زنده‌های امروزی

فاطمه شیرزادی: پخش برنامه زنده یکی از آخرین امتیازات انحصاری صداوسیما بود که شبکه‌های اجتماعی آن را در هم شکستند. کاربران «توئیتر»، «یوتیوب» و «اینستاگرام» این امکان را دارند که محتوای مورد علاقه خود را به صورت زنده برای دیگر کاربران پخش کنند. از این شبکه‌های اجتماعی، اینستاگرام در روزهای دست‌به‌گریبانی ما با کرونا و قرنطینه، یکه‌تاز پخش زنده برنامه بین ایرانیان است. در برنامه‌های زنده اینستاگرامی که با عنوان «لایو» مشهور شده‌اند، کاربر می‌تواند به صورت همزمان با کاربر دیگری حتی از دورترین کشورها، برنامه زنده‌ای تولید و برای دیگر کاربران پخش کند. البته لایو اصلاً پدیده جدیدی نیست، فقط قرنطینه به شکلی کاملاً محسوس و ملموس، باعث رونق این پدیده شده است. از همان روزهای اول ورود بیماری کرونا به ایران، پزشکی به نام کیوان میرهادی با نام مجازی «دکتر کی» (dr.kay) که در نیویورک متخصص داخلی است، با ارائه برنامه‌های مختلف اینستاگرامی، اطلاع‌رسانی درباره آن را شروع کرد. این پزشک ایرانی که صفحه‌اش با بیش از 500 هزار دنبال‌کننده یکی از صفحات پرمخاطب این شبکه اجتماعی است، در روزهای قرنطینه با اجرای برنامه‌های زنده متعدد با حضور پزشکان ایرانی سرشناس فضای مجازی، مخاطبان بسیاری را جذب کرد. او در مهار شایعات و ارائه اطلاعات تخصصی پزشکی به مردم، نقش موثری داشت. البته این پزشک تنها کسی نیست که از فضای اینستاگرام برای فعالیت آموزشی و اطلاع‌رسانی استفاده می‌کند. صدها پزشک متخصص، پرستار، معلم، استاد دانشگاه، کارشناس و هنرمند در این ایام تلاش می‌کنند از طریق اینستاگرام اطلاعات و نظراتشان را به اشتراک بگذارند، با مردم به صورت زنده ارتباط برقرار کنند و بر آنها تاثیر بگذارند یا سرگرمشان کنند. بسیاری کمتر دیده می‌شوند و بعضی مانند دکتر کی بیشتر، اما رکورد تعداد بیننده در اینستاگرام در دست گروهی کاملاً متفاوت است؛ گروهی که دقیقاً برعکس پزشکان، در فضای واقعی کمترین تایید اجتماعی را کسب نمی‌کنند. احتمالاً بسیاری از مردم ایران هیچ چیز درباره افرادی مثل تتلو، ندا یاسی، احلام، ساشا سبحانی و دنیا جهانبخت نشنیده‌اند، اما هر کدام از آنها در اینستاگرام چند میلیون دنبال‌کننده دارند. این چهره‌های جوان که ساختار اجتماعی و سیاسی کشور آنها را به کلی از خود رانده، به خاطر سبک زندگی هنجارشکنانه و رفتارهای غیرعادی، در اینستاگرام صاحب هویت و هوادار شده‌اند. هواداران این چهره‌ها یا «شاخ»های اینستاگرامی عمدتاً نوجوانان و جوانان کم‌سن و سالی هستند که جذب هنجارشکنی و بی‌اعتنایی بدون مرز این افراد به اخلاق و قانون شده‌اند. افرادی که رکورد تعداد بیننده برنامه‌های زنده اینستاگرامی را در داخل کشور شکسته‌اند و به رکورد جهانی بسیار نزدیک شده‌اند، الگوهایی نیستند که ساختار سیاسی تاییدشان کند آن هم در انتشار گسترده پیام برای نوجوانان. واقعیت این است که شاخ‌های اینستاگرام بیش از هزاران کیلومتر جلوتر از خطوط قرمز ساختار رسمی کشور حرکت می‌کنند. پدیده لایو چرا و چگونه در خدمت طردشدگان جامعه قرار گرفته است؟

* تیتر برگرفته از شعر «دیدار در شب» فروغ فرخزاد است: «آیا شما که صورتتان را / در سایه نقاب غم‌انگیز زندگی مخفی نموده‌اید / گاهی به این حقیقت یأس‌آور اندیشه می‌کنید / که زنده‌های امروزی / چیزی به‌جز تفاله یک زنده نیستند؟»