عراق

با گسترش سلطه شورشیان در عراق، از نوری المالکی خواسته می‌شود تا ترکیب فرقه‌ای دولت خود را گسترش دهد یا با دورنمای انزوا و شکست روبه‌رو شود.
دو هفته بعد از سقوط فاجعه‌بار بخش‌هایی از عراق به دست شورشیان تحت رهبری داعش، یک گروه افراط‌گرای درنده‌خو، خشونت‌ها به نقطه اوج خود رسیده است. با وجود این، تنش گسترش ‌یافته و نیروهای بیشتری را هم به آشوب عراق و هم جنگ مربوط به آن در کشور همسایه یعنی سوریه کشانده است. بدون هیچ نشانه‌ای از پیشرفت برای یافتن یک راه‌حل سیاسی یا آتش‌بس موقت، نبردها شدت گرفته و گسترش می‌یابند و همراه با آن خطر یک فاجعه انسانی دیگر در مقیاس فاجعه سوریه که تقریباً نیمی از جمعیت کشور در طی آن به خارج از کشور گریخته یا در داخل کشور آواره شده‌اند حتمی به نظر می‌رسد.
به نظر می‌رسد در سرزمین عراق سربازان عادی و شبه‌نظامیان شیعه وفادار به دولتِ تحت تسلط نخست‌وزیر شیعه نوری المالکی، خط دفاعی ناآرامی را در شمال پایتخت، بغداد، حفظ می‌کنند. نیروهای پیشمرگه کرد نیز به حفاظت مرزی ادامه می‌دهند که تقریباً هزار کیلومتر در شمال و شرق عراق کشیده شده و کردستان خودمختار آنها را از ناحیه اکثراً سنی‌نشین شورشیان جدا می‌کند.
اما شورشیان با نزدیک به 15 هزار عضو داعش که با پیوستن شبه‌نظامیان متحد بعثی به آنها تقویت شده‌اند، مناطق شرقی و غربی منطقه را در کنترل خود دارند. هر دو گروه به بخش‌هایی از قلمرو که همچنان به دولت بغداد وفادار است دست‌درازی می‌کنند.
در بعضی موارد داعش بعثی‌ها را متقاعد کرده است تا به آنها اعلام وفاداری کنند. در دیگر موارد با اعمال زور کنترل را به دست گرفته و شهرهایی مانند الرطبه و قائم را در استان الانبار، که در 22 ژوئن سقوط کرد، و شهر بزرگ‌تر تل عفر را در شمال تصرف کرده است. به نظر می‌رسد استراتژی شورشیان این است که کنترل خود را در امتداد رودهای دجله و فرات تا شمال بغداد، و نیز ناحیه بیابانی در مرز سوریه، اردن و عربستان سعودی، تثبیت کنند. داعش همچنین شهر کویری نخیب را که در حدفاصل بغداد و مرز عربستان قرار دارد به تصرف خود درآورده است.
داعش در دستیابی به اهداف اولیه خود موفق شده است، اما نیروهای سنی مخالف داعش هنوز بخش‌هایی از فرات را هم در عراق و هم سوریه در اختیار دارند. در طرف سوری، بسیاری از شورشیان ضد‌حکومت به داعش، که متحدی آشکار در جنگ با حکومت بشار اسد است، به عنوان مداخله‌گری خطرناک نگاه می‌کنند که بیشتر در پی تشکیل دولتی برای خود است تا آزاد کردن سوریه.
شورشیان سوری مخالف داعش در گذشته به تعلل آشکار نیروهای آقای اسد در حمله به داعش به عنوان راهی برای تضعیف دیگر گروه‌های شورشی اشاره کردند. اما دستاوردهای داعش در عراق، از جمله تصرف تسلیحات و پول، هم‌اکنون برخی گروه‌های شورشی سوری را به سمت اتحاد با داعش سوق می‌دهد. اکنون به برخی شبه‌نظامیان شورشی محلی در شرق سوریه گفته می‌شود به آنها اعلام وفاداری کنند.
در هر حالت، به نظر می‌رسد سقوط نیروهای دولتی در شمال و غرب عراق دولت سوریه را، شاید با درخواست‌های متحد نزدیکش یعنی ایران، متقاعد کرده است تا تهدیدهای داعش را جدی‌تر بگیرد. عراق تا پیش از این خط تدارکاتی مهمی را برای رژیم اسد فراهم کرده بود، اما نیروی هوایی بسیار ناکارآمدی دارد.
سوریه اکنون به کمک آمده است. در دو هفته گذشته هواپیماهای سوریه مکرراً به داعش، هم در داخل سوریه و هم به طور گسترده در مرز با عراق، حمله کرده است. در حمله بیست‌وچهارم‌ ژوئن سوریه به الرطبه حداقل 50 نفر کشته شدند. در حمله بیست‌وپنجم‌ ژوئن به رقه، مهم‌ترین پایگاه داعش در سوریه، حداقل ده‌ها نفر دیگر کشته شدند. هواپیماهای جنگی سوریه به بمباران مناطق در دست دیگر شورشیان ادامه داده‌اند و در چند روز گذشته حدود 50 غیرنظامی در منطقه حلب کشته شدند.
با ورود سوریه به جنگ عراق، اسرائیل بار دیگر متوجه سوریه شده است. در 23 ژوئن جنگنده‌های اسرائیلی به تلافی آنچه سخنگوی این کشور هدف قرار دادن خودرو حامل شهروندان اسرائیلی در بلندی‌های جولان خواند که منجر به کشته شدن یک نفر شد، حداقل 9 موضع از مواضع ارتش سوریه را بمباران کرد.
جنگ به داخل لبنان نیز کشیده شده است، که البته نخستین بار در طی سه سال جنگ سوریه نیست. در 20 ژوئن و بار دیگر در 24 ژوئن، بخت یاری کرد و مانع رسیدن خودروهای بمبگذاران انتحاری به اهداف موردنظرشان، که به نظر می‌رسد نواحی شیعه‌نشین این کشور باشد، شد. یک خودرو در ایست بازرسی دورافتاده ارتش و دیگری در تقاطعی در بیروت، پایتخت لبنان، منفجر شد. شورشیان سنی، از جمله داعش، شبه‌نظامیان قدرتمند شیعه سوریه و نیز برخی گروه‌های مسلح شیعه، دولت عراق را به دلیل کمک انسانی و تسلیحاتی به رژیم بشار اسد ملامت می‌کنند.
ایران که از عقب‌نشینی‌های اخیر ارتش عراق حیرت کرده است، کمک‌های خود را به دوستانش در بغداد گسیل داشته که طبق گزارش‌ها شامل تجهیزات مخابراتی است. جالب است که اکنون نه‌تنها هواپیماهای سوریه بلکه هواپیماهای آمریکایی نیز با هدفی مشابه برای نجات آقای مالکی در آسمان عراق سهیم شده‌اند. منابع نظامی آمریکا می‌گویند آنها هم‌اکنون 35 پرواز شناسایی در روز انجام می‌دهند که بخشی از بسته کمک اضطراری شامل حدود 300 مشاور نظامی است.
تلاش آمریکایی‌ها برای حفظ بغداد با درخواست‌هایی همراه است، که پیشنهاد جان کری وزیر امور خارجه آمریکا به آقای مالکی برای متحد شدن با دشمنان سیاسی خود جزو آنهاست. نخست‌وزیر عراق که حزب او 92 کرسی از 328 کرسی مجلس را، بیشتر از کرسی‌های هر حزب دیگر، در انتخابات ماه آوریل از آن خود کرده است، دو دوره قدرت را در دست داشته و اکنون درصدد پیروزی برای دوره سوم است. به نظر می‌رسد آقای مالکی به‌رغم پیگیری سیاست‌هایی که باعث چنین فاجعه‌ای شده است، تصور می‌کند می‌تواند دوباره دولت تشکیل دهد. حمایت سوریه و ایران کمک می‌کند، و حتی ممکن است او را متقاعد کند که ارتش می‌تواند پیروز میدان باشد. اما بسیاری از شیعیان طرفدار او در عراق اکنون خواستار کنار رفتن او هستند.
در 25 ژوئن آقای مالکی در تلویزیون علیه پیشنهاد کابینه «نجات ملی» شامل مخالفان خود و چهره‌های بی‌طرف به‌شدت موضع گرفت. او با اتهام ضمنی کردها به همدستی با اعراب سنی برای تجزیه عراق از آنها انتقاد کرد. اگر آقای مالکی در برابر فشارهای داخلی و خارجی تسلیم نشود، و به مخالفان سیاسی خود دست‌کم اندکی امید برای سازش منصفانه ندهد شاید تجزیه عراق واقعیت پیدا کند.