واردات به شرط

فروردین‌ماه سال 1395 وقتی با مصوبه هیات وزیران، تعرفه واردات موز در راستای حمایت از تولید داخلی از چهار درصد به 26 درصد افزایش یافت و واردات هر یک کیلوگرم موز، به صادرات 5 /1 کیلوگرم سیب مشروط شد، برخی کارشناسان از عواقب منفی این تصمیم ابراز نگرانی کردند. البته شش ماه بعد وزارت جهاد کشاورزی از افزایش شدید صادرات سیب درختی خبر داد و اعلام کرد: «در نیمه نخست امسال، ۱۶۷ هزار تن سیب درختی به ارزش ۵۷ میلیون و ۴۵۰ هزار دلار از کشور صادر شده که این میزان در مقایسه با مدت مشابه سال گذشته از نظر وزنی ۳۰۲ درصد (سه برابر) و از نظر ارزشی ۲۲۰ درصد رشد داشته است.» عامل این افزایش نیز اعمال سیاست واردات موز در ازای صادرات سیب اعلام شد.

اما به نظر می‌رسد افزایش صادرات سیب درختی تنها نتیجه این سیاست نبوده است. اخیراً گزارش‌ها و اظهاراتی درباره صادرات غیرواقعی سیب منتشر شده است. گفته می‌شود واردکنندگان بدون صادرات واقعی، جوایز صادراتی، ارز دولتی، تخفیف تعرفه‌ای و تسهیلات بانکی می‌گیرند و حتی برخی ادعا کرده‌اند محموله‌های صادراتی سیب ایران در دریا و بیابان‌های اطراف مرز رها می‌شوند. فرمانده انتظامی هرمزگان هم از دستگیری اعضای باندی خبر داده که به صورت صوری اقدام به صادرات میوه می‌کردند. بر اساس گزارشی که تسنیم منتشر کرده، عزیزالله ملکی گفته است: «این افراد سعی در صادرات صوری محموله پنج هزار تن سیب درختی درجه یک به کشور هندوستان داشتند که ارزش این محموله بیش از 35 میلیارد تومان بود و متخلفان قصد استفاده از مزایای این صادرات صوری برای واردات موز را داشتند که ناکام ماندند.» البته محمدعلی طهماسبی، معاون امور باغبانی وزارت کشاورزی، موضوع صادرات صوری را شایعه دانسته و مدعی شده که «برخی از افراد سودجو و دلال برای اینکه بازار کشور را در دست بگیرند و به راحتی بتوانند از آن بهره‌برداری کنند، این اظهارات را مطرح می‌کنند». اما عیسی کلانتری، وزیر پیشین کشاورزی و مشاور عالی اسحاق جهانگیری معاون اول رئیس‌جمهور، علاوه بر تایید صادرات صوری سیب، به «شهروند» گفته است: «طرح تازه نه‌تنها به رونق بازار صادرات منجر نشد، بلکه عده‌ای برای دریافت تخفیف‌های تعرفه‌ای، بی‌کیفیت‌ترین و ارزان‌ترین محصولات باغی را به بازار جهانی عرضه می‌کنند و اعتبار کالای ایرانی را مخدوش می‌کنند.»

به هر حال خبرگزاری‌ها خبر داده‌اند که گمرک ایران تصمیم گرفته تا زمان مشخص شدن نتیجه بررسی‌ها درباره تخلفات احتمالی، اظهارنامه‌های صادراتی سیب در قبال واردات موز از سه گمرک را نپذیرد، اما سوالی که مطرح می‌شود این است که چگونه یک سیاستگذاری دولتی می‌تواند به ظهور چنین رفتارهایی منجر شود؟ آیا مشروط کردن واردات یک محصول پرمصرف به صادرات محصولی که به میزان زیادی در کشور تولید شده طرح درستی بوده است و اساساً سیاستگذاری تجاری در بازار محصولات کشاورزی چگونه باید باشد؟