پایاب شکیبایی
راز تاب‌آوری در شرایط بحران چیست؟
فاطمه شیرزادی: «منابع و توان دولت محدود است اما صبر و تحمل مردم نامحدود است.» این جمله را رئیس‌جمهوری سال گذشته در وصف صبر مردم ایران به‌کار برد. در سال‌های اخیر دولتمردان بارها با جملاتی مشابه، مردم را به تحمل فشارهای موجود دعوت کرده‌اند، اما این فشارها نه‌تنها پایان ندارند، بلکه هر سال و هر ماه شدت و گستره بیشتری می‌یابند. شاید بتوان گفت شعاع دایره بحرانی که جامعه ایران در آن غوطه‌ور شده مانند صبری که رئیس‌جمهوری از مردم انتظار دارد، نامحدود است. رشد مستمر تورم و کاهش ارزش پول ملی، افت شدید درآمد سرانه و بیکاری از جمله مهم‌ترین مشکلات اقتصادی است که در این سال‌ها بر خانوارها تحمیل شده و به صورت پیوسته بر شدت آنها افزوده می‌شود. دامنه فقر گسترده‌تر شده و به گواه مرکز پژوهش‌های مجلس، قدرت خرید افراد نسبت به سال ۹۰ به یک‌سوم کاهش یافته است و خانواده‌های فقیر بیشترین تاثیر را از این وضعیت پذیرفته‌اند. با نزدیک شدن درآمدهای نفتی دولت به صفر، ابرچالش کسری بودجه زودتر از پیش‌بینی‌ها گسترش یافته و برنامه‌های حمایتی دولت نیز بیش از آنکه به هدف برسد، به هدررفت منابع، تعمیق کسری بودجه، رشد نقدینگی و در نتیجه تشدید تورم منجر شده است. اپیدمی کرونا نیز در ماه‌های اخیر بر وخامت اوضاع افزوده است. طبق گزارش مرکز آمار ایران، پس از شیوع این بیماری، در بهار امسال دو میلیون نفر از بازار کار خارج شدند و 5 /1 میلیون نفر از تعداد شاغلان کم شده است. چالش‌ها و ابرچالش‌های اقتصادی اما تنها مسائلی نیستند که جامعه ایرانی در سال‌های اخیر با آنها مواجه شده و هر روز ابعاد گسترده‌تری پیدا می‌کنند. گذشته از فشارهای روانی و اضطراب ناشی از مشکلات اقتصادی، محدودیت‌های اجتماعی نیز بار مضاعفی است که تحمل آن برای جامعه دشوار شده است. بین سبک زندگی مورد علاقه مردم با سبک زندگی مورد انتظار ساختار سیاسی، شکافی عمیق ایجاد شده و دولت با اعمال محدودیت‌های شدید اجتماعی عرصه را بر مردم تنگ و نارضایتی‌ها را گسترده کرده است. در بعد سیاسی نیز حداقل رواداری و تحمل نظرات مخالف مشاهده می‌شود. اخیراً انتخابات مجلس شورای اسلامی با رد صلاحیت گسترده چهره‌های مختلف سیاسی همراه بود که در نتیجه این رد صلاحیت‌ها و البته نارضایتی گسترده اجتماعی، انتخابات اخیر با حداقل مشارکت برگزار شد. در مرحله دوم این انتخابات، مشارکت مردم در بعضی از حوزه‌های انتخابیه، تک‌رقمی بود. در عرصه سیاست خارجی، تحریم‌های آمریکا راه را بر تجارت خارجی و مبادلات مالی ایران بسته است و روابط خارجی ما با عمده کشورها چه در اروپا و چه در همسایگی ایران، به گونه‌ای نیست که راه موثری برای بازگشایی مبادلات مالی و رونق تجاری باز کند.
در این شرایط که هیچ برنامه مشخصی برای تغییر ارائه نمی‌شود و جامعه ایران بعد از دهه‌ها زیستن با دشواری‌های مختلف، در وضعیت تجمیع بحران‌ها قرار گرفته است، چه خطراتی نهادها و ساختارهای اجتماعی را تهدید می‌کند؟ در وضعیت امروز این جامعه چگونه می‌توان تاب‌آوری اجتماعی را تعریف کرد؟ تاب‌آوری چه حد و مرزی دارد و راز تاب‌آوری اجتماعی چیست؟
