگان جای یکدیگر را می‌گیرند. به طور مثال در یک دهه گذشته، ما بازار شرق اروپا را از دست داده بودیم. اما در این دوره توانستیم مجدداً به این بازار نفوذ کنیم، بنابراین شاید بتوان بازار شرق اروپا را بازار جدید ایران نامید.
همان‌طور که دیدیم در زمان شروع تحریم‌ها مشتریان به راحتی نفت ایران را با نفت دیگر کشورها جایگزین کردند، چطور این‌قدر راحت توانستند از نفت باگرید دیگری استفاده کنند؟
در حال حاضر به دلیل افزایش تکنولوژی، پالایشگاه‌ها در دنیا مانند سابق مونو گرید نیستند و پالایشگاه‌های بسیار کمی هستند که تنها از نوع خاصی نفت استفاده کنند. هستند پالایشگاه‌هایی که 45 نوع نفت را خریداری کرده و ترکیب می‌کنند. در واقع پالایشگاه‌ها با توجه به شرایط اقتصادی، وضعیت بازار و امکانات فنی نفت‌های مختلفی را خریداری کرده و آنها را با هم ترکیب کرده و به نفت با ترکیبات مورد نیازشان دست می‌یابند. چرا که از هر نوع نفت درصد متفاوتی از فرآورده‌ها می‌توان تولید کرد، یعنی از یک نوع نفت ممکن است بنزین بیشتری به دست آید و از نوع دیگری گازوئیل بیشتری تولید می‌شود، بنابراین پالایشگاه‌ها بر اساس تقاضایی که برای فرآورده‌های نفتی وجود دارد از نفت‌های با کیفیت مختلف استفاده می‌کنند. از همین رو جابه‌جایی‌ها در منابع خرید در شرایط عادی هم به دلیل رقابت‌هایی که در بازار وجود دارد، رخ می‌دهد. به طور مثال پالایشگاهی که نفت سنگین ایران را استفاده می‌کند، می‌تواند از ترکیب نفت اورال روسیه و نفت سنگین آمریکای جنوبی، به نفتی شبیه نفت سنگین ایران دست یابد.
ایران چطور توانست برخلاف انتظارات به سرعت صادرات خود را افزایش دهد؟
ما معتقدیم تحریم‌ها یک جنگ اقتصادی بود. بنابراین خیلی از اقدامات خاص در پنهانکاری کامل انجام شد. در واقع حدود یک سال و نیم پیش از اینکه مذاکرات به نتیجه برسد، اقدامات و مذاکرات را برای قراردادهای جدید فروش نفت آغاز کرده بودیم. البته با این تفاهم و توافق طرفین که مادامی که تحریم‌ها وجود دارد، قراردادها اجرایی نشود. درواقع زمان امضای برجام، ما بسیاری از قراردادهای فروش نفت را امضا کرده بودیم. به طوری که زمانی که برجام اعلام شد، حدود 80 درصد راه طی شده بود و بعد از آن نیاز به تلاش گسترده‌ای نبود. بنابراین اگر ما صبر می‌کردیم تا تحریم‌ها برداشته شود و سپس کار را شروع می‌کردیم، به یقین بیش از یک سال زمان می‌برد تا افزایش صادرات ایران محقق شود.
صادرات نفت به اروپا به شکل قرارداد بلندمدت است یا صادرات تک‌محموله‌ای است؟
هم به شکل قراردادهای بلندمدت و هم صادرات تک‌محموله‌ای به اروپا نفت صادر می‌شود. علاوه بر این دو، گزینه دیگری با نام حق خرید اضافه (Incremental) نیز برای خریداران وجود دارد. به این شکل که خریداران می‌توانند با هماهنگی و در صورتی که ظرفیت اضافه وجود داشته باشد، بیش از مقدار قرارداد نفت خریداری کنند.
صادرات نفت ایران به ترکیه به چه شکل است و چرا صادرات نفت به این کشور بر خلاف بسیاری دیگر از کشورها متوقف نشد؟
در دوران تحریم به 11 کشور با قید و شرط اجازه خرید نفت از ایران داده شده بود که یکی از آنها ترکیه بود. ترکیه بر خلاف بسیاری از این کشورها به دلیل روابط خوبی که ما با شرکت توپراش (شرکت نفتی در ترکیه) داشتیم به خرید نفت از ایران ادامه داد. البته این کار به نفع دو کشور بود و به حفظ روابط ایران و ترکیه کمک کرد.
از چه مسیری نفت ایران به ترکیه می‌رسد؟
نفتکش‌ها شبه‌جزیره عربستان را دور می‌زنند و از دریای سرخ عبور می‌کنند. سپس با استفاده از کانال سوئز نفت به دریای مدیترانه می‌رسد و از آنجا به ترکیه می‌رود.
آیا برای انتقال نفت اجازه استفاده از خط لوله سومد و کانال سوئز را دارند؟
خط لوله سومد نه، اما از کانال سوئز استفاده می‌شود. ما قبل از تحریم با مصر برای استفاده از خط لوله سومد قرارداد داشتیم اما بعد از لغو تحریم‌ها هنوز نتوانسته‌ایم برای استفاده مجدد از این خط لوله به توافق برسیم.
برای صادرات نفت به اروپا نفتکش‌ها از چه مسیری استفاده می‌کنند؟
غالب فروش نفت ما به صورت فوب خارک است، بنابراین بر عهده مشتری است که از چه مسیری استفاده کند. هم می‌تواند آفریقا را دور بزند، هم اینکه از کانال سوئز استفاده کند. اما می‌توان گفت بخش اعظمی از آن از کانال سوئز منتقل می‌شود.
در حال حاضر برای صادرات نفت از نفتکش‌های خارجی نیز استفاده می‌شود؟
بله، بیشتر مشتریان اروپایی از نفتکش‌های شرکت‌های خارجی برای انتقال نفت استفاده می‌کنند.
آیا تهدید عربستان مبنی بر اینکه نفتکش‌هایی که نفت ایران را منتقل کنند، حق پهلوگیری در سواحل این کشور را ندارند عملی می‌شود؟
بله، این نفتکش‌ها در رفتن به عربستان به مشکل بر می‌خورند.
آیا تحریم بیمه‌ای نفتکش‌ها رفع شده است؟
رفع تحریم‌های بیمه پیشرفت بیشتری نسبت به تحریم‌های بانکی داشته است. در حال حاضر نیز تحریم‌های بیمه‌ای به طور کامل برداشته نشده، اما بخش اعظمی از مشکلات حل شده است و به همین دلیل هم شرکت‌های اروپایی از کشتی‌های خود برای حمل نفت ایران استفاده می‌کنند.
ایران پول حاصل از فروش نفت را چگونه اخذ می‌کند؟
مورد به مورد متفاوت است. مثلاً نفتی که به اروپا صادر می‌شود. به یورو در بانک‌های اروپایی واریز می‌شود، البته این بانک‌ها، بانک‌های کوچک و درجه دو یا سه اروپا هستند. نفت‌هایی که به هند فروخته می‌شود، اخیراً با توافقاتی که بانک مرکزی انجام داده به یورو در بانک‌های اروپایی دریافت می‌شود. اما پول نفت‌هایی که به شرق دور یعنی چین، کره و ژاپن صادر می‌شود، به ارزهای محلی اخذ می‌شود، البته با توجه به مبادلاتی که بانک مرکزی با این کشورها دارد و خریدهایی که از آنجا داریم، ظاهراً پول‌ها آنجا مصرف می‌شود.
بنابراین مانند سابق پول بلوکه نمی‌شود؟
نه، خوشبختانه پول حاصل از فروش نفت در حال حاضر بلوکه نمی‌شود، اما به دلیل اینکه بانک‌های بزرگ و درجه اول هنوز وارد مبادلات مالی با کشور نشده‌اند، کارها کمی کند انجام می‌شود.
پیش از این گفته می‌شد پول نفت با فاصله سه‌ماهه پرداخت می‌شود، آیا رفع تحریم‌ها در سرعت بازگشت وجوه تاثیر داشته است؟
اساساً در بازار نفت مبادلات به این شکل نیست که خریدار به محض خرید پول محموله را بدهد یا اینکه از قبل واریز کند. روال به این شکل است که پول نفت با تاخیر 30 تا 45 روز پرداخت می‌شود. البته استاندارد خاصی برای آن وجود ندارد، بنابراین ما سبدی از قراردادهای نفتی با پرداخت‌های متفاوت داریم. مثلاً محموله‌هایی هستند که پیش از بارگیری تسویه می‌شوند، با برخی شرکت‌ها با تاخیر زیر 30 روز مبادلات داریم و برخی بیش از 30 روز. بنابراین این‌طور نیست که بگوییم با فاصله سه‌ماهه پول‌ها پرداخت می‌شود. از سویی باید توجه داشت که این تاخیرها چندان مهم نیست چون مانند چرخه‌ای تکرار می‌شود و آنطور نیست که مثلاً یک ماه پول به حساب ما ریخته نشود.
از بدهی‌های قبلی خریداران نفت ایران چه میزان باقی‌مانده است؟
تا آنجا که ما در شرکت ملی نفت مطلع هستیم، بخش اعظمی از بدهی‌ها پرداخت شده است. بقیه نیز در دست اقدام است و به تدریج تسویه می‌شوند.
برخی بر این باورند که مکانیسم بازاریابی ایران در بازار نفت بسیار سنتی و بر مبنای این اصل است که هرچه تولید کردیم بازار آن را جذب می‌کند، در حالی که رقبای ما از جمله روسیه و عربستان با برخی ابزارها از جمله خرید پالایشگاه در کشورهای مصرف‌کننده یا مشارکت دادن شرکت‌های بزرگ بین‌المللی در فرآیند تولید به دنبال تقاضای پایدار برای نفت خود هستند.
این موضوع که ایران برای بازاریابی سنتی عمل می‌کند، درست نیست و حرف کسانی است که به دنبال رانت برای ورود به بحث صادرات نفت خام هستند. کدام بازاریابی سنتی می‌تواند ظرف سه ماه صادرات را دو برابر کند و ظرف شش ماه سه برابر؟ اما بحث تنوع‌بخشی به بازار صادراتی بحث درستی است و در حال حاضر بسیاری از کشورهای تولیدکننده در مقاصد صادراتی خود اقدام به خرید پالایشگاه کرده‌اند. اما خرید پالایشگاه به سرمایه عظیمی نیاز دارد که وزارت نفت در اختیار ندارد. خرید پالایشگاه هرچند درست و منطقی است اما ادعای اولیه مبنی بر سنتی بودن مکانیسم بازاریابی ما را نقض می‌کند. چرا که عربستان از حدود شش میلیون بشکه ظرفیت صادراتی خود حدود چهار میلیون بشکه ظرفیت پالایشی در خارج از عربستان دارد و تنها برای دو میلیون بشکه آن بازاریابی می‌کند اگر روش ما سنتی بود، نمی‌توانستیم بیش از عربستان بازاریابی کنیم.
در پایان کمی از مشکلات امور بین‌الملل شرکت ملی نفت در زمان تحریم‌ها در بازار نفت بگویید.
به نظر من هنوز زود است که از سختی‌ها و اینکه ما در دوران تحریم‌ها در بازار نفت چه کردیم، سخن بگوییم. چرا که به نظر من تبعات تحریم هنوز برقرار است و هنوز نمی‌توان برخی حقایق را بازگو کرد. تنها می‌توانم بگویم که دوران بسیار سختی بود. در این دوران ما در محاصره عجیبی بودیم. از طرفی کشتی‌های خارجی نمی‌آمدند، هم اینکه کشتی‌های ما را بنادر خارجی نمی‌پذیرفتند. بیمه‌ها حاضر نبودند نفت ما را پوشش بدهند، بسیاری از شرکت‌ها حاضر نبودند از ایران نفت بخرند. حتی اگر تمام این مشکلات حل می‌شد، با سد بانک‌ها مواجه می‌شدیم که حاضر به انتقال وجوه نبودند. واقعاً دوران سختی بود، دورانی که می‌توان گفت مجموعه امور بین‌الملل روزانه بیش از 20 ساعت کار مداوم داشت تا توانست روند صادرات را حفظ کند، شاید روزی بتوان از تلاش و مشکلات امور بین‌الملل در بازار نفت سخن گفت. در تمام سال‌های پس از انقلاب، ایران تحت تحریم‌های غرب بوده، اما این تحریم‌ها شدت و ضعف داشته‌اند. از آنجا که تحریم‌های اخیر، تحریم‌های هوشمندی بودند، فشار را بر روی خریداران گذاشته و شرایط را بسیار دشوار کرده بودند. البته ما هم راه‌هایی برای حل مشکلات پیدا کردیم، به طوری
که در حال حاضر برخی دوستان ما که با مشکلات تحریم مواجه شده‌اند، علاقه‌مندند که از تجارب ما برای حمله به تحریم‌ها -من به دور زدن تحریم‌ها اعتقادی ندارم- استفاده کنند.
دیدگاه تان را بنویسید