جایگزین مهندس‌محوری در ساختمان

همان‌طور که شما اشاره کردید هفته گذشته آقای دکتر آخوندی وزیر راه و شهرسازی با حضور در جلسه شورای مرکزی کانون کاردان‌های فنی ساختمان از اینکه طی چند سال گذشته اعضای کانون کاردان‌های فنی ساختمان در حوزه فعالیت‌های ساختمانی به کار گرفته نمی‌شوند ابراز نگرانی کرد. این در حالی است که اعضای این کانون دارای پروانه اشتغال هستند و استفاده از مهارت آنها در جهت ارتقای کیفی ساخت و ساز می‌تواند موثر باشد. عدم به‌کارگیری کاردان‌های فنی ساختمان در این چند سال سبب شده این افراد به‌رغم میل باطنی خود برای اخذ مدرک مهندسی به دانشگاه ورود پیدا کنند و دو سال متمادی برای دریافت مدرک مهندسی وقت صرف کنند بی‌آنکه عملاً بار علمی مثبتی به مجموعه مهارت‌های عملیاتی سال‌های گذشته آنها اضافه شود. همین امر منجر به کاهش تعداد کاردان‌ها و فرار آنها از مقطع کاردانی در چند سال اخیر شده است. در حالی که در پایان برنامه پنجم توسعه قرار بود تعداد کاردان‌ها دو برابر مهندسان باشد که این اتفاق نیفتاد و زمینه فعالیت کاردان‌ها در اجرای پروژه‌ها فراهم نشد.

علت آنکه در زمانی مهارت‌گرایی تحت‌الشعاع مدرک‌گرایی قرار گرفته است، چیست؟ چرا با وجود تشکیل نهادهای تخصصی همچون سازمان نظام مهندسی از دهه 70 تاکنون برای ارتقای کیفی صنعت ساخت و ساز، همچنان در بحث فعالیت‌های ساختمانی خلاء مهارت و کیفی‌سازی احساس می‌شود؟

در ماده 29 قانون نظام مهندسی که شما نیز به آن اشاره کردید پیش‌بینی شده است که ظرف مدت شش ماه صنوف و حرفی که در صنعت ساختمان حضور دارند ساماندهی شوند به گونه‌ای که جایگاه هر حرفه مشخص شود. اما با گذشت 18 سال از زمان تصویب قانون نظام مهندسی هنوز چنین اتفاقی رخ نداده است. یکی از موضوعاتی که وزیر راه در جلسه هفته گذشته بر آن تاکید داشتند عملیاتی شدن این ماده از قانون سازمان نظام مهندسی بود چرا که فقط در صورت مشخص تکلیف هر حرفه دیگر به کلمه «مهندسی» فکر نمی‌شود و با تکیه بر این ماده می‌توان از مدرک‌گرایی دور شد و به تربیت نیروهای کاردان فنی و معماری‌های تجربی کمک کرد. به تعبیر دیگر تفکر صرف «مهندس‌محوری» در صنعت ساختمان‌سازی کشور باید جای خود را به توجه بیشتر به «مهندسی ساختمان» بدهد تا منجر به افزایش عمر مفید ساختمان‌ها شود.

در حال حاضر چند درصد از فعالیت‌های ساختمانی توسط بخش ماهر انجام می‌شود؟

آنچه انتظار می‌رود تعداد زیاد است اما آنچه عملی شده است بسیار اندک است. در حال حاضر به خاطر نگاه جزیره‌ای که در بخش فعالیت‌های ساختمانی استان تهران وجود دارد کاردان‌های فنی دیگر در کارگاه‌های ساختمانی حضور ندارند. در حوزه کارگران ماهر نیز متاسفانه کارگران و استادکاران ما کارت مهارت ندارند و شاید بتوان گفت تنها 20 درصد از کارگران شاغل دارای کارت مهارت هستند.

تدوین گواهی مهارت همزمان با تصویب قانون نظام مهندسی در دهه 70 شکل گرفت. پس چرا با وجود تدوین این قانون در حال حاضر چنین اتفاقی نیفتاده است؟

مطابق با ماده چهار قانون نظام مهندسی تمامی کارگران شاغل باید آموزش لازم را ببینند و کارت مهارت خود را ظرف مدت قانونی 10 سال دریافت کنند. در این ماده آمده است: از تاریخی که وزارت مسکن و شهرسازی با کسب نظر از وزارت کشور در هر محل حسب مورد اعلام کند، اشتغال اشخاص حقیقی و حقوقی به آن دسته از امور فنی در بخش‌های ساختمان و شهرسازی که توسط وزارت یادشده تعیین می‌شود، مستلزم داشتن صلاحیت حرفه‌ای است. این صلاحیت در مورد مهندسان از طریق پروانه اشتغال به کار مهندسی و در مورد کاردان‌های فنی و معماران تجربی از طریق پروانه اشتغال به کار کاردانی یا تجربی و در مورد کارگران ماهر از طریق پروانه مهارت فنی احراز می‌شود. مرجع صدور پروانه اشتغال به کار مهندسی و پروانه اشتغال به کار کاردانی و تجربی وزارت مسکن و شهرسازی و مرجع صدور پروانه مهارت فنی وزارت کار و امور اجتماعی تعیین می‌شود. اما در طول 18 سال گذشته تحقق این ماده را شاهد نبوده‌ایم.

در میان صحبت‌های وزیر راه و شهرسازی اصلی‌ترین مشکل عدم مهارت‌گرایی در بخش ساخت و ساز، تعیین نشدن حد و مرز صلاحیت‌ها به صورت حرفه‌ای است. برای تحقق این بخش چه اقدامات عملیاتی را می‌توان انجام داد؟

مسلماً پیاده‌سازی تقسیم‌بندی حرف و صنوف برای روشن شدن این حد و مرز ضروری است. به عنوان مثال اجرای بخش نجاری، تاسیسات و... در هر ساختمان به حدود مسوولیت مشخص‌شده برای هر فردی دارای گواهی مهارت بازگردد و این‌طور نباشد که هر فردی که به ساخت و ساز ملک خود می‌پردازد برای اجرای هر یک از این بخش‌ها دچار سرگردانی شود و به دسترس‌ترین افراد برای اجرای آن پناه ببرند. این در حالی است که در سایر بخش‌ها چنین همپوشانی و عدم تفکیکی را شاهد نیستیم. هر فردی که تصمیم به خرید پوشاک بچگانه داشته باشد می‌داند کدام منطقه به فروش این نوع پوشاک اختصاص دارد، یا آنکه برای خرید لوازم صوتی باید به کدام منطقه مراجعه کند اما در بخش ساختمانی چنین تقسیم‌بندی‌ای وجود ندارد.

در حال حاضر صنوف ساختمانی و افراد مسوول نه تعریف و نه الزامی نشده‌اند. برای تغییر آن باید چه کار کنیم؟

ببینید باید ساختمان‌سازی را به صورت زیربنایی تماشا کنیم. اگر دقت کنیم در چند سال گذشته تدوین شناسنامه فنی ساختمان برای ارتقای کیفی‌سازی و هویت‌بخشی به ساختمان‌ها در دستور کار قرار گرفته است که با مخالفت‌های زیادی در سطوح مختلف همراه شد، در حالی با تکیه بر تهیه این شناسنامه تمام اجزای کار ساختمانی مشخص خواهد شد. بنابراین می‌توان چنین نتیجه گرفت که اگرچه ابلاغ آیین‌نامه و قانون به تعداد زیادی وجود دارد اما اجبار اجرای آنها وجود ندارد و وظیفه ساماندهی آنها مشخص نیست. شاید امروز که وزارت راه و شهرسازی پا پیش گذاشته است الزام خوبی باشد که چه در حوزه داخلی وظایف این وزارتخانه و چه در حوزه خارجی وظایف آن همچون سازمان فنی و حرفه‌ای حرکت تفکری خوبی شکل بگیرد. می‌توانم این موضوع را به تاکید بگویم که تا زمانی که حذف کاردان‌ها و بی‌توجهی به نظارت مستمر در ساخت‌وساز وجود دارد و نقش و حضور موثر کاردان دیده نشود، مشکلات ساختمان‌سازی مرتفع نخواهد شد.