رئیس انجمن دیابت ایران از عوامل رشد دیابت می‌گوید
مظنونین همیشگی
تغییر در شیوه زندگی افراد جامعه علت رشد دیابت در کشور است. اکنون زندگی شهرنشینی مشکلاتی از قبیل تغذیه نامناسب، کاهش فعالیت جسمی، استرس و… را به افراد جامعه تحمیل کرده است که این مسائل باعثشدند بر میزان افراد مبتلا به دیابت در کشور افزوده شود.
بر اساس آمارهای فدراسیون جهانی دیابت مشخص شده از هر دو فرد بالغ دیابتی، یک نفر نمی‌داند که به این بیماری مبتلاست؛ گویا این آمار در ایران نیز، به همین منوال است. بسیاری از متولیان در حوزه بهداشت و درمان عنوان کرده‌اند، تقریباً نیمی از افراد جامعه از بیماری خود اطلاع ندارند و این در حالی است که کارشناسان بارها از وقوع سونامی دیابت در آینده خبر داده‌اند. از منظر این کارشناسان مولفه‌هایی همچون تغییر سبک زندگی مردم، کم‌تحرکی، تمایل به استفاده از رژیم‌های غذایی که بیشتر مواد نشاسته و قندی هستند، باعث شده جامعه به سمت رشد دیابت سوق پیدا کند. البته در راستای آشنایی با چنین بیماری‌هایی، اطلاع‌رسانی‌های بسیاری صورت گرفته اما به نظر می‌رسد باوجود آگاهی از خطرات و تبعات این بیماری، همچنان افراد بسیاری در جامعه هستند که نمی‌دانند درگیر این بیماری شده‌اند یا اینکه در صورت آگاهی، درمان خود را به تعویق می‌اندازند در صورتی که باید این مساله و درمان آن جدی گرفته شود. اما آیا با وجود نگرانی‌ها برای این بیماری که از آن به عنوان یکی از بیماری‌های خاموش یاد می‌شود، زیرساخت‌های لازم برای کاهش خطرات و پیشگیری از آن فراهم
است؟ زیرساخت‌ها باید به چه صورتی باشند که افراد برنامه‌های ورزشی و رژیم‌های غذایی مناسب را که از عوامل بسیار موثر در ایجاد این بیماری هستند، در وعده‌های خود بگنجانند؟ مردم، انجمن‌ها و دولت چه وظایفی دارند، هر کدام باید چه اقداماتی انجام دهند تا از احتمال وقوع سونامی دیابت در آینده بکاهند؟ در این راستا به بهانه روز جهانی دیابت که 14 نوامبر مصادف با بیست و چهارمین روز آبان‌ماه است، به گفت‌وگو با اسدالله رجب، رئیس انجمن دیابت ایران پرداختیم. او تغییر در شیوه زندگی افراد جامعه را علت رشد دیابت در کشور می‌داند و معتقد است: افراد باید پیش از آنکه با بیماری مواجه شوند، نزد طبیبان بروند تا از ایجاد بیماری در آینده پیشگیری کنند.
فدراسیون جهانی دیابت می‌گوید از هر دو فرد بالغ دیابتی، یک نفر نمی‌داند که به این بیماری مبتلاست، آیا در ایران هم این آمار صدق می‌کند؟
این آمار بیشتر مرتبط با کشورهای اروپایی است. در سطح دنیا از هر دو نفر یک نفر از بیماری خود مطلع نیست اما این آمار در کشور ما به بیشتر از این مقدار رسیده است، به صورتی که بیشتر از 50 درصد مبتلایان به این بیماری نمی‌دانند که دیابت دارند. در حال حاضر بیش از 418 میلیون نفر مبتلا به دیابت هستند که طبیعتاً این آمار حدوداً تا 25 سال آینده یعنی سال 2040 به 600 میلیون نفر بالغ می‌شود. در کشور ما نیز، هم‌اکنون بیش از 12 درصد جمعیت کشور به دیابت مبتلا هستند که این میزان تقریباً رقمی بالای هشت میلیون نفر است.
خطر دیابتی‌های ناشناخته در ایران چقدر جدی است؟
در بررسی‌های اخیر که در شهر تهران صورت گرفت، مشخص شد 30 درصد از جمعیت این شهر یا مبتلا به دیابت هستند یا در آینده دیابتی می‌شوند، به این معنی که قریب به 18 درصد جمعیت کشور، آن دسته از افرادی هستند که در معرض خطر ابتلا به دیابت قرار گرفته‌اند.
تاخیر در شناسایی و آغاز درمان دیابت چه تاثیری بر روند درمانی و هزینه‌های آن دارد؟
دیابت علامتی ندارد و افراد زمانی به پزشک مراجعه می‌کنند که متوجه علامتی از آن شوند یا عارضه‌ای برای آنها ایجاد شده باشد. بنابراین طبیعی است اگر این بیماری به موقع شناخته نشود و اگر قند خون بدن بالاتر باشد، در نتیجه عوارض بیشتری نمایان می‌شود. این قند خون بالا می‌تواند برای سایر اعضای بدن مشکل ایجاد کند و منجر به عارضه‌هایی مانند نابینایی، قطع عضو، مشکلات قلبی عروقی شود. در حالی که اگر افراد به موقع متوجه این بیماری شوند، می‌توانند به واسطه آموزش‌ها، اقدامات لازم برای رژیم‌های غذایی مناسب، مدیریت استرس و... را انجام دهند و به این ترتیب قند خون بدن خود را تنظیم کنند.
اگر افراد جامعه میزان قند خون بدن خود را کنترل کنند، هزینه‌های کمتری را متقبل می‌شوند اما در غیر این صورت با مواجه شدن با عارضه‌های این بیماری، هزینه‌های درمانی آنها تا 24 برابر افزایش پیدا می‌کند و همچنین هزینه‌های هنگفت را برای اقتصاد مملکت ایجاد می‌کند. در حال حاضر طبق هزینه‌های برآوردشده تقریباً 10 درصد از بودجه ملی کشور صرف بیماری دیابت و عوارض آن می‌شود.
آیا میزان ابتلا به دیابت در کشور ما، نسبت به چند سال گذشته رو به رشد بوده است؟
بله، تعداد افراد مبتلا به این بیماری در کشور ما رو به افزایش بوده است، اگر در 25 سال پیش، 600 هزار دیابتی داشته‌ایم، در حال حاضر این تعداد به هشت میلیون نفر رسیده است که تقریباً 14 برابر شده است. این مساله نشان می‌دهد طی چند سال اخیر، هم میزان شناخت نسبت به بیماری دیابت و هم میزان ابتلا به آن رشد کرده است.
علت این امر چیست؟ چرا دیابت در کشور زیاد شده است؟
تغییر در شیوه زندگی افراد جامعه علت رشد دیابت در کشور است. اکنون زندگی شهرنشینی مشکلاتی از قبیل تغذیه نامناسب، کاهش فعالیت جسمی، استرس و... را به افراد جامعه تحمیل کرده است که این مسائل باعث شدند بر میزان افراد مبتلا به دیابت در کشور افزوده شود.
گفته می‌شود شیوع بیماری دیابت بیشتر در کشورهای در حال توسعه صورت گرفته است، چرا آمار ابتلا به این بیماری در این کشورها بیشتر است؟ این مساله نشات گرفته از چه عواملی است؟
بله، به همین صورت است. شیوع دیابت بیشتر در کشورهای در حال توسعه دیده شده است. اما اینکه چرا ابتلا به دیابت بیشتر در کشورهای در حال توسعه اتفاق افتاده است، باید گفت شهرنشینی فرهنگ استفاده از خود را به همراه نیاورده است. در حال حاضر بعضی پیشرفت‌ها صورت گرفته در حالی که فرهنگ استفاده از آن، جا نیفتاده است. برای مثال تصور کنید در بعضی از کشورهای در حال توسعه مانند کشور ما، ظرف 30 سال یک شهر با یک میلیون جمعیت ایجاد می‌شود در حالی که در کشورهای اروپایی ممکن است این شهر ظرف 600 سال تشکیل شود. در نتیجه سرعت بالای ورود این پیشرفت‌ها، باعث شده شهروندان و افراد جامعه نتوانند خود را با آن تطبیق دهند. در نتیجه افرادی که در شهرها زندگی می‌کنند به کم‌تحرکی، تغذیه نامناسب، استرس بالا و از این دست موارد که صرفاً به دلیل نبود فرهنگ لازم ایجاد می‌شوند، دچار شده‌اند که این عوامل خود زمینه‌ساز ابتلا به دیابت در افراد به شمار می‌رود.
چرا وضعیت رژیم غذایی و ورزش در کشور ما و در کشورهای مشابه ما، به صورتی است که باعث گسترش دیابت می‌شود؟
با تغییر شیوه زندگی افراد جامعه به سمت زندگی شهرنشینی، افراد فرصتی صرف تهیه غذا و تغذیه مناسب خود نمی‌کنند. همچنین با وجود دسترسی راحت به وسایل مورد نیاز نیز، کم‌تحرک شده‌اند. به نظر می‌رسد این موارد از عواملی هستند که باعث شدند دیابت در کشور افزایش پیدا کند. در صورتی که اگر در روستا، در شهرهای کوچک یا شمال کشور زندگی کنید مشاهده می‌کنید که تغذیه افراد مناسب‌تر است. در این مکان‌ها در رژیم‌های غذایی بیشتر از تغذیه‌های مناسب از قبیل میوه‌جات، سبزیجات، لبنیات و... استفاده می‌شود و می‌توان گفت همه چیز با حساب و کتاب صورت می‌گیرد.
زیرساخت‌هایی که برای اصلاح فرهنگ غذایی و وضعیت ورزش در کشور ما لازم است کدام هستند؟
برای ایجاد زیرساخت در شهرها باید تمامی ارگان‌ها با هم همکاری داشته باشند، از فدراسیون‌های ورزشی، وزارت ورزش و جوانان، وزارت بازرگانی گرفته تا سایر ارگان‌ها همگی باید تلاش کنند تا مردم را به انجام ورزش و تحرک علاقه‌مند سازند. برای فرهنگ غذایی مناسب نیز، باید برنامه‌های صحیح و درست غذایی از طریق برنامه‌های آموزشی در صدا و سیما و سایر رسانه‌ها به مردم آموزش داده شود. باید در این برنامه‌ها نحوه آموزش غذاهای مناسب و مفید در نظر گرفته شود. باید برای فرزندان خود از برنامه‌های غذایی مقوی که همواره اجدادمان از آن استفاده می‌کرده‌اند، استفاده کنیم و باید غذاهای مفید را جایگزین تغذیه‌های نامناسب کنونی کنیم. این فرهنگ‌سازی باید حتی در مدارس اتفاق بیفتد. در بوفه مدرسه‌ها باید عرضه مواد غذایی سالم در نظر گرفته شود تا فرزندانمان در آینده از دست و پنجه نرم کردن با بیماری‌ها در امان بمانند. بایستی تغذیه‌های نامناسب از آنجا حذف شوند و در عوض غذاهای مقوی و مناسب توزیع شوند.
در بسیاری از کشورها، به مواد غذایی که باعث می‌شوند فرزندان در آینده دچار بیماری شوند، مالیات بیشتر تخصیص داده می‌شود. به هرحال باید از این کارها انجام شود تا افراد جامعه کمتر به سراغ این مواد غذایی مضر بروند.
از نظر شما کدام گروه‌های جامعه بیشتر در معرض دیابت قرار دارند و راه‌های ساده شناسایی مبتلایان چیست؟
هر فردی، با هر سنی و در هر مکانی می‌تواند به دیابت مبتلا شود. پس دقیقاً نمی‌توان گفت این بیماری در کدام افراد رخ می‌دهد اما می‌توان گفت این بیماری در انواع مختلفی ایجاد می‌شود. در نوع یک این بیماری بیشتر کودکان، نوجوانان و افراد زیر 30 سال مبتلا می‌شوند. در دیابت نوع 2 که تقریباً 90 درصد دیابتی‌های کشور را تشکیل می‌دهند، بیشتر سنین 35 تا 55 سال در معرض ابتلا هستند. البته این سنین متعلق به کشور ماست در حالی که در سایر کشورها ابتلا به دیابت حداقل 10 سال بالاتر است و بیشتر سن وقوع دیابت بین 55 تا 65 سالگی گزارش داده شده است. در رابطه با راه‌های تشخیص دیابت نیز باید گفت بهترین راه آزمایش قند خون است. به هرحال یکی از مشخصات دیابت بی‌علامتی آن است. ممکن است فردی قند خون بالای 500 داشته باشد اما علامتی از این بیماری را نداشته باشد. بنابراین باید افرادی که خود را در معرض این بیماری می‌بینند، به پزشک مراجعه کنند و در صورت ابتلا به این بیماری، قند خون خود را کنترل کنند.
در حال حاضر مبتلایان به دیابت با چه مشکلات و کمبودهایی مواجه‌اند؟ هزینه‌های درمان این بیماری در ایران چگونه است؟
در حال حاضر در رابطه با هزینه داروهای بیماری دیابت، مشکل آنچنانی وجود ندارد چراکه تقریباً اکثر این داروها تحت پوشش بیمه قرار گرفته‌اند. اما از مشکلات عمده که برای مبتلایان به این بیماری وجود دارد، عدم تحت پوشش قرار گرفتن ابزار و وسایلی است که یک فرد مبتلا به دیابت باید برای کنترل قند خون خود در منزل داشته باشد. مثلاً نوارهای تست قند خون که برای پیشگیری لازم هستند. مساله بعدی عدم پرداخت هزینه‌های آموزش توسط بیمه‌گر است. از آنجا که پایه اصلی درمان دیابت آموزش آن تلقی می‌شود، اما متاسفانه در کشور ما به آن کمتر بها داده می‌شود. با وجود این، شاهدیم بیشتر بخش درمان این بیماری مورد توجه قرار گرفته شده است، به طوری که 90 درصد به مساله داروها پرداخته شده است اما آموزش‌ها و ابزار لازم که باید افراد آن را در اختیار داشته باشند و بتوانند به وسیله آن قند خون خود را کنترل کنند، تحت پوشش بیمه قرار نگرفته است. سومین مورد، این است که بسیاری از داروهایی که در کشور تولید می‌شوند، همچنان تحت پوشش بیمه قرار نگرفته‌اند، در صورتی که داروهای مشابه خارجی تحت پوشش بیمه قرار دارند. به نظر می‌رسد در این زمینه باید سرمایه‌های ملی بیشتر مورد توجه قرار بگیرند. درحال حاضر بخشی از داروهای این بیماری تحت پوشش بیمه قرار دارند اما آنهایی که جدیداً در کشور تولید می‌شوند تحت پوشش بیمه قرار نگرفته‌اند.
در ایران چه سیاست‌ها و خدماتی برای پیشگیری و درمان دیابت صورت گرفته است؟
در حقیقت هم‌اکنون بیشتر به بخش درمان توجه می‌شود یعنی اغلب درمانگر محسوب می‌شویم و آنچنان توجهی به پیشگیری از بیماری دیابت وجود ندارد. در حال حاضر شاهدیم عمده افراد زمانی که بیمار می‌شوند و با عارضه‌ها مواجه می‌شوند به پزشکان مراجعه می‌کنند. در نتیجه بسیاری از بیماری‌هایی که امروز وجود دارند مثل بیماری‌های قلبی عروقی، چاقی، دیابت، نقرس، فشار خون و... سال‌ها از ابتلا به آن می‌گذرد. به نظر می‌رسد در این راستا باید فرهنگ‌سازی شود تا افراد جامعه قبل از اینکه بیمار شوند به پزشک مراجعه کنند. امروزه بیشتر با بیماری‌های غیرواگیر مواجه هستیم و اینکه امکان دارد این بیماری‌های غیرواگیر سال‌ها در افراد وجود داشته باشند در صورتی که هیچ نشانی از آنها مشخص نباشد، در نتیجه باید این فرهنگ تغییر کند و افراد پیش از آنکه با بیماری مواجه شوند، نزد طبیبان بروند تا از ایجاد بیماری در آینده پیشگیری کنند.
البته تا حدودی این کارها در حال انجام هستند. طرح ارتقای سلامت برای همین مساله انجام گرفت که افراد با مراجعه به پزشک، از ریزفاکتورها و علائمی که با آن همراهند باخبر شوند و در این طرح پزشکان مشخص می‌کنند که ممکن است فردی در آینده به دیابت مبتلا شود، در نتیجه باید یکسری پیشگیری‌ها را انجام دهد تا به دیابت مبتلا نشود.
امروزه فرهنگ مناسب برای پیشگیری از ابتلا به این بیماری وجود ندارد، سیاستگذاران بهداشت و درمان کشور نیز، در مساله پیشگیری سرمایه‌گذاری نمی‌کنند. بیمه‌ها نیز، در مبحث آموزش و ارائه ابزارهای مناسب به افراد مبتلا به دیابت سرمایه‌گذاری نکرده‌اند. در صورتی که اگر بیمه در مساله پیشگیری سرمایه‌گذاری کند، هم به نفع خودش است و هم هزینه‌های درمانی به 24 درصد افزایش پیدا نمی‌کند.
سیاست‌های اطلاع‌رسانی و پیشگیری از دیابت در ایران چقدر موفق بوده‌اند؟
این سیاست‌ها نسبت به سال‌های گذشته بسیار خوب بوده است اما برای پیشگیری از دیابت یا کنترل آن تنها اطلاع‌رسانی کافی نیست بلکه افراد دیابتی باید توانمندسازی شوند و آموزش‌های لازم را ببینند که بتوانند برخلاف میل باطنی خود عمل کنند. برای مثال اگر از همگان پرسیده شود فست‌فود خوب است یا بد، همه می‌گویند بد؛ اما همه از آن استفاده می‌کنند. این مساله یعنی افراد همچنان به دانش و اطلاعات کافی نرسیده‌اند، در نتیجه ممکن است همه بدانند اما خلاف آن را انجام بدهند.
اما به هرحال نمی‌توان گفت موفق نبوده‌اند. اگر موفق نبودیم، شرایط مانند سال‌های گذشته بود و همواره بر این فرض بودیم که تنها 600 هزار دیابتی داریم. به این معنی که امروزه اگر در بعضی از جاها می‌گویند دیابت کم است، این تصور پیش می‌آید که شاید مردم اطلاعات نداده‌اند و از بیماری خود آگاه نیستند. پس باید گفت موفقیت بوده، ولی نتایج عملی آن، یعنی پیشگیری از دیابت، یعنی کسی دچار عوارض دیابت نشود و... برای ما دیده نشده است.
گفته می‌شود سونامی ابتلا به دیابت در راه است و ایران به دومین کشور در منطقه خاورمیانه و شمال آفریقا از نظر شمار افراد دیابتی تبدیل می‌شود، با این اوصاف، چگونه می‌توان مانع پیشرفت چنین روندی شد؟ دولت و انجمن‌های مرتبط باید چه راهکارهایی برای کاهش خطر دیابت و پیشگیری از آن و همچنین حمایت از مبتلایان به این بیماری در پیش بگیرند؟
برای پیشگیری و کنترل دیابت یک عزم ملی لازم است. همان‌طور که گفته شد همه ارگان‌ها و سازمان‌های ذی‌ربط در زمینه دیابت باید با همدیگر همکاری کنند تا بتوان دیابت را کنترل و پیشگیری کرد. در این صورت است که می‌توان از سونامی دیابت پیشگیری کرد.
در حال حاضر انجمن دیابت نیز، نزدیک به 27 سال است که فعالیت خود را شروع کرده است و شعار اصلی آن هم آموزش است. آموزش‌های این انجمن در حقیقت در سه مرحله است. مرحله اول آموزش عمومی، که به وسیله سمینارها، کتب، بروشورها و... به پیشگیری‌های اولیه می‌پردازد. مرحله بعدی پیشگیری ثانویه است، که در این مرحله به افراد دیابتی آموزش‌های لازم داده می‌شود. برای آنها توانمندسازی صورت می‌گیرد که با وجود ابتلا به دیابت از زندگی خوب، شاداب و طولانی برخوردار باشند. یک مرحله از آموزش نیز، برای متخصصان، پزشکان، پرستاران و افرادی است که با دیابتی‌ها سرو کار دارند. در این سه مرحله، آموزش‌های کافی داده می‌شود تا اگر فردی به دیابت مبتلا شد، بداند که باید چه کارهایی انجام دهد تا مشکلات کمتری در پیش داشته باشد. همچنین با این آموزش‌ها هزینه‌های کمتری را به کشورمان تحمیل کنیم چراکه دیابت اگر کنترل نشود آسیب‌های اقتصادی و اجتماعی بسیاری برای کشور به بار می‌آورد.
کشورهای توسعه‌یافته برای پیشگیری و درمان دیابت چه کارهایی انجام داده‌اند؟
در کشورهای توسعه‌یافته به این صورت است که همه امکانات برای افراد دیابتی را تحت پوشش بیمه قرار دارد و هیچ هزینه‌ای برای این بیماری نمی‌پردازند.
دیدگاه تان را بنویسید