پرواز بر بال‌های بسته

راهبرد تامین‌ مالی در شرکت‌ها از جمله موضوعات چالشی مدیران است. راهبردهایی که با کمترین هزینه برای رشد و توسعه اقتصادی فعالیت‌های بنگاه‌ها، حداکثرسازی ثروت سهامداران را به همراه داشته باشد. در بین بنگاه‌ها، بنگاه‌هایی هستند که ساختار مدیریتی آنها مشکل اساسی ندارد و تقاضا برای محصولاتشان وجود دارد اما ممکن است از نظر تامین منابع مالی برای طرح‌های سرمایه‌گذاری یا سرمایه در گردش دچار مشکلاتی شوند که این مشکلات باعث اختلال در فعالیت این بنگاه‌ها شود. به دلیل توسعه بیشتر بازار پول و پیچیدگی‌های بیشتر بازار سرمایه، در سال‌های اخیر بانک‌ها در دسترس‌ترین گزینه برای ارائه تسهیلات به بنگاه‌ها بوده‌اند. تا جایی که آمارها تا همین اواخر از سهم بیش از 90‌درصدی بانک در تامین مالی بنگاه‌ها خبر می‌داد. موضوعی که در سال‌های اخیر به واسطه افزایش بدهی‌های معوق و همچنین کنترل دستوری نرخ سود بانکی با مشکلات جدی مواجه شده است. اما با رونق‌گرفتن بازار سرمایه به‌ویژه فرابورس و علی‌الخصوص بازار بدهی، اینک سهم بازار سرمایه در رفع عطش نقدینگی بنگاه‌ها به حدود 20 درصد رسیده است. در این راستا هفته گذشته معاون اقتصادی بانک مرکزی در همایش بین‌المللی سرمایه‌گذاری و توسعه در ایران از دو برابر شدن سهم بازار سرمایه و تامین مالی خارجی در تامین مالی کشور در سال 94 نسبت به سال 93 خبر داد. به گفته پیمان قربانی، ایجاد و توسعه بازار بدهی در دوره اخیر به کاهش سهم شبکه بانکی از 90 درصد به 80 درصد منتهی شده است. به گفته معاون بانک مرکزی، امسال 1 / 79 درصد تامین مالی کشور از بازار پول، 5 /19 درصد از بازار سرمایه و 4 /‌1 درصد آن از تامین مالی خارجی بوده است. در شرایطی که بازارهای سهام عمدتاً برای صنایع دانش‌بنیان، فعالیت‌های نوآورانه و به‌طور کلی صنایع با دارایی‌های فیزیکی اندک گزینه ایده‌آل تامین‌ مالی محسوب می‌شوند، بازار بدهی به‌تنهایی به‌عنوان یکی از ارکان اصلی نظام جامع تامین مالی نقشی کلیدی در تامین مالی شرکت‌های بزرگ بر عهده دارد. برخلاف تصور رایج، نظام بانکی و بازار بدهی لزوماً به‌عنوان رقیب برای یکدیگر عمل نمی‌کنند، بلکه در بسیاری از موارد، این دو می‌توانند به عنوان مکمل یکدیگر عمل کنند. بازارهای بدهی برای تامین‌ مالی شرکت‌هایی با حجم دارایی‌های فیزیکی بالا که به عنوان پشتوانه عمل کنند، مناسب است. چنین سازوکاری در بانک‌ها نیز وجود داشته و به دلیل وجود چنین اشتراکاتی بازار بدهی و نظام بانکی می‌توانند در یک مسیر حرکت کرده و با توسعه بازار بدهی از فشار مضاعف بر بانک‌ها کاسته شود. این در حالی است که بازار بدهی به‌تنهایی دارای مزیت‌های دیگری از جمله نقدشوندگی سریع‌تر در بازار ثانویه است. همچنین به دلیل نوسان قیمتی اوراق در بازار ناشی از تغییر چشم‌انداز سودآوری، شرکت می‌تواند با مقایسه سود تخمینی خود از پروژه‌های مورد نظر و نرخ بازدهی تا سررسید اوراق که از سوی بازار ثانویه تعیین می‌شود، به درستی درباره سرمایه‌گذاری در این پروژه‌ها تصمیم بگیرد. برخی از کارشناسان در بیان دلایل عدم توسعه کافی بازار بدهی در ایران فقدان نهادهای رتبه‌بندی و زمان‌بر بودن عرضه اوراق مشارکت را در مقایسه با معیارها و استانداردهای بین‌المللی می‌دانند. اما در همین شرایط طبق آمار اعلامی معاونت اقتصادی بانک مرکزی، بازهم بازار بدهی ظرفیت‌های خود را به رخ کشیده و نشان داده است که می‌تواند به عنوان یکی از ارکان اصلی نظام جامع تامین مالی در شرایط کنونی آلترناتیو مناسبی برای بانک‌ها به شمار بیاید. آن هم در شرایطی که در سال‌های اخیر و با نوآوری‌های متعدد در روش‌های تامین مالی اسلامی و همچنین تنوع گسترده در اوراق با درآمد ثابت مانند صکوک اجاره، مرابحه و استصناع، ظرفیت‌های بیشتری هم برای توسعه این بازار در کشور به‌وجود آمده است.