دهه آهن

بر اساس برنامه پنجم توسعه تا سال 1393 میزان تولید فولاد و سنگ آهن کشـور بایـد بـه ترتیـب بـه 36 و 92 میلیون تن برسد. اما میـزان تولیـد فـولاد خـام کشـور در سـال 1392، 15 میلیون و 600 هزار تن و میزان تولید سنگ آهن در حدود 44 میلیون و 500 هزار تن بـوده اسـت که اختلاف زیادی با برنامه دارد. همچنین تولید فولاد تا سال 1404 باید به 45 میلیون تن و تولید سنگ آهن به 115 میلیون تن برسد. بر اساس آمارهای جهانی، در سال 2013 میلادی 2950 میلیون تن سنگ آهن در جهان تولید شده است که در این میان چین با تولید 1320 میلیون تن رتبه اول را دارد و بزرگ‌ترین تولیدکننده سنگ آهن جهان به شمار می‌آید. پس از چین، استرالیا با 530 میلیون تن، برزیل با 398 میلیون تن، هند با 150 میلیون تن و روسیه با 102 میلیون تن در رتبه‌های دوم تا پنجم قرار دارند. اوکراین با 80 میلیون تن، آفریقای جنوبی با 67 میلیون تن، ایالات‌متحده با 52 میلیون تن، کانادا با 40 میلیون تن و ایران با 37 میلیون تن در رتبه‌های ششم تا دهم قرار دارند.

مازاد 20 میلیون تنی تولید سنگ آهن
بر اساس گزارش دسامبر 2013 متال بولتن که به وضعیت ایران و چشم‌انداز ایران پس از توافق ژنو پرداخته در گزارشی مفصل تحت عنوان «چشم‌اندازهای ایرانی» در خصوص وضعیت تولید سنگ آهن و فولاد آورده است: «معادن دولتی در ایران موفق شدند تولید سنگ آهن خود را در ۱۰ سال اخیر سه برابر کنند. این معادن در سال گذشته ایرانی (۲۰ مارس ۲۰۱۲ تا ۲۰ مارس ۲۰۱۳) حدود 5/29 میلیون تن سنگ آهن تولید کردند که این رقم بر اساس اعلام سازمان توسعه و نوسازی معادن و صنایع معدنی ایران (ایمیدرو) در سال ۲۰۰3-۲۰۰2 معادل 5/10 میلیون تن بود. با توجه به رشد سالانه ۱۲‌درصدی که تولید سنگ آهن ایران داشته، این امکان وجود دارد که معادن دولتی ایران بتوانند تولید سنگ آهن خود را تا پنج سال آینده به سالانه ۵۵ میلیون تن برسانند. آمار رسمی از تولید سنگ آهن در معادن تحت کنترل بخش خصوصی در ایران در دسترس نیست اما تخمین زده می‌شود که این دسته از معادن در سال‌های اخیر سالانه حدود ۱۰ میلیون تن تولید داشته‌اند، عددی که می‌تواند طی پنج سال آینده به سالانه ۱۵ میلیون تن نیز برسد. تولید حدود ۱۵ میلیون تن فولاد خام توسط ایران به این معناست که فولادسازان این کشور به بیشتر از ۲۲ تا ۲۳ میلیون تن سنگ آهن در سال در شرایط کنونی نیاز ندارند. به این ترتیب می‌توان نتیجه گرفت که ایران هم‌اکنون دارای مازاد سنگ آهن ۲۰ میلیون تنی در هر سال است.»

ظرفیت فرآوری سنگ آهن
فولاد اصفهان با ظرفیت 6/3 میلیون تن و فولاد زرند با ظرفیت 7/1 میلیون تن در سال از فناوری کوره بلند استفاده می‌کنند و بقیه کارخانه‌های فولادسازی از روش احیای مستقیم (DRI) یعنی تبدیل سنگ آهن به کنسانتره بعد به گندله و پس از آن ارسال به عنوان خوراک به کارخانه احیای مستقیم استفاده می‌کنند. در حال حاضر ظرفیت تولید کنسانتره سنگ آهن 30 میلیون تن و گندله 20 میلیون تن است. بر اساس گزارش متال بولتن، با توجه به طرح‌های توسعه برنامه‌ریزی‌شده و در دست اجرا، ایران می‌تواند تولید فولاد خام خود را طی سال‌های آینده با نرخ رشد سالانه ۱۰ درصد افزایش دهد. هیچ شکی نیست که لغو یا کاهش سطح تحریم‌ها علیه ایران می‌تواند به توسعه پروژه‌های فولادی در این کشور کمک زیادی کند. اتفاقی که می‌تواند نرخ رشد سالانه تولید فولاد ایران را به ۱۵ درصد نیز برساند. تولید فولاد خام ایران با در نظر گرفتن نرخ رشد محافظه‌کارانه سالانه ۱۰ درصد می‌تواند تا سال ۲۰۱۷ به ۲۲ میلیون تن برسد. با در نظر گرفتن نرخ رشد خوشبینانه ۱۵‌درصدی نیز تولید فولاد خام ایران تا سال ۲۰۱۷ به ۲۶ میلیون تن خواهد رسید. بر اساس آمار، ظرفیت تولید سنگ‌آهن ایران در سال گذشته حدود 38 میلیون تن بوده است که 17 میلیون و 200 هزار تن آن صادر شده و 21 میلیون تن آن به مصرف داخلی رسیده که از این میزان 2/19میلیون تن گندله تولید شده است. این مقدار سنگ‌آهن از 99 معدن فعال سنگ آهن کشور استخراج شده است. میزان ذخایر قطعی معادن فعال بیش از دو میلیارد و 355 میلیون تن گزارش‌ شده که عمدتاً در استان‌های خراسان رضوی،‌ اصفهان،‌ زنجان،‌ سمنان،‌ فارس، کرمان،‌ مرکزی،‌ هرمزگان، یزد و کردستان واقع شده‌اند. در میان 20 کشور تولیدکننده فولاد روسیه، مکزیک، آمریکا، آفریقای جنوبی و ایران دارای سه عنصر اصلی تولید فولاد یعنی سنگ آهن، انرژی و آب هستند به عبارت دیگر دارا بودن این سه عنصر باعث شده تولید فولاد در ایران از مزیت نسبی برخوردار باشد. دلیل بعدی میزان ذخایر بالای سنگ آهن در ایران است، میزان ذخایر سنگ آهن در ایران حدود 5/4میلیارد تن برآورد شده که 5/2 میلیارد تن آن قطعی است که بیشتر این ذخایر در مناطق مرکزی، گل‌گهر و سنگان خراسان هستند که این مناطق به ترتیب دارای 2/1و 2/1 میلیارد تن ذخایر احتمالی هستند. در حال حاضر سنگ آهن و محصول نهایی آن که فولاد است از مهم‌ترین کالاهای استراتژیک جهان به شمار می‌رود. هرچند که برخی پیش‌بینی‌ها حکایت از آن دارد که دهه 2020 تا 2030 دهه آلومینیوم و مس خواهد بود ولی تا پایان دهه فعلی یعنی تا سال 202 سنگ آهن و فولاد در بازار فلزات حرف اول را می‌زنند. لذا به نظر می‌رسد بازار سنگ آهن تا پایان دهه جاری می‌تواند محل مناسبی برای جذب سرمایه‌گذاری داخلی و خارجی باشد.