سفر به ینگه دنیا

حمید کارگر / رئیس مرکز ملی فرش ایران

پس از به فرجام رسیدن برجام، فرش‌های دستباف ایرانی بار دیگر راه بازار سنتی و قدیمی خود را در پیش گرفتند و اولین محموله صادراتی فرش دستباف ایران از طریق بندر هامبورگ به لس‌آنجلس رسید.
ورود دستباف‌های ایرانی به ایالات متحده پس از چند سال تحریم، نویدبخش رونق در بازار صادراتی این هنر-صنعت است و فعالان فرش ایران امیدوارند این بازار دیرین و از دست رفته را دیگر بار به دست آورند.
فرش ایرانی از سال 2010 با مصوبه کنگره آمریکا و تایید رئیس‌جمهور آن کشور در فهرست تحریم‌های ورود به آمریکا جای گرفته بود و در ماه‌های اخیر به‌ویژه پس از بیانیه لوزان و توافق وین، فعالان این حوزه برای بهبود بخشیدن به تولید و تجارت خود و رونق‌افزایی در عرصه صادرات به فرجام یافتن برجام امید بسته بودند.
اکنون این امید به نتیجه دلخواه رسیده است و نخستین محموله فرش‌های ایرانی از آلمان راهی آمریکا شدند اما آیا همه مشکلات برطرف شده و آیا بازار آمریکا در تصاحب ما خواهد بود؟!
هرگز نباید چنین پنداشت.
نباید تصور کرد که بازاری آماده و در دسترس فرا روی ماست. در این چند سالی که درهای ورودی آمریکا به شکل قانونی بر دستباف‌های ایرانی بسته بود رقبا بیکار نبوده و خیلی خوب در میان خریداران آن کشور سهم‌خواهی کرده‌اند. نگاهی به آمار واردات فرش دستباف به ایالات‌متحده نشان می‌دهد که هند به‌عنوان مهم‌ترین رقیب ما در آن کشور در سال پس از وقوع این تحریم بیش از 80 میلیون دلار فرش به آمریکا صادر کرده است حال‌آنکه سال پیش از آن این عدد در تصاحب ایران بود.‌
در این چند سال افزون‌بر آنکه رقیبی پرتوان همچون هندوستان جایی فراخ در آن بازار برای خود دست ‌و پا کرده اتفاق‌هایی دیگر نیز رخ‌ داده است.‌
آیا می‌توان دل خوش کرد که پس از گذشت نزدیک به پنج سال همچنان نبض بازار آمریکا در دست ماست و سلیقه و نیاز خریداران را می‌شناسیم؟ آیا می‌شود همچنان خرسند بود که نام و نشان تجاری فرش ایرانی در بازار آمریکا شهره است و خریداران شیفته و تشنه آن هستند؟ آیا نباید در روزگار پرشتاب کنونی- که تغییر سلیقه نه از نسلی به نسل دیگر که بارها در درون یک نسل نیز رخ می‌دهد- درصدی را برای تغییر نگرش‌ها و علاقه‌ها در نظر داشت؟ آیا نباید به پرهیز از تولید انبوه و کور بر پایه شناخت پیشین از اقتضائات بازار آمریکا انذار و هشدار داد؟ آیا شایسته نیست که گوشه چشمی هم به دگرگونی‌های احتمالی در سبک زندگی آمریکاییان در گذر این پنج سال داشته باشیم؟ آیا نباید قد و قواره رقیبی همچون هند و نیز پاکستان را که این چندساله در آن بازار جا‌گیر و پاگیر شده‌اند، رصد کنیم و حال ‌و هوای فرشی را که به مشتریان پیشین ما عرضه کرده‌اند در نظر آوریم؟ آیا بهتر نیست که پیش از ورود سراسیمه به بازار هدف با تبلیغات هوشمندانه نوعی تشنگی و کشش در میان خریداران احتمالی پدید آوریم؟
بی‌گمان آمریکاییان از بهترین و شناخته‌شده‌ترین خریداران فرش دستباف ایران هستند و لغو تحریم‌ها گشاینده بازار و بهبوددهنده صادرات خواهد بود اما تامل در پرسش‌های فوق ضروری است.
تردیدی نیست که سال 2016 سال ازسرگیری صادرات فرش دستباف ایران به آمریکا خواهد بود و در نتیجه بسیار امیدواریم که رکود کنونی این هنر-صنعت و کاهش اعداد صادراتی فرش در ماه‌های آتی جبران شود.
برگزاری نمایشگاه دموتکس 2016 که ماه گذشته در هانوفر آلمان به پایان رسید، نشانگر اشتیاق بازرگانان آمریکا به از سرگیری تجارت فرش دستباف ایران بود و فعالان فرش ایالات متحده با حضور در این نمایشگاه به بررسی، سفارش و خرید دستباف‌های ایرانی پرداختند.
اما عقل حکم می‌کند که برای ورود موفق به این بازار باید نیاز کنونی خریداران -به‌ویژه نسل جوان- رصد شود، و از سوی دیگر یادآوری برند «پرشین کارپت» به شهروندان آمریکایی و انجام تبلیغات هوشمندانه در بازار آمریکا در کنار رصد سلیقه مشتریان و نوع فعالیت رقبا می‌تواند بازاری بزرگ و بلندمدت را برای فرش ایران فراهم سازد.
یکی از نکاتی که نباید از ذهن دور داشت این است که آمریکا نه‌تنها از این پس پذیرنده فرش‌های ایرانی است، بلکه می‌تواند ارجاع‌دهنده فرش‌های برگشتی نیز باشد. در واقع بخشی از فرش‌های اشباع‌شده در بازار آمریکا که در این سال‌ها به فروش نرفته‌اند از این پس امکان بازگشت به ایران یافته و با فرش‌های دیگری جا‌به‌جا می‌شوند. به بیان دیگر تجارت دوسویه دارد و صرفاً نباید پنداشت که فرش ایرانی بدون بازگشت به آمریکا می‌رود. توجه به چنین نکاتی ما را از خوش‌بینی مفرط برحذر می‌دارد.
ما از بازار آمریکا انتظار خلق معجزه و ایجاد جهش چشمگیر در اعداد صادراتی نداریم اما انتظار رشد صادرات و رونق بازار را می‌توان داشت.
البته لغو عمومی تحریم‌های اقتصادی نیز برای بهبود صادرات فرش دستباف امیدبخش هستند و به بهبود فرآیند صادرات در دیگر کشورها نیز امید داریم.
صادرات کنونی فرش دستباف درخور توجه و مناسب نبوده و نیست و بخشی از علل آن را در افزایش هزینه‌ها و ریسک صادرات باید جست‌وجو کرد و از این‌رو لغو تحریم‌ها که به آسان شدن شرایط نقل و انتقال ارز و نیز کاهش هزینه‌های بیمه و حمل و نقل می‌انجامد، کمک‌کننده رونق صادرات خواهد بود.
همین که تورم داخلی به کنترل درآمده و از افسارگسیختگی دور شده است، همین که انتقال پول در حوزه بین‌المللی آسان‌تر رخ خواهد داد، همین که نگاه منفی و سیاست‌زده نسبت به کشورمان کمرنگ شده است، همین که ترس و دلواپسی از تجارت با ایران و ایرانی از میان برود، همین که اروپا -به عنوان یکی از مشتریان اصلی فرش ایران- تا حدی از رکود اقتصادی که منجر به کاهش اشتیاق به خرید بود فاصله می‌گیرد، و نشانه‌هایی از این دست می‌توانند امید به بهبود را در حوزه صادرات تقویت کنند.
مذاکرات و گفت‌وگوهایی با برخی از فعالان فرش دستباف ایران در بازار آمریکا از سوی مرکز ملی فرش ایران به انجام رسیده است و گزینه‌هایی همچون سفر بازرگانان آمریکایی به ایران و اعزام بازرگانان فرش ایران به ایالات متحده و شرکت در نمایشگاه‌های آن کشور در دست بررسی است.
نباید از یاد برد که پیش از وقوع این تحریم از سوی ایالات متحده در سال ۱۳۸۸، رتبه نخست واردکنندگان فرش ایران با سهمی بیش از 5 /16 درصد و به ارزش نزدیک به ۸۲ میلیون دلار از آن آمریکا بود و از سوی دیگر ظرفیت پذیرش فرش دستباف آمریکا حداقل 200 میلیون دلار است که به شرط داشتن تبلیغات مناسب و تولید هدفمند و برنامه‌ریزی‌شده می‌توانیم دوباره سهم بیشتری از بازار صادراتی فرش دستباف داشته باشیم.‌
ولی در عین حال نباید فراموش کرد که کاهش صادرات فرش در سال‌های اخیر متاثر از عوامل متعدد داخلی و خارجی بوده و تحریم‌ها تنها یکی از عوامل کاهش صادرات فرش ایرانی بوده‌اند.
بروز و ظهور کف‌پوش‌های صنعتی و جایگزین مانند فرش‌های ماشینی، دگرگونی در سبک زندگی و تغییر در نوع نگاه به فرش از یک کالای سرمایه‌ای به یک کالای مصرفی، کاهلی برخی تولیدکنندگان داخلی فرش در توجه به سلایق، نیاز و
خواست مصرف‌کنندگان برون‌مرزی، اشباع شدن برخی بازارهای سنتی از دستباف‌های کلاسیک ایرانی، کم‌توانی
در تولید متمرکز و سفارش‌پذیری‌های کلان، بی‌توجهی به مقوله تبلیغات و بازشناساندن ویژگی‌های فرش ایرانی به افکار عمومی و عللی از این دست نیز از عوامل کاهنده صادرات در سال‌های اخیر بوده‌اند.
به هر روی امیدواریم وضعیت ناشایست صادرات فرش بهبود یابد و ورود مجدد به بازار آمریکا راهگشای افزایش اعداد صادراتی و رونق‌دهنده بازار فرش دستباف ایران باشد.