ژاپن رکورددار بودجه آموزش

آموزش یکی از مهم‌ترین مسائل در جهان است و به همین دلیل تلاش می‌شود تا با ارتقای کیفیت آموزش نیروی کار بهتر و توانمندتری به جامعه عرضه شود. موسسه پیرسون یکی از موسسات مطرح دنیا در زمینه رتبه‌بندی سیستم آموزشی است. این موسسه در گزارشی به مقایسه سیستم آموزشی کشورهای مختلف در مقطع قبل از دانشگاه پرداخته است. در این مطالعه عملکرد دانش‌آموزان بر مبنای نمره‌هایی که دریافت کردند، سطح آموزش یادگیری ادبیات هر کشور، نرخ مدرسه‌روی در سطح دبستان، نرخ مدرسه‌روی در سطح دبیرستان و مدت سال‌هایی که زنان در سیستم آموزشی حضور دارند یا به تعبیری سطح آموزش زنان در مقاطع قبل از دانشگاه مد نظر قرار گرفته است.
در این گزارش برترین و بدترین سیستم‌های آموزشی مقایسه شدند تا مولفه‌هایی را که می‌توانند در سیستم‌های آموزشی موفق مشترک باشند نشان دهد. در تمامی سیستم‌های آموزشی موفق، آموزش یکی از بخش‌های فرهنگی بسیار مهم است که بخش مهم و ارزنده‌ای از زندگی هر فرد را به خود اختصاص می‌دهد. به همین دلیل هم آموزش به‌گونه‌ای است که کودکان از آن لذت می‌برند و برای وارد شدن به مدارس و انجام وظایفشان در مدرسه لحظه‌شماری می‌کنند.
در واقع در این سیستم‌های موفق آموزش مانند هدیه‌ای است که به کودکان داده می‌شود و والدین و معلمان و حتی خود دانش‌آموزان خواستار گرفتن بهترین نتیجه از این سیستم آموزشی هستند. برای اینکه بهترین کیفیت از نظام آموزشی به دست آید باید معلمانی که در سیستم فعالیت می‌کنند افرادی کار‌آزموده باشند و از جایگاه اقتصادی و اجتماعی بالایی برخوردار باشند. البته نمی‌توان معلمی را در زمره مشاغل پر‌درآمد در دنیا دانست ولی مطالعات نشان می‌دهد در همه کشورهایی که سیستم آموزشی موفقی دارند معلمان از جایگاه اجتماعی بالایی برخوردار هستند و از نظر اقتصادی هم می‌توانند یک زندگی آرام و سالم را اداره کنند.

چند ویژگی نظام‌های آموزشی برتر
چند ویژگی در اغلب نظام‌های آموزشی برتر دنیا مشترک است. داشتن این ویژگی‌ها در کنار وجود یک سیستم سالم در اقتصاد و اجتماع می‌تواند کشور را به سمت آینده‌ای روشن هدایت کند.
1- مدارس در سن هفت سال شروع می‌شود و دانش‌آموزان دوره‌های پیش‌دبستانی را در مدارس طی می‌کنند.
2- کودکان در سال‌های اولیه پیش‌دبستانی و حتی سه سال اول دبستان تکلیفی برای منزل ندارند.
3- تا زمانی که به سن ۱۳ سال برسند هیچ آزمونی در کلاس از آنها گرفته نمی‌شود و نمره‌ای هم برای نشان دادن شرایط تحصیلی آنها داده نمی‌شود.
4- در تمامی کلاس‌های درس افراد با توانایی‌های مختلف وجود دارند و تلاش می‌شود تا مشارکت برای بهبود شرایط آموزشی تمامی افراد با کمک کودکانی که در کلاس هستند فراهم شود. در واقع کلاس محلی برای یادگیری مشارکت و اصول دیگر اجتماعی هم هست.
5- در کلاس علوم و کلاس‌های آزمایشگاهی حداکثر ۱۶ دانش‌آموز وجود دارد.
6- در روز تعداد زیادی زمان استراحت وجود دارد.
7- سطح تحصیلات معلمان حداقل تا مقطع کارشناسی ارشد است. هر چه سطح تحصیلات معلمان بیشتر باشد و نظارت بر عملکرد آنها به‌طور اصولی صورت بگیرد کیفیت آموزش در کشور بیشتر خواهد شد. از طرفی در این کشورها معلمان هر شش سال یک‌بار باید در دوره‌هایی شرکت کنند و با تکنولوژی‌های روز دنیا در زمینه آموزش آشنا شوند تا بتوانند با به‌کارگیری این تکنولوژی‌ها سطح آموزش را در مدارس ارتقا دهند.
8- دولت دستمزد معلمان را پرداخت می‌کند و پاداش‌های دوره‌ای بر مبنای سطح علمی دانش‌آموزان در کلاس به آنها پرداخت می‌شود.

دستمزد معلمان
مطالعات نشان می‌دهد سطح دستمزد نقش بسزایی در افزایش بهره‌وری نیروی کار و ایجاد انگیزه در آنها دارد. این مساله برای قشری که مسوولیت آموزش به نسل آینده یک کشور را بر عهده دارند اهمیت بیشتری دارد. در سال گذشته لوکزامبورگ بالاترین سطح دستمزد معلمان را پرداخت می‌کرد و فاصله سطح دستمزد معلمان در لوکزامبورگ و سوئیس که دومین کشور در این رده‌بندی است بالغ بر ۳۰ هزار دلار در سال بود. با وجود اینکه سطح دستمزد معلمان رابطه مستقیمی با کیفیت آموزشی یک کشور دارد ولی نمی‌توان این مساله را تنها مولفه اثرگذار دانست. باید تاکید کرد کیفیت آموزش در هر کشوری مجموعه‌ای از مولفه‌های مختلف است و مسائل مالی یکی از این مولفه‌هاست. برای اینکه کیفیت آموزش ارتقا یابد باید بهره‌وری نیروی کار افزایش یابد و انگیزه افراد برای فعالیت‌های اقتصادی و اجتماعی بیشتر شود. این سیاست با روش‌های مختلف قابل اجراست و افزایش سطح دستمزد و ایجاد انگیزه برای گذراندن دوره‌های ضروری به منظور بهبود کیفی آموزش هم یکی از این ابزارهاست.
جاناتان ووتزل رئیس بخش مطالعات آسیا در مورد پروژه تاثیر بهره‌وری در رشد اقتصادی و صنعتی در قاره آسیا می‌گوید: در راستای افزایش بهره‌وری نیروی انسانی، باید زمینه برای افزایش سطح تحصیلات آکادمیک، افزایش سطح مهارت‌های مورد نیاز برای بازار کار و افزایش سطح مشارکت زنان در فعالیت‌های اقتصادی فراهم شود. از طرف دیگر افزایش سن بازنشستگی هم مساله دیگری است که می‌تواند سبب افزایش شمار نیروهای کار شود به‌خصوص افرادی که در نتیجه سال‌ها کار در فضاهای مختلف، تجربه زیادی کسب کرده‌اند و این تجربه می‌تواند در پیشبرد اهداف کشور و شرکت بسیار موثر باشد. البته نکته مهم این است که برای ارتقای بهره‌وری نیروی کار باید زمینه برای آسایش آنها هم فراهم شود. به عنوان مثال برای زنانی که در محیط‌های مختلف به کار مشغول هستند باید امکانات لازم در نگهداری فرزندانشان ایجاد شود یا در ساعت کاری و نحوه همکاری تغییراتی ایجاد شود. همچنین برای افرادی که در آخرین سال‌های کاری‌شان هستند و تنها به دلیل ارزش بالای تجربیات‌شان در محیط هستند باید شرایطی در نظر گرفته شود که از فعالیت اجتماعی و اقتصادی خود لذت ببرند.
استفاده از نیروی زنان در آموزش اهمیت زیادی دارد زیرا زنان به‌طور غریزی توانایی زیادی در تربیت کودکان دارند و اگر بتوان شرایطی ایجاد کرد که این زنان با ‌انگیزه و اشتیاق در امر تدریس و آموزش فعال شوند می‌تواند زمینه را برای بهبود کیفی آموزش و افزایش بهره‌وری فعالیت‌های اقتصادی فراهم کند.
طبق یافته‌های این مطالعه وضعیت سیستم آموزشی در کشورهای شرق آسیا بهتر از دیگر کشورهای دنیاست. در صدر فهرست کشورهای دنیا از نظر کیفیت آموزشی کشورهای کره جنوبی، ژاپن، سنگاپور و هنگ‌کنگ قرار دارند ولی کشورهای اسکاندیناوی که همیشه به دلیل کیفیت بالای نظام آموزشی شناخته می‌شدند در سال ۲۰۱۶ میلادی شاهد افول جایگاه خود بودند. در سال ۲۰۱۶ میلادی فنلاند پنجمین کشور دنیا از نظر کیفیت آموزشی بود در حالی که در گزارش سال ۲۰۱۲ میلادی جایگاه چهارم را داشت و سوئیس با چهار رتبه تنزل به جایگاه بیست و چهارم رسید. این در حالی است که در گزارش سال جاری نسبت به سال گذشته کشورهای روسیه و لهستان توانستند به ترتیب هفت جایگاه و چهار جایگاه ارتقای مکان داشته باشند. در میان کشورهای در حال توسعه هم کشور اندونزی از نظر کیفیت آموزشی در پایین‌ترین جایگاه بود و بعد از آن کشورهای مکزیک و برزیل قرار داشتند.
1- کره جنوبی: ژاپن و کره جنوبی رقابت تنگاتنگی برای تصاحب جایگاه اول داشتند و کره جنوبی توانست در سه زمینه نسبت به ژاپن برتری پیدا کند. در کره جنوبی بچه‌ها هفت روز هفته به مدرسه می‌روند و بودجه آموزش ملی در این کشور در سال تحصیلی گذشته برابر با ۱۱۳۰۰ میلیون دلار آمریکا بوده است. نرخ باسوادی در کره جنوبی برابر با 9 /97 درصد است و نرخ افراد باسواد در میان مردان برابر با 2 /99 درصد و در میان زنان برابر با 6 /96 درصد بوده است. سرانه تولید ناخالص داخلی در این کشور برابر با ۳۴۷۹۵ دلار آمریکا بوده است که در میان کشورهای آسیایی رقم قابل توجهی است.
2- ژاپن: سیستم آموزشی در این کشور تکنولوژی‌محور است و همین مساله سبب شده است تا دانش‌آموزانی که از این سیستم خارج می‌شوند هم دانش خوبی داشته باشند و هم با آخرین تکنولوژی‌ها آشنایی داشته باشند. این آشنایی در بهبود عملکرد آنها در بازار کار بسیار موثر است و حتی افرادی که به تحصیلات خود در دانشگاه هم ادامه نمی‌دهند بازهم توانایی زیادی برای انجام فعالیت در حوزه‌های مختلف اقتصادی دارند. این کشور که دارای تولید ناخالص داخلی معادل 96 /5 هزار میلیارد دلار است از نیروی کار تحصیل‌کرده و توانمندش برای توسعه اهداف اقتصادی به خوبی بهره می‌گیرد.
3- سنگاپور: این کشور هم دارای نظام آموزشی بسیار با‌کیفیتی در سطح ابتدایی و دبیرستان است. سرانه تولید ناخالص داخلی در این کشور برابر با ۶۴۵۸۴ دلار است و از نظر سرانه تولید ناخالص داخلی هم جایگاه سوم دنیا را به خود اختصاص داده است.
4- هنگ‌کنگ: سیستم آموزش در این کشور شبیه سیستمی است که در انگلستان استفاده می‌شود. در سال گذشته بودجه بخش آموزش در کشور هنگ‌کنگ برابر با ۳۹۴۲۰ دلار به ازای هر نفر است زبان اصلی در این سیستم آموزشی انگلیسی و چینی است و نرخ افراد باسواد به کل افراد برابر با 6 /94 درصد است.
5- فنلاند: فنلاند در سال‌های اخیر بازی را به رقبای آسیایی خود واگذار کرده است و بسیاری از تحلیلگران هنوز فنلاند را مالک برترین سیستم آموزشی در دنیا می‌دانند ولی مطالعات جدید نشان داده است پذیرش کودکان در سن بسیار پایین در مدارس و نظام آموزش رایگان برای تمام سنین در این کشور سبب شده است تا کیفیت آموزش تنزل پیدا کند. در سال گذشته بودجه سالانه آموزش در این کشور برابر با 1 /11 میلیارد یورو بود و سرانه تولید ناخالص داخلی در این کشور معادل ۳۹۳۹۵ دلار آمریکا بوده است.
6- انگلستان: نظام آموزشی در این کشور طی سال‌های اخیر تغییراتی زیادی کرده است و این تغییرات در جهت بهبود توانمندی‌های فردی کودکان بوده است. در سال گذشته سرانه تولید ناخالص داخلی در این کشور برابر با ۳۸۷۱۱ دلار آمریکا بود که جایگاه بیست و یکم را در دنیا به خود اختصاص داده است.
7- کانادا: زبان اصلی آموزش در این کشور فرانسه و انگلیسی است و نرخ باسوادی در میان زنان و مردان بالغ بر ۹۹ درصد است. این کشور بالاترین نرخ فارغ‌التحصیلان دانشگاهی را در دنیا دارد و کیفیت بالای آموزش هم در سطح دبستان و دبیرستان و هم در سطح دانشگاه از ویژگی‌های متمایز‌کننده این سیستم نسبت به دیگر سیستم‌های دنیاست. تعداد روزهای کاری در مدارس بین ۱۸۰ تا ۱۹۰ روز است و بیشترین هزینه آموزشی صرف آموزش کودکان در این کشور می‌شود. سرانه تولید ناخالص داخلی در کانادا برابر با ۴۴۶۵۶ دلار آمریکاست و هرساله 4 /5 درصد از تولید ناخالص داخلی کشور صرف آموزش در دوره ابتدایی می‌شود.
8- هلند: این کشور در سال‌های اخیر میلیاردها دلار در توسعه نظام آموزشی سرمایه‌گذاری کرد ولی ضعف در برنامه‌ریزی و مدیریت در دبیرستان‌ها سبب شد تا جایگاه هشتم دنیا را به خود اختصاص دهد. در سال گذشته سرانه تولید ناخالص داخلی در هلند برابر ۴۲۵۸۶ دلار آمریکا بوده است و این کشور هر سال 3 /2 درصد از تولید ناخالص داخلی خود را صرف آموزش کودکان می‌کند.
9- ایرلند: نرخ سواد در کشور ایرلند برابر با ۹۹ درصد است و کل دوره آموزش ابتدایی و دبیرستان در این کشور کاملاً رایگان است. البته دانش‌آموزانی که از خارج از ایرلند می‌خواهند وارد سیستم آموزشی این کشور شوند باید شهریه پرداخت کنند. دولت ایرلند در سال‌های گذشته میلیاردها دلار برای توسعه آموزش سرمایه‌گذاری کرده است و طی چهار سال اخیر سرمایه‌گذاری ایرلند برای آموزش ابتدایی برابر با 759 /8 میلیارد یورو در هر سال بود.
10- لهستان: لهستان چهارمین سیستم برتر آموزش کودکان در اروپا را دارد و در دنیا جایگاه دهم را به خود اختصاص داده است. سرانه تولید ناخالص داخلی در این کشور برابر با ۲۱۱۱۸ دلار آمریکاست و دولت سالانه چهار درصد از تولید ناخالص داخلی خود را صرف آموزش در سطح ابتدایی و دبیرستان می‌کند.
در این رتبه‌بندی روسیه جایگاه ویژه‌ای را به خود اختصاص داده است. در گزارش اخیر اعلام شد نرخ باسوادی فلسطین اشغالی در روسیه ۱۰۰ درصد است و ۵۴ درصد از نیروهای کاری کشور روسیه فارغ‌التحصیل دانشگاه هستند که بالاترین نرخ در دنیاست. بودجه آموزشی در این کشور بالغ بر ۲۰ میلیارد دلار است و از نظر کیفیت سیستم آموزشی در دنیا جایگاه سیزدهم را به خود اختصاص داده است. این جایگاه ویژه برای روسیه زمانی اهمیت بیشتری پیدا می‌کند که جایگاه آمریکا در فهرست اعلام شود. در سال گذشته آمریکا چهاردهمین کشور دنیا از نظر سیستم آموزشی بوده است.