تیغ دو‌لبه تن و روان
آلودگی هوا چگونه بر رفتار انسان اثر می‌گذارد؟
سوسن نوری: «مرگ زودرس سالانه هفت میلیون نفر در جهان بر اثر بیماری‌های مرتبط با آلودگی هوا»، «۴۵ هزار سال مجموع تعداد سال‌های عمر ازدست‌رفته در شهر تهران به دلیل غلظت ذرات معلق آلاینده‌ها در سال ۹۹» و به دنبال آن «وقوع میانگین سه هزار و ۷۵۱ مرگ منتسب به مواجهه با ذرات معلق در پایتخت»؛ و «سیر صعودی نزاع و درگیری و مراجعه به پزشکی‌قانونی در سال‌های اخیر»؛ همین‌ها کافی است تا نشان دهد تنفس در هوای آلوده جان و روان شهروندان را نشانه گرفته و بر سلامت جامعه سایه افکنده است؛ سایه‌ای که اگرچه پنهان است اما تنها نگاهی به آمار و یافته‌ها، روی دیگر سکه را عیان می‌کند.
اما این همه ماجرا نیست چراکه پژوهش‌های انجام‌شده در سال‌های مختلف حاکی از آن است که آلودگی هوا بر رفتار انسان اثر می‌گذارد و تاثیر آن بر وقوع جرم هم اثبات شده است. مقاله‌ای در مجله انجمن اقتصاددانان محیط زیست منتشر شده که می‌گوید «تغییرات روزانه آلودگی هوا ارتباط مستقیمی با نرخ‌های بالاتر جرم دارد. این مطالعات بیانگر آن است که آلودگی هوا با قضاوت نادرست، مشکلات روانی، عملکرد ضعیف در مدرسه و شاید بدتر از همه، افزایش جرم و جنایت در شهرها رابطه مستقیم دارد».
درباره ارتباط آلودگی هوا و جرم‌خیزی، از یک پژوهش با عنوان «رفتارهای بزهکارانه» یافته‌هایی به‌دست آمده است که در آن بیش از 682 نوجوان پسر و دختر بررسی شده‌اند. این مطالعه نشان می‌دهد این رفتارها خود را در قالب «تقلب، سرقت، مدرسه‌گریزی، خراب‌کاری و استفاده از مواد مخدر» بروز داده است. دیانا یونان از دانشگاه کالیفرنیای جنوبی و همکارانش مشخصاً «PM2.5» را که ذرات ریز معلق در هوای آلوده و 30 برابر کوچک‌تر از عرض موی انسان است، مورد مطالعه قرار دادند و تاثیرات قرار داشتن در معرض این آلاینده را طی یک دوره 12ساله در نظر گرفتند. آنها باز هم دریافتند که نرخ رفتارهای بزهکارانه در مناطقی که آلودگی هوا بیشتر بوده، به‌طرز چشم‌گیری نسبت به مناطق کمترآلوده بالاتر بوده است. در چنین شرایطی نگاهی به آمار و وضعیت خشونت در ایران ضروری به نظر می‌رسد. طبق آخرین داده‌ها «سالانه حدود ۴۰ هزار نفر به دلیل مواجهه با آلودگی هوا در کشور دچار مرگ زودرس می‌شوند». و در سوی دیگر میدان، همواره در سال‌های اخیر بروز نزاع و درگیری‌های خیابانی و خانوادگی روند صعودی داشته تا جایی که به تازگی پزشکی‌قانونی اعلام کرده است «آمار مراجعان نزاع به مراکز این سازمان یکی از بیشترین موارد ارجاعات به پزشکی‌قانونی را شامل شده و سالانه بیش از نیم‌میلیون مورد از ارجاعات سازمان را به خود اختصاص می‌دهد».
این اطلاعات نشانگر آن است که آلودگی هوا نه‌تنها سلامت جسم که در کمین بهداشت روان جامعه نیز هست. اگرچه آلودگی هوا نمی‌تواند عامل مستقیم و مستقلی در میزان بروز خشونت باشد اما اثر غیرمستقیم خود را بر آستانه تحمل و بردباری افراد می‌گذارد که پیامد آن وقوع بیشتر خشم و حتی بروز جرم و رفتار بزهکارانه است. پرسشی که در اینجا مطرح می‌شود این است که «آیا احتمال دارد روزی نه‌چندان دور، ما آمار قتل و جرم را نیز در جمع قربانیان آلودگی هوا اضافه کنیم؟» در این پرونده تلاش می‌کنیم به این پرسش پاسخ دهیم که آلودگی هوا چگونه بر رفتار انسان اثر می‌گذارد و تاثیر آن بر میزان وقوع جرم چگونه است.
