تاریخ انتشار:
چه رابطه‌ای میان تورم تولیدکننده و مصرف‌کننده در اقتصاد ایران وجود دارد؟
رمزگشایی دو تورم
در یک قیاس ساده میان شاخص قیمت تولیدکننده و مصرف‌کننده مشاهده می‌کنیم که کالاهای موجود در سبد مصرف‌کننده فقط از جنس کالاهای نهایی است اما در سبد تولیدکننده هم کالای نهایی وجود دارد و هم مواد اولیه و واسطه‌ای.
هومن کرمی/پژوهشگر گروه مدل‌سازی پژوهشکده پولی و بانکی
سعید بیات/پژوهشگر گروه مدل‌سازی پژوهشکده پولی و بانکی
از نیمه دوم سال ۱۳۹۲ تورم شاخص قیمت تولیدکننده به همراه تورم شاخص قیمت مصرف‌کننده در حال نزول هستند اما تورم شاخص قیمت تولیدکننده با شیب تندتری مسیر نزولی را طی کرده و اکنون شکاف میان تورم این شاخص با تورم شاخص قیمت مصرف‌کننده به شش واحد درصد رسیده است. سوالی که در اینجا مطرح می‌شود این است که چرا تورم شاخص قیمت مصرف‌کننده با تبعیت کامل از تورم شاخص قیمت تولیدکننده حرکت نکرده و همانند تورم شاخص قیمت تولیدکننده به عددی حول و حوش 5 /3 درصد نرسیده است؟ یا چند ماه آینده قرار است به چنین عددی برسد؟ برای پاسخ به این پرسش باید ابتدا تعریف دقیقی از تورم تولیدکننده و مصرف‌کننده و اجزای شکل‌دهنده آنها در ادبیات اقتصادی داشته باشیم و سپس رابطه میان این دو متغیر را مورد بررسی قرار دهیم.
مفهوم شاخص قیمت تولیدکننده و مصرف‌کننده
مطابق تعریف بسیاری از بانک‌های مرکزی دنیا، شاخص قیمت تولیدکننده میانگین قیمت محصولات تولیدی درب بنگاه‌ها را نشان می‌دهد. این شاخص دربردارنده قیمت‌هایی است که تولیدکننده بابت فروش محصول خود دریافت می‌کند. محصولات موجود در محاسبه این شاخص از جنس مواد اولیه، کالاهای واسطه یا محصولات نهایی است. که در بنگاه‌های تولیدی داخلی تولید شده است. شاخص قیمت تولیدکننده حاوی اقلام بسیار گسترده‌ای است که این اقلام یا به‌وسیله دیگر بنگاه‌ها برای فرآیند تولیدی محصول خود خریداری و مورد استفاده قرار می‌گیرد یا به‌وسیله مصرف‌کننده از طریق خرده‌فروش خریداری می‌شود. به طور معمول شاخص قیمت تولیدکننده (PPI) تنها کالاها را در‌بر می‌گیرد و اقلام بخش خدمات درون آن وجود ندارد. بانک‌های مرکزی شاخص جداگانه‌ای نیز برای تولید خدمات محاسبه می‌کنند که آن را SPPI یا شاخص قیمت تولیدکننده خدمات می‌نامند. کاربرد هریک از این دو شاخص نیز این است که از طریق شاخص PPI تحولات
شاخص قیمت مصرف‌کننده پیش‌بینی می‌شود و به‌وسیله شاخص SPPI وضعیت چرخه‌های تجاری در دوره‌های آتی پیش‌بینی می‌شود. اداره آمار بانک مرکزی ایران در محاسبه شاخص قیمت تولیدکننده کالاها و خدمات را در نظر می‌گیرد. بنابراین به لحاظ تعریف و محاسبه، روش بانک مرکزی ایران با ادبیات موجود در این زمینه قدری متفاوت است. اما مطابق ادبیات موجود شاخص قیمت مصرف‌کننده میانگین وزنی قیمت اقلام مصرفی یک خانوار نمونه شهری از انواع مختلف کالا و خدمات است. به لحاظ تعریف، تفاوتی میان شاخص قیمت مصرف‌کننده در ایران با بانک‌های مرکزی سایر کشورها مشاهده نمی‌شود.
وجوه افتراق تورم تولیدکننده و مصرف‌کننده
در یک قیاس ساده میان شاخص قیمت تولیدکننده و مصرف‌کننده مشاهده می‌کنیم که کالاهای موجود در سبد مصرف‌کننده فقط از جنس کالاهای نهایی است اما در سبد تولیدکننده هم کالای نهایی وجود دارد و هم مواد اولیه و واسطه‌ای. کالاهای موجود در سبد مصرفی هم از نوع تولیدات داخلی و هم از نوع کالاهای وارداتی است در حالی‌که سبد تولیدکننده فقط دربردارنده تولیدات داخلی است. سومین نکته در قیاس میان سبد تولیدکننده و مصرف‌کننده این است که گروه خدمت در هر دو سبد حضور دارد بدون اینکه شاخص آنها در دو سبد کوچک‌ترین تفاوتی با هم داشته باشد. همچنین برخی از اقلام در دو سبد مصرف‌کننده و تولیدکننده به صورت مشترک حضور دارند، البته با لحاظ این نکته که شاخص قیمت و تورم این اقلام مشترک در دو سبد با هم متفاوت است.
رابطه همزمان دو شاخص
نمودار ۱ نشان می‌دهد که فراز و نشیب میان تورم نقطه به نقطه تولیدکننده و مصرف‌کننده در اقتصاد ایران به صورت همزمان (و البته در بیشتر مواقع با شدت نابرابر) رخ داده است. بنابراین از این مشاهده چنین می‌توان برداشت کرد که رابطه‌ای همزمان و نه با وقفه بین تورم شاخص‌های قیمت تولیدکننده و مصرف‌کننده وجود دارد. دلیل اصلی این امر اشتراک اقلام گروه خدمت میان دو شاخص قیمت تولیدکننده و مصرف‌کننده است و چون سهم گروه خدمت در هر دو سبد بالاست (سهم ۳۰درصدی در سبد تولیدکننده و ۴۷درصدی در سبد مصرف‌کننده)، بنابراین همبستگی همزمان دو سری بسیار قوی است. در یک محاسبه ساده در بررسی نقاط چرخش1 تورم تولیدکننده و مصرف‌کننده به صورت همزمان مشاهده شد که ۹۰ درصد از نقاط چرخش این دو تورم به صورت همزمان رخ داده است.
البته باید توجه داشت که شدت کاهش و افزایش این دو سری در بیشتر اوقات یکسان نبوده است. علت این است که اولاً سهم خدمت از شاخص قیمت تولیدکننده و مصرف‌کننده با هم متفاوت است و ثانیاً همان‌طور که پیشتر گفته شد بخشی از اقلام گروه کالا در سبد تولیدکننده و مصرف‌کننده متفاوتند و همچنین اقلام وارداتی نیز در سبد مصرف‌کننده وجود دارد.
با توضیحات فوق آشکار می‌شود که وجود شکاف شش‌درصدی بین تورم تولیدکننده و مصرف‌کننده در آذر ۱۳۹۴ کاملاً قابل توجیه است. نتیجه دیگر اینکه تا وقتی تورم تولیدکننده در مسیر کاهشی باشد باید انتظار داشته باشیم تورم مصرف‌کننده نیز به کاهش خود ادامه دهد.
حد کاهش تورم مصرف‌کننده کجاست؟
نمودار ۲ مسیر زمانی تورم گروه کالا و خدمت در سبد مصرف‌کننده از آغاز سال ۱۳۹۲ را تا آذر سال جاری نمایش می‌دهد. مطابق این نمودار تورم گروه خدمت در یک بازه محدود و معین (مسیرهای نقطه چین) قرار داشته و تغییرات چندان بزرگی را تجربه نکرده است. در حالی‌که تورم گروه کالا در همین دوره با بیش از ۴۰ واحد درصد تغییرات مواجه بوده است. بنابراین به نظر می‌رسد محرک (نه به عنوان علت) کاهنده تورم مصرف‌کننده و تولیدکننده، تورم کاهنده گروه کالایی بوده است و تورم گروه خدمت به عنوان نیروی مقاوم در برابر کاهش بیشتر تورم عمل کرده و می‌کند. با این تفاسیر حتی اگر تورم گروه کالای مصرف‌کننده و تولیدکننده تا جایی کاهش یابند که تورم گروه کالای مصرف‌کننده به صفر برسد، باز هم به دلیل وجود تورم پایدار گروه خدمت (حدود ۱۸ درصد)، تورم گروه مصرف‌کننده به کمتر از حدود هفت درصد نخواهد رسید. تنها اتفاقی که می‌تواند تورم شاخص قیمت مصرف‌کننده را به کمتر از هفت درصد برساند این است که یا تورم گروه کالای مصرف‌کننده منفی شود یا تورم گروه خدمت در سطحی پایین‌تر از مسیر نقطه‌چین قرار گیرد که امکان وقوع مورد دوم با توجه به رشد نقدینگی ادوار اخیر بعید به
نظر می‌رسد.
پی‌نوشت:
1- Turning Point
دیدگاه تان را بنویسید