مشاغل مرگبار

مولود پاکروان/ مترجم نشریه

روزانه هزاران نفر در جهان بر اثر حوادث یا بیماری‌های مربوط به کار جان خود را از دست می‌دهند. کارگران به ویژه در کشورهای در حال توسعه، همواره از فقدان شرایط کاری مناسب و ایمن رنج می‌برند و به همین سبب در برابر حوادث شغلی آسیب‌پذیرتر هستند. اغلب آنان از حمایت‌های قانونی و بیمه در برابر حوادث کاری محرومند ضمن آنکه در صورت صدمه دیدن نمی‌توانند شکایت کنند و انتظار جبران صدمات وارده را از کارفرمایان داشته باشند. بسیاری از آنها شرایط سخت و نامساعد و حتی خطرساز کاری را ناگزیر تحمل می‌کنند و از بیم از دست دادن شغل، حتی امکان اعتراض نمی‌یابند.
جدیدترین گزارش سازمان جهانی کار (International Labour Organization) حاکی از آن است که در سراسر جهان:
- در هر 15 ثانیه یک کارگر جان خود را از دست می‌دهد.
- در هر روز، 6300 کارگر کشته می‌شوند.
- آزبست مسبب مرگ 100 هزار نفر در سال شناخته شده است و 350 هزار نفر دیگر نیز در اثر مواجهه با سایر مواد شیمیایی خطرزا قربانی می‌شوند.
- سالانه 3/2 میلیون مرگ در اثر حوادث و بیماری‌های شغلی گزارش می‌شود.
- 16 میلیون کارگر از بیماری‌های مربوط به شغل خود در رنج هستند.
- 337 میلیون کارگر در حوادث محل کار زخمی می‌شوند.
- چهار درصد GDP جهان به سبب مرگ، جراحت یا بیماری‌های ناشی از کار به هدر می‌رود.
- و هزینه سالانه این فجایع برای اقتصاد جهانی به 25/1 تریلیون دلار رسیده است!

خطرات مرتبط با محل کار
سوانح فیزیکی، مهم‌ترین علت بروز حوادث شغلی در بسیاری از صنایع شناخته شده‌اند. شاید بسیاری از این سوانح و حوادث در مشاغلی نظیر ساختمان‌سازی و استخراج معدن اجتناب‌ناپذیر باشند اما با گذشت زمان و پیشرفت تکنولوژی روش‌ها و فرآیندهای ایمنی جدیدتری برای مدیریت خطرات فیزیکی در محل کار ابداع شده است. «سقوط» رایج‌ترین علت جراحات و مرگ و میر در محل کار به خصوص در صنایع ساختمانی، استخراج، حمل و نقل، مراقبت‌های بهداشتی و تعمیر و نظافت ساختمان شناخته شده است. در صنایعی مانند تولید، عمران و کشاورزی، ماشین‌آلات رایج‌ترین ابزار مورد استفاده کارگران هستند و به همین میزان خطرات استفاده از آنها نیز بیشتر است. بسیاری از این ماشین‌آلات، قطعات متحرک، لبه‌های تیز و برنده، سطوح داغ و‌... دارند و اگر به درستی و با دقت استفاده نشوند می‌توانند سبب ضربه خوردن، سوختگی، ایجاد بریدگی و جراحت یا حتی قطع عضو و مرگ کارگران شوند. در سال 2008 در آمریکا بیش از 600 مورد مرگ ناشی از کار با ماشین‌آلات گزارش شده است. ماشین‌ها به طور غیرمستقیم هم در مرگ کارگران نقش دارند. در بخش حمل و نقل، رانندگان به دلیل تکان‌های شدید، ساعات طولانی نشستن و استرس و خستگی زیاد با احتمال مرگ یا جراحت رو به رو هستند. این معضل در اروپا هم مشاهده می‌شود اما در سایر کشورها به خصوص کشورهای در حال توسعه وخامت بیشتری دارد. در بسیاری از کشورها، رانندگان زیادی در اثر تصادف جان خود را از دست می‌دهند. انتظار طولانی در مرزها و دوری از خانه و خانواده نیز اخیراً به افزایش خطر ابتلا به بیماری اچ‌آی‌وی در رانندگان ترانزیت منجر شده است.
فضاهای محصور (CONFINED SPACES) نیز از جمله محیط‌های خطرساز کاری محسوب می‌شوند. انستیتوی ملی ایمنی و بهداشت شغلی ایالات متحده، فضای محصور را فضایی تعریف می‌کند که برای ورود و خروج راه‌های محدود دارد، تهویه طبیعی آن نامناسب است و برای کار مداوم کارگران تعبیه نشده است. تانکرهای ذخیره، کابین‌های کشتی و لوله‌ها و مجاری فاضلاب از جمله این فضاها محسوب می‌شوند.سر و صدا نیز از دیگر خطرات محیط‌های کاری برشمرده می‌شود. یکی از رایج‌ترین علل از دست دادن شنوایی در محل کار در کشورهای صنعتی از جمله آمریکا مواجهه مداوم با صداهای ناهنجار است و برآورد می‌شود درمان مشکلات ناشی از آن تنها در ایالات متحده، سالانه هزینه‌ای بالغ بر 242 میلیون دلار به کارفرمایان تحمیل می‌کند. علاوه بر آلودگی صوتی، مواد شیمیایی نظیر حلال‌های آروماتیک و فلزات سنگین مثل سرب، آرسنیک و جیوه نیز سبب از دست دادن شنوایی می‌شوند.کاهش یا افزایش شدید دما از دیگر خطراتی است که جان کارگران را تهدید می‌کند. استرس گرمایی می‌تواند سبب گرمازدگی شدید، خستگی مفرط، گرفتگی عضلانی و برافروختگی و کهیرهای پوستی شود. حرارت همچنین می‌تواند سبب عرق کردن عینک‌های ایمنی یا کف دست کارگران شود که خود خطر جراحات را افزایش می‌دهد. کارگرانی که نزدیک به سطوح داغ یا بخار آب جوش کار می‌کنند نیز در معرض سوختگی قرار دارند. برق‌گرفتگی، ماشین‌آلات لرزاننده (دریل و مته‌ها) و فشار هوا نیز از دیگر خطراتی هستند که جان کارگران را تهدید می‌کنند. آمار نشان می‌دهد مرگ و میر یا آسیب‌های جسمی کارگران در چند صنعت از جمله ساختمان‌سازی، معدن، کشاورزی و خدمات بیش از سایر صنایع است.

ساختمان‌سازی
ساختمان‌سازی یکی از خطرناک‌ترین مشاغل دنیا به شمار می‌رود. بالاترین آمار مرگ و میر، چه در آمریکا و چه در دیگر نقاط جهان، در این صنعت گزارش شده است. در سال 2009 نرخ جراحات شغلی مرگبار در میان کارگران ساختمانی ایالات متحده تقریباً سه برابر سایر مشاغل بود. سقوط از ارتفاع، یکی از رایج‌ترین علل مرگ و میر و جراحت در میان کارگران ساختمانی است. البته گفته می‌شود نصب تجهیزات ایمنی مناسب نظیر حفاظ‌ها و اقدامات پیشگیرانه مانند ایمن‌سازی نردبان‌ها، بالابرها و بازرسی دائم داربست‌ها می‌تواند خطر سوانح شغلی را در این صنعت کاهش دهد. انفجار، برق‌گرفتگی، صداهای گوش‌خراش، بالا یا پایین بودن دمای محیط کار، حلال‌ها، دود، آزبست و روشنایی نامناسب از دیگر عواملی هستند که جان کارگران ساختمانی را در معرض تهدید قرار می‌دهند.

کشاورزی
کشاورزان نیز غالباً در معرض جراحات ناشی از کار، بیماری‌های ریوی، امراض پوستی و همین طور سرطان ناشی از مواجهه با مواد شیمیایی یا نور خورشید قرار دارند. در مزارع صنعتی صدمات، بیشتر ناشی از کار با ماشین‌آلات کشاورزی است. مهم‌ترین علت مرگ و میر کشاورزان در ایالات متحده، چپ شدن تراکتور گزارش شده است. آفت‌کش‌ها و سمومی که در زمین‌های کشاورزی به کار می‌رود نیز می‌تواند منبع بالقوه‌ای برای آسیب‌ زدن به کشاورزان باشد. کارگرانی که در معرض این مواد قرار می‌گیرند غالباً با بیماری‌های مختلف و حتی ناباروری مواجه می‌شوند. به عنوان صنعتی که در آن سایر افراد خانواده از جمله کودکان و نوجوانان نیز در کنار بزرگ‌ترها مشغول به کار هستند، کشاورزی را می‌توان منبع اصلی سوانح و بیماری‌های شغلی در میان کارگران جوان‌تر به حساب آورد. مسبب اصلی جراحات مرگ‌آور در میان کشاورزان کم‌سن و سال، غرق‌شدگی، ماشین‌آلات و حوادث مربوط به وسایل موتوری در این صنعت است. یکی دیگر از دلایل بالا بودن نرخ حوادث در این صنعت، زیاد بودن ساعات کاری کارگران است ضمن آنکه کار مداوم در محیط باز و نیز استنشاق گاز، غبار و فوم پس از کارگران ساختمانی بیشترین قربانی را از کشاورزان می‌گیرد.

استخراج معدن، نفت و گاز
بر مبنای گزارش‌هایی که از سال 2010 موجود است احتمال حضور کارگران شاغل در صنعت معدن، نفت و گاز در محیط‌های کاری خطرآفرین و قرار گرفتن در معرض مواد شیمیایی خطرناک و سمی بیش از سایر مشاغل است. بسیاری از این کارگران ساعات بسیار زیادی مشغول کار هستند (50 درصد آنان بیش از 48 ساعت در هفته و 25 درصد بیش از 60 ساعت در هفته کار می‌کنند). به علاوه 42 درصد از آنان در شیفت‌های کاری غیراستاندارد حضور دارند. این گزارش‌ها نشان می‌دهد نزدیک به 40 درصد از کارگران آمریکایی با مواد شیمیایی تماس مکرر داشته‌اند. استنشاق گازهای سمی، غبار و بخارهای مضر نیز در میان این کارگران به وفور گزارش می‌شود.

بخش خدمات
با گسترش و افزایش مشاغل خدماتی به ویژه در کشورهای توسعه‌یافته، روز به روز بر تعداد مشاغل بومی افزوده می‌شود؛ مشاغلی که خطرات و حوادث مرتبط با آنها با مشکلات سلامتی ناشی از بخش تولید و اولیه کاملاً متفاوت است. مشکلات اخیر نظیر نرخ رو به رشد چاقی و مشکلات ناشی از استرس و کار زیاد در بسیاری از کشورها، تعامل بین کار و سلامتی را با پیچیدگی‌های بسیاری رو به رو کرده است. داده‌ها نشان می‌دهد مواجهه با مواد شیمیایی/ فیزیکی خطرساز در بخش خدمات، معمولاً کمتر از متوسط ملی کشورهاست اما از سوی دیگر احتمال کار در شرایط نامساعد سازمانی و قرار گرفتن در معرض آسیب‌های روان‌شناختی در محل کار در این حوزه شیوع بیشتری دارد. در آمریکا 30 درصد از کارکنان بخش خدمات تجربه ناامنی شغلی را گزارش کرده‌اند و 27 درصد اعلام کرده‌اند در شیفت‌های کاری غیر استاندارد کار می‌کنند.

مرگبارترین حوادث کاری جهان
در سال گذشته، جهان شاهد دو مورد از بدترین حوادث محل کار در قرن اخیر بود. ریزش ساختمان کارخانه در بنگلادش و انفجار کارخانه تولید کود شیمیایی در تگزاس که روی هم بیش از 1400 کارگر را به کام مرگ فرستادند دو حادثه مرگبار سال 2013 بودند. تاسف‌بارتر آنکه، این دو رویداد تلخ آخرین و تنها حوادث تاریخ تراژدی‌های محل کار در جهان به شمار نمی‌روند. حوادث سال 2013 میلادی به جهان یادآوری کرد که رخدادهای مرگ‌آفرینی از این دست که جان افراد بی‌گناه به ویژه کارگرانی از طبقه فرودست جامعه را می‌گیرد، هنوز به تاریخ نپیوسته است بلکه هر روز و هر لحظه می‌توان انتظار داشت واقعه دیگری خبر قربانی شدن کارگران دیگری را در صدر اخبار جهان قرار دهد. برخی از فجایع و حوادث محل کار در تاریخ به عنوان بدترین حوادث ذکر شده‌اند.
ریزش کارخانه رانا پلازا - بنگلادش- 2013
در این حادثه دست کم هزار کارگر که تعداد زیادی از آنان زن و کودک بودند پس از ریزش ساختمان هشت طبقه کارخانه در نزدیکی داکار، پایتخت بنگلادش جان خود را از دست دادند. ساختمان رانا پلازا دو کارگاه تولیدی پوشاک، چندین مغازه و بانک را در خود جای داده بود. پس از این حادثه که افکار عمومی جهان را متوجه شرایط نامطلوب نیروی کار در بنگلادش کرد، مالک ساختمان به اتهام عدم توجه به ایمن نبودن ساختمان و افزودن غیرمجاز طبقات به ساختمان مذکور، دستگیر شد. مدتی پیش از این رویداد نیز در حادثه دیگری، یک کارخانه تولید پوشاک (Tazreen Fashions) در این کشور دچار حریق شد و 100 نفر از کارگران کارخانه جان خود را از دست دادند. گفته می‌شود پیش از وقوع این آتش‌‌سوزی، کارخانه مذکور هشدارهای متعددی دریافت کرده و فاقد مجوزهای ایمنی لازم بوده است.
انفجار در West- Fertilizer.Co- غرب تگزاس- 2013
در فاجعه دیگری در سال گذشته یک کارخانه تولید کود متعلق به کمپانی وست فرتایلایزر، پس از شکست در اختفای ذخایر ناامنی از نیترات آمونیوم و دیگر موادشیمیایی سمی، منفجر شد و مرگ 15 نفر و زخمی شدن 160 نفر را در تاریخ حوادث کارگری جهان رقم زد. بیشتر قربانیان این حادثه، آتش‌نشان‌ها و امدادگران حاضر در محل بودند. در حادثه تگزاس 1500 خانه اطراف کارخانه، در اثر انفجاری که معادل یک زلزله 1/2 ریشتری محاسبه شده، آسیب دیدند و 133 ساکن خانه سالمندان نزدیک کارخانه از اولین سکنه منطقه بودند که تحت تاثیر انفجار، کشته یا زخمی شدند.
آتش‌سوزی کارخانه‌های نساجی و تولید کفش- پاکستان- 2012
آتش‌سوزی پی در پی دو کارخانه در کراچی و لاهور پاکستان دست‌کم ۳۱۴ قربانی بر جای گذاشت. در نخستین حادثه، در پی آتش‌سوزی یک کارخانه نساجی و تولید پوشاک در کراچی ۲۸۹ نفر جان خود را از دست دادند. این آتش‌سوزی که در بزرگ‌ترین شهر پاکستان رخ داد در طول ده‌ها سال گذشته بی‌سابقه بود. چند ساعت پس از این رویداد، یک کارخانه کفش در لاهور دچار حریق شد. آتش‌سوزی لاهور نیز به کشته شدن ۲۵ کارگر منتهی شد. کارگران زن نیز در میان قربانیان دیده می‌شدند. به گفته شاهدان عینی، اجساد به شدت سوخته و دست کم ۶۵ نفر نیز به علت پرتاب از طبقات بالاتر دچار شکستگی استخوان شدند. این آتش‌سوزی‌ها به نگرانی‌ها نسبت به نارسایی‌های ایمنی موجود در محیط‌های کار در پاکستان و دیگر کشورهای جهان دامن زد. دولت پاکستان برای همدردی با قربانیان این دو حادثه سه روز عزای عمومی اعلام کرد.
انفجار کارخانه یونیون کارباید- بوپال هند- 1984
هند بزرگ‌ترین فاجعه صنعتی دنیا را به نام خود ثبت کرده است. در دسامبر 1984، کارخانه متعلق به کمپانی آمریکایی تولید کود شیمیایی منفجر شد و 45 تن گاز سمی متیل ایزوسیانات را در منطقه بوپال هند منتشر کرد. نشت گاز سمی در مناطق اطراف کارخانه دو هزار کشته و 500 هزار نفر مجروح برجای گذاشت. تخمین زده می‌شود تعداد قربانیان واقعی این فاجعه، بالغ بر 15 هزار نفر است.
آتش‌سوزی Triangle Shirtwaist - نیویورک -1911
صاحبان یکی از کمپانی‌های تولید لباس زنانه در نیویورک درهای واحدهای تولیدی خود را همیشه قفل می‌کردند تا مطمئن شوند زنان جوان مهاجر محل کار را ترک نمی‌کنند و چیزی نمی‌دزدند. وقتی در طبقه هشتم این کارخانه آتش‌سوزی به راه افتاد، در عرض تنها 30 دقیقه، 146 کارگر جان باختند. بسیاری از کارگران خود را از طبقات بالا به پایین پرت کردند. می‌توان گفت بحث و جنجال بر سر حقوق کارکنان در آمریکا پس از این آتش‌سوزی گسترده در کارخانه‌ای که به ترای انگل معروف بود، آغاز شد و شدت گرفت.
حادثه تگزاس سیتی - بندر تگزاس - 1947
اندکی پس از آتش گرفتن عرشه یک کشتی، محموله آن یعنی 2300 تن نیترات‌آمونیوم -که به عنوان کود استفاده می‌شود- منفجر شد. این انفجار که از آن به عنوان بزرگ‌ترین انفجار غیر‌هسته‌ای جهان یاد می‌شود، جان بیش از 400 نفر کارگر کشتی و بندرگاه را گرفت.
انفجار هالیفکس- نوا اسکوشیا، کانادا- 1917
انفجار هالیفکس بزرگ‌ترین انفجار ساخته دست بشر پس از انفجار اتمی در تاریخ شناخته شده است. در این رویداد کشتی مون بلان فرانسوی که بیش از سه هزار تن مواد منفجره حمل می‌کرد با یک کشتی نروژی تصادف کرد و مرگ 1800 نفر را رقم زد. 9 هزار نفر دیگر نیز در این فاجعه زخمی شدند. انفجار کشتی‌ها به قدری شدید بود که گفته می‌شود سبب ایجاد یک سونامی در دریا شده است.
حادثه معدن کوریره- فرانسه- 1906
در یکی از بزرگ‌ترین حوادث معدنی جهان در مارس 1906، 1060 نفر از کارگران معدن در شمال فرانسه به دنبال انفجار معدن کوریره جان خود را از دست دادند.
حادثه تونل Hawks Nest- غرب ویرجینیا - 1927
بنا بر گزارش‌های رسمی در این حادثه 476 کارگر که عمدتاً از مهاجران و از نژاد آمریکایی- آفریقایی بودند جان باختند. علت مرگ این کارگران قرار گرفتن در معرض سیلیکای معدنی هنگام کار در تونل هاوکس نست در ویرجینیا اعلام شد. تعداد قربانیان واقعی این حادثه هزار نفر تخمین زده می‌شود.
انفجار در معدن هونکیکو کولیری- بنگشی، چین- 1942
در پی انفجار غبار زغال‌سنگ، 1500 نفر از کارگران معدن هونکیکو در شمال چین جان خود را از دست دادند. این تراژدی را بدترین حادثه معدنی تاریخ می‌دانند.

ایمنی محیط کار؛ راهکار پیشگیری از حوادث
حوادث ناشی از کار به ویژه در کشورهای در حال توسعه که صنایعی همچون استخراج معدن، ساختمان‌سازی و کشاورزی در آنها گسترده‌تر است و می‌توان گفت با فشار رقابتی شدیدی برای جهانی‌سازی رو به رو هستند شیوع بیشتری دارد. باید یادآور شد لازمه کنترل چنین حوادثی رعایت اصول ایمنی و بهداشت محیط کار است. ایمنی و بهداشت محیط کار مبحثی است که به ایمنی، سلامتی و رفاه کارگران و کارمندان می‌پردازد. هدف برنامه‌های این حوزه، بهبود ایمنی و سلامتی در محل کار است. این برنامه‌ها حتی همکاران، اعضای خانواده، کارفرمایان، مشتریان و بسیاری دیگر از افرادی را که ممکن است در محیط کار تحت تاثیر قرار بگیرند دربر می‌گیرد. ایمنی و بهداشت شغلی به دلایل متعدد اخلاقی، قانونی و حتی مالی حائز اهمیت است. تمامی سازمان‌ها متعهد و مسوولند از امنیت کارکنان، کارگران و تمامی کسانی که در محل کار و تجارت آنها تردد دارند حمایت و حفاظت کنند. تعهدات اخلاقی در این حوزه به حفاظت از زندگی و سلامتی کارگران مربوط می‌شود در حالی که الزامات قانونی، شامل کارکردهای پیشگیرانه، تنبیهی و کیفری قوانین برای حفظ جان و سلامتی کارگران است. این‌گونه اقدامات همچنین هزینه‌های مربوط به جراحت و بیماری کارکنان از جمله مراقبت‌های پزشکی، مرخصی استعلاجی و هزینه‌های از کارافتادگی را کاهش می‌دهد. از سال 1950 سازمان جهانی کار و سازمان بهداشت جهانی تعریف مشترکی از بهداشت کار ارائه کرده‌اند. در بخشی از این تعریف آمده است: بهداشت شغلی می‌بایست موارد زیر را دربر گیرد: ارتقا و حفظ بالاترین میزان رفاه فیزیکی روانی و اجتماعی کارگران در تمامی مشاغل، حفاظت از سلامتی کارگران در برابر شرایط کاری آنان، حفاظت از کارگران در برابر عوامل خطرزایی که برای سلامتی مضر محسوب می‌شوند، اشتغال و نگه داشتن کارگران در محیط‌های شغلی متناسب با توانمندی‌های فیزیولوژیکی و روان‌شناختی آنان و به اختصار، مطابقت هر فرد با شغل و هر شغل با فرد.