محیط زیست یا ثروت؟

می‌توان با قاطعیت گفت داشتن رضایت از زندگی، هدف نهایی هر انسانی است. سوال اصلی این است که این احساس رضایت از زندگی، چگونه می‌تواند ایجاد شود و چگونه می‌توان آن را اندازه‌گیری کرد. اگرچه «احساس رضایت» مفهومی کاملاً کیفی است، اما مانند تمام مفاهیم کیفی دیگر، برای قابل‌سنجش و مقایسه بودن، باید در قالب کمی بیان شود. احتمالاً به همین دلیل بوده است که همیشه رفاه اقتصادی و افزایش کمی متغیرهای اقتصادی مانند تولید ناخالص داخلی و درآمد ملی سرانه و... که در نهایت با شاخص‌هایی مانند ضریب جینی تعدیل می‌شوند، معادل رفاه و در نتیجه افزایش احساس رضایت محسوب شده‌اند. اما بدیهی است پژوهشگران، خصوصاً پژوهشگران حوزه‌های علوم اجتماعی، موافقت چندانی با ساده‌سازی مفهومی بسیار گسترده همچون احساس رضایت، به مفهومی ساده و خطی مانند درآمد سرانه ندارند و در نتیجه تلاش کرده‌اند شاخصی تعریف کنند تا بتواند درصد بیشتری از پیچیدگی احساسات و رفتارها و ترجیحات انسانی را شامل شود. این تلاش متاسفانه تاکنون نتیجه چندانی نداشته است و همچنان اصلی‌ترین معیار سنجش میزان رضایت افراد از زندگی، وضعیت اقتصادی فرد و کشوری است که در آن زندگی می‌کنند. آخرین تلاش در این زمینه، تعریف شاخصی تحت عنوان «سیاره شاد» بوده است که 10 سال پیش و در بنیاد اقتصاد نوین اتفاق افتاد. بنیاد اقتصاد نوین که به اختصار NEF نامیده می‌شود، اتاق فکری واقع در انگلستان است که در زمینه برقراری عدالت و بهبود وضعیت اجتماعی و اقتصادی فعالیت می‌کند و هدف غایی آن بهبود عملکرد اقتصاد به گونه‌ای است که هم به نفع مردم و هم به نفع سیاره‌ای باشد که در آن سکونت داریم.
تعریف شاخص سیاره شاد در یک دهه پیش، تقریباً با اقدام جدید سازمان ملل برای انتشار گزارش‌هایی در مورد «شادی جهانی» همزمان شد. در واقع این دو نهاد، با فاصله‌ای چندساله، تصمیم گرفتند تا شانس خود را برای سنجش کیفی میزان رضایت مردم از زندگی بسنجند. البته تلاش سازمان ملل قرار است علاوه بر رده‌بندی کشورها از نظر میزان شادمانی ساکنان آن، پایه‌ای باشد تا بر اساس آن بتوان تعریفی جدیدتر و البته دقیق‌تر از مطلوبیت مصرف‌کننده به دست داد. اینکه این دو رده‌بندی، تا چه حد با واقعیات موجود در کشورها هماهنگ است، موضوعی است که به سادگی نمی‌توان در مورد آن قضاوت کرد. علاوه بر آن زمان تقریباً طولانی لازم است تا شاخصی جدید، بتواند مفید و کاربردی بودن خود را ثابت کند و در نتیجه وارد ادبیات علمی جهان شود.
در حال حاضر نتایج این شاخص به شدت وابسته به وضعیت محیط زیست کشورهاست. به همین دلیل کشورهای توسعه‌نیافته که وضعیت اقتصادی و رفاهی به مراتب بدتری دارند در جایگاه بالاتری قرار گرفته‌اند. برای مثال ژاپن در بین 140 کشور رتبه 58 را دارد اما ونزوئلا 29 است. به وضوح وضعیت مردم در ژاپن بارها و بارها بهتر از ونزوئلاست اما ممکن است در آینده دور مردمی که در ونزوئلا زندگی خواهند کرد، به دلیل محیط زیست بهتر وضعیت بهتری داشته باشند. البته معلوم نیست که ونزوئلا و کشورهای مشابه بتوانند در طول زمان محیط زیست خود را حفظ کنند.
اینکه آیا شاخص سیاره شاد، از این آزمون سربلند بیرون خواهد آمد یا نه، هنوز معلوم نیست. در صفحات پیش رو، تلاش کرده‌ایم ضمن بررسی و تحلیل این دو رده‌بندی، درباره تفاوت‌های آنها نیز صحبت کنیم.