شلیک سوم

در طول بازسازی‌های زمان حاکمیت میجی در ژاپن -‌ که در سال 1868 آغاز شد-‌ گروهی از مقامات و شهروندان اصلاح‌طلب دست در دست یکدیگر گذاشتند تا فئودالیسم را از میان بردارند، مرزها را باز کنند و کشور را در مسیر صنعتی شدن سریع قرار دهند. آنها توانستند در کمتر از 10 سال ژاپن را از سر تا پا متحول کنند. آن واقعیت مشهور تاریخی خوش‌بینی زیادی در ژاپنی‌ها ایجاد کرد و به آنها القا کرد که هرگاه بخواهند می‌توانند مسیر خود را عوض کنند. اما ناظران خارجی به اندازه آنها مطمئن نیستند. در طول دو دهه رکود اقتصادی، رهبران ژاپن مرتب در تلاش‌های خود برای نجات کشور ناموفق بوده‌اند.
شینزو آبه که از سال 2012 نخست‌وزیری ژاپن را بر عهده دارد طرح‌هایی ارائه کرد تا هر دو طرف را قانع سازد. آغاز کار او به شکل غافلگیرکننده‌ای موفقیت‌آمیز بود. با همان سرعت دوران میجی، سال گذشته او توانست دو تیر اول اقتصاد آبه یعنی تحریک بزرگ مالی و برنامه گسترده تسهیل پولی را پرتاب کند. نرخ مقبولیت او به شدت بالا رفت، بورس به تکاپو افتاد و حزب لیبرال‌دموکرات او در انتخابات مجلس اعلا به برتری رسید. اما تلاش اولیه او برای آغاز تیر سوم یعنی اصلاحات ساختاری به منظور تقویت رشد که در ژوئن 2013 اعلام شده بود ناکام ماند. به نظر می‌رسد گروه‌های لابی مختلف ژاپن مانع او شده‌اند. سپس در ماه دسامبر او از معبد یوسوکونی بازدید کرد. این اقدام به عنوان نشانه‌ای از قدردانی او از نظامیان جنایتکار قدیمی ژاپن تفسیر شد. خارجی‌ها از این کار به شدت عصبانی شدند و این گمان تقویت شد که آبه تمرکز خود را از اصلاحات اقتصادی دور کرده است. هفته گذشته آقای آبه با تیر سوم مناسب‌تری بازگشت. به دو دلیل می‌توان ادعا کرد این بار او به هدف می‌زند. اول، ژاپن به مرحله‌ای رسیده است که تمام مردم فهمیده‌اند اصلاحات ضروری است. دوم، طرح‌های آقای آبه از چنان گستردگی برخوردارند که تقریباً هر حوزه اقتصادی نیازمند تغییر را مورد هدف قرار می‌دهند.

جامعه‌ای با چهره چروکیده
در طول 20 سال رکود، ژاپن تغییر زیادی داشته است. بزرگ‌ترین تحول در جمعیت بود. نشانه‌های پیر شدن در همه جا به چشم می‌خورد. یک اتاق فکر پیش‌بینی کرد تا سال 2040 حدود نیمی از مناطق شهرداری (900 مورد) ناپدید خواهند شد چرا که زنانی که در سن باروری قرار دارند به شهرهای بزرگ مهاجرت می‌کنند. تعداد افراد صدساله در کشور به سرعت افزایش می‌یابد و هم‌اکنون به خاطر پیر شدن جمعیت، نیمی از خانه‌ها خالی هستند. نیروی کار آنقدر کاهش یافته است که حتی گروه‌های مخالف خارجیان و معتقدان به تبعیض جنسیتی درباره مسائلی مانند مهاجرت‌های بیشتر و تشویق زنان به اشتغال صحبت می‌کنند. میانگین سن کشاورزان به 70 سال رسیده است و همزمان با کاهش جمعیت این قشر، مقاومت آنها در مقابل اصلاحات و تلاش برای کوچک و ناکارآمد نگه داشتن زمین‌های کشاورزی‌شان روبه افول است.
کندی رشد عامل محرک دیگر است. 20 سال عملکرد ضعیف عواقبی عملی برای کشور به بار آورد. به همین دلیل است که اکنون بخش بزرگی از شرکت‌های ژاپنی در مالکیت خارجیان قرار دارد و سهم آنها در بازار بورس از چهار درصد در سال 1989 به 30 درصد کنونی رسیده است. سرمایه‌داری سهامداران در حال گسترش است و بسیاری از بنگاه‌های بزرگ اهداف جاه‌طلبانه‌ای برای سودآوری بیشتر تدوین کرده‌اند. این وضعیت به آقای آبه کمک می‌کند تا هدف بزرگ خود مبنی بر ترغیب شرکت‌های ژاپن به سرمایه‌گذاری سهم بزرگی از پس‌اندازهایشان را عملی سازد و از آنها بخواهد به جای انباشت سرمایه روند تخصیص آن را بهبود بخشند. احتمال دارد سهامداران خارجی خواهان آن شوند که تغییرات سریعی در نظام استخدام مادام‌العمر ژاپن پس از جنگ صورت گیرد. این نظام هم‌اکنون در حال تضعیف شدن است اما هنوز هم حتی با پرداخت حق سنوات نمی‌توان پنج میلیون کارمند دائمی مازاد را کنار گذاشت. همزمان، حدود دوپنجم از کارمندان ژاپن که عمدتاً گروه جوان و مونث هستند در مشاغل نامنظم و با حقوق اندک گرفتار شده‌اند.
عامل تحریک سوم قدرت گرفتن چین است. رای‌دهندگان اکنون پی برده‌اند که ژاپن باید روی پای خود بایستد. این دیدگاه شاید به نوعی ملی‌گرایی نامطلوب منجر شود اما باعث خواهد شد اصلاحات اقتصادی ضروری‌تر به نظر برسند.
برنامه اصلاحات آقای آبه در مقایسه با برنامه‌های گذشته وزن بیشتری دارد. این برنامه تلاش دارد بخش محدود مراقبت بهداشتی را آزادتر کند، راه را برای کارآفرینان ژاپنی و خارجی در کشور هموارتر کند و حاکمیت شرکتی را به طور کامل دگرگون سازد. برخی از اقدامات مانند اجازه دادن به خانوارهای ژاپنی برای استخدام پرستارهای خارجی به منظور مراقبت از کودکان و سالمندان در مناطق آزاد اقتصادی به نوعی سنت‌شکنی فرهنگی محسوب می‌شوند. اقدامات بیشتری نیز در راه است که در مجموع تصویری منسجم از جامعه‌ای جهانی‌نگر و نوآور نشان می‌دهد. بخشی از نقطه قوت آن در گستردگی آن است: این اقدام یک تیر تنها نیست بلکه بسته‌ای هزارعددی از سوزن‌های جراحی را دربر دارد.
بالا بودن نرخ مقبولیت آقای آبه با وجود اعلام اینکه او قصد دارد به حوزه‌های حساس وارد شود دال بر آن است که جامعه برای تفکرات جدید آماده است. اولین تلاش‌های جامع اصلاح‌طلبانه در سال‌های 2006-2001 توسط نخست‌وزیر وقت کویزومی انجام گرفت. جانشینان او -‌که یکی از آنها آقای آبه بود و دوران فاجعه‌بارش فقط یک سال طول کشید-‌ روند اصلاحات را کند کردند. اما این روزها آقای آبه با مخالفت‌های اندکی از خارج از حزب لیبرال‌دموکرات روبه‌رو است. حزب مخالف دموکرات ژاپن پس از شکست سنگین در انتخابات دسامبر 2012 هنوز نتوانسته است قد راست کند. این باور که نظرات به نفع اصلاحات در حال تغییر است بدان معنا نیست که همگان برای پشتیبانی از اصلاحات متحد شده‌اند. بسیاری از گروه‌های دارای منافع خاص، از کشاورزان گرفته تا پزشکان و بخش‌های بزرگ تجاری، تا بزرگ‌ترین گروه یعنی کارمندان دولت مخالف اصلاحات هستند. با وجود این، تصویب طرح رشد جاه‌طلبانه توسط هیات دولت در هفته گذشته نشان می‌دهد آقای آبه مصمم است با وجود همه مخالفت‌ها همانند «مته‌ فرزکاری» پیش برود.

تلاش، تیراندازی و ترک صحنه
آقای آبه مرتباً گفته شوین یوشیدا نابغه‌ای که الهام‌بخش اصلاح‌طلبان میجی بود را نقل می‌کند: «زمانی که یک مرد اراده کند می‌تواند هر مانعی را پشت سر بگذارد». اما موفقیت بستگی به آن دارد که لایحه‌های اصلاحی کافی تصویب شوند بدون آنکه تبصره‌های اضافی تاثیر آنها را خنثی کند. و همچنین اینکه لایحه‌ها به طور کامل در زمان مناسب به اجرا درآیند. در برخی حوزه‌ها مانند بازار کار که در آن کارگران دائم از حمایت‌های گسترده برخوردارند، آقای آبه به تلاش بیشتری نیاز دارد. در برخی حوزه‌ها نیز او مجبور خواهد شد اصلاحات را به زور بر مخالفان تحمیل کند.
آقای آبه باید بر هدفش متمرکز شود و نگذارد گروه‌های دارای منافع یا ملی‌گرایان او را متوقف یا منحرف کنند. اما گستردگی برنامه‌ای که او هفته گذشته اعلام کرد باورکردنی نیست. این برنامه بهترین فرصت برای بازسازی ژاپن را در سال‌های اخیر ارائه می‌دهد و چیزی است که همگان باید از آن استقبال کنند.