در خدمت و خیانت توسعه

چرا مشکلات اقتصاد ایران حل نمی‌شود، اقتصاددانان و مسوولان مشکل را نمی‌شناسند یا راهکار را نمی‌دانند؟ مشکلات واضح است. بحران بانکی، انجماد نقدینگی، دولت فربه و بودجه نفتی، محیط زیست و بیکاری. علم اقتصاد برای هر مشکل راهکارهای متفاوتی دارد و این راهکارها امتحان خود را در کشورها و اقتصاد‌های بسیاری پس داده‌اند. اما چرا به‌رغم شناخت مشکلات و تجویز نسخه‌های درمانی متعدد، گره از مشکل اقتصاد ایران باز نمی‌شود و نسخه‌های شفابخش به ضد خود بدل می‌شوند؟ جوزف استیگلیتز، اقتصاددان معاصر آمریکایی و برنده جایزه نوبل اقتصاد در مقاله‌ای با‌ عنوان «اصلاحات به کجا می‌رود» فقدان حکمرانی خوب را عاملی می‌داند که می‌تواند به فاجعه‌ای تمام‌عیار در اقتصاد منجر شود. 

حکمرانی خوب مفهومی است که از اواخر دهه 1990 در ادبیات توسعه به‌عنوان کلید معمای توسعه مطرح شد. این مفهوم به این سوال پاسخ می‌دهد که چرا بدون حکمرانی خوب اقتصاد دچار مشکل می‌شود؟ احمد میدری در کتاب «حکمرانی خوب، بنیان توسعه» که در سال 1383 و با همت مرکز پژوهش‌های مجلس منتشر شد، به این سوال جواب می‌دهد. او در پاسخ مثال‌هایی می‌زند و می‌گوید: حکمرانی خوب، در غیاب آزادی مطبوعات، واگذاری عادلانه دارایی‌ها و شرکت‌های دولتی بعید به نظر می‌رسد. آنها که از آزادی مطبوعات واهمه دارند اجازه نمی‌دهند بخش خصوصی مستقل شکل بگیرد. مخالفان آزادی می‌خواهند منابع قدرت اقتصادی ازجمله دارایی‌های دولت را در اختیار ‌گیرند تا مخالفان را سرکوب کنند. از همین رو خصوصی‌سازی در این کشورها انتقال اموال مردم به سیاسیون است. یا توضیح می‌دهد که آزادسازی قیمت‌ها در فقدان حکمرانی خوب راه به جایی نمی‌برد. چراکه آزادسازی قیمت‌ها زمانی موثر است که تولیدکننده نیز در معرض رقابت باشد. در غیاب فضای باز سیاسی، تولیدکنندگان انحصاری به ویژه انحصارات خصوصی از آزادی قیمت‌ها سود می‌برند و مصرف‌کنندگان قربانی تورم می‌شوند. پویا ناظران هم در سرمقاله دنیای اقتصاد مثالی می‌زند که چگونه حکمرانی بد مانع حل بحران سیستم بانکی می‌شود و چگونه راهکار شفاف‌سازی تراز مالی بانک‌ها در یک حکمرانی ضعیف خود به یک بحران دیگر تبدیل می‌شود. 

بر اساس تعریف بانک جهانی حق اظهار نظر و پاسخ‌گویی، ثبات سیاسی، کارایی دولت، کیفیت قوانین و مقررات، حاکمیت قانون و کنترل فساد شاخصه‌های حکمرانی خوب‌اند. در پرونده پیش رو به این سوال جواب داده‌ایم که کدام‌یک از مشکلات اقتصاد ایران ریشه در حکمرانی خوب دارند و فقدان این شاخص‌ها چه تاثیری بر اقتصاد کشور می‌گذارد؟ محمد‌حسین کریمی‌پور در گفت‌وگوی این پرونده عنوان می‌کند حکمرانی ضعیف مادر همه مصائب اقتصاد ایران است. اینکه مشکلات اقتصاد ایران حل نمی‌شوند و تا مرز تبدیل شدن به یک بحران تمام‌عیار پیش می‌روند، ناشی از ضعف حکمرانی است. حکمرانی سبب می‌شود بازیگران این عرصه یعنی دولت، نهادهای مدنی و بخش خصوصی کارکرد مثبت و منفی پیدا کنند. به عبارتی حکمرانی در بسیاری کشورها عامل توسعه بوده و در برخی دیگر مانع توسعه.