چشم‌انداز تورم ۹۵ در سه سناریو

بعد از آنکه در انتهای آبان 1389، طرح هدفمندسازی یارانه‌ها به اجرا گذاشته شد، تورم نقطه به نقطه شروع به افزایش کرد و از 7 /9 درصد در انتهای آبان‌ماه به 3 /12 درصد در انتهای اسفندماه همان سال رسید. بی‌ثباتی فضای کلان اقتصادی و همچنین تحمیل تحریم‌های غرب علیه ایران از دیگر دلایل افزایش تورم نقطه به نقطه عنوان می‌شد. این روند در سال 1390 نیز ادامه داشت تا اینکه تورم نقطه به نقطه در انتهای اسفندماه 1390، به 5 /21 درصد و در اسفند 1391 به 41 درصد رسید. این روند افزایشی ادامه داشت تا اینکه از خردادماه 1392، بعد از رسیدن تورم نقطه به نقطه به 45 درصد، روند نزولی آن شروع شد و این روند تا به امروز با نوساناتی بسیار کم ادامه دارد تا جایی که تورم نقطه به نقطه بعد از پنج سال، تک‌رقمی شده و به 4 /9 درصد در انتهای آذرماه رسید.
همچنین تورم سالانه منتهی به خردادماه 1392 که به 35 درصد رسیده بود، در انتهای آذرماه به 7 /13 درصد رسید. همین مساله موجب امیدواری مسوولان در خصوص تک‌رقمی شدن تورم سالانه در سال 1395 شد و بسیاری تحقق تورم تک‌رقمی در سال آینده را وعده دادند. در مقاله فوق، به بررسی وضعیت تورم پرداخته و در خصوص امکان تحقق تورم تک‌رقمی در سال 1395، بحث می‌کنیم. در ادبیات اقتصادی، علل تورم به سه دسته کلی تقسیم می‌شوند: تورم ناشی از فشار تقاضا، تورم ناشی از فشار هزینه و تورم ساختاری. اغلب مکاتب اقتصادی (کلاسیکی و کینزی و طرفداران آنها) بر نقش مازاد تقاضا بر ایجاد تورم تاکید کرده‌اند. در این نوع تورم، پیشی گرفتن تقاضا برای کالاها و خدمات نسبت به عرضه آنها باعث ایجاد تورم می‌شود. در تورم ناشی از فشار هزینه، افزایش هزینه‌های تولید و کاهش عرضه موجب افزایش سطح عمومی قیمت‌ها می‌شود. همچنین، در تورم ساختاری، عدم تعادل‌های اقتصاد، عامل اصلی تورم شناخته می‌شوند.
باید به این نکته توجه داشت که تورم ناشی از فشار تقاضا می‌تواند برای دوره‌های بسیار طولانی وجود داشته باشد. ولی تورم ساختاری و تورم ناشی از افزایش هزینه در دوره‌های کوتاه‌مدت، اتفاق می‌افتد (گزارش مرکز پژوهش‌های مجلس (1392)، صص 31 و 32). با توجه به روند گذشته تورم و متغیرهای اثرگذار بر آن، می‌توان متغیر نقدینگی را به عنوان متغیر مهم تورم ناشی از فشار تقاضا و نرخ ارز را به عنوان متغیری از طرف تورم ناشی از فشار هزینه لحاظ و بررسی کرد و در مورد روند آتی تورم اظهار نظر کرد.

در سال 1393، تورم سالانه منتهی به فروردین 1 /35 درصد و نقطه به نقطه فروردین نسبت به ماه مشابه سال قبل، 4 /17 درصد بود که تا انتهای سال با میانگین تورم ماهانه 3 /1 درصد، تورم سالانه منتهی به اسفند به 6 /15 درصد و نقطه به نقطه به 6 /16 درصد رسید. در سال جاری، روند کاهشی تورم تا انتهای آذرماه ادامه داشت. اما تورم ماهانه بعد از پنج ماه زیر یک درصد بودن، دوباره به بالای یک درصد افزایش یافته است. در خصوص افزایش دوباره تورم ماهانه می‌توان به افزایش نرخ ارز از مهرماه تا آذرماه و همچنین روند رشد نقدینگی اشاره کرد. نرخ ارز متوسط ماهانه از 9 /32 هزار ریال در شهریورماه به 8 /36 هزار ریال در آذرماه رسید که به معنی افزایش 5 /11‌درصدی نرخ ارز در سه ماه اخیر است. همچنین با اتخاذ سیاست‌های انبساطی دولت، رشد نقدینگی در سه ماه شهریور تا آبان‌ماه، هفت درصد رشد داشته است. در حالی که از ابتدای سال تا انتهای مرداد حدود هشت درصد رشد داشته است که به معنی افزایش شتاب رشد نقدینگی در ماه‌های اخیر است به نحوی که نقدینگی منتهی به آبان‌ماه 1394 نسبت به ماه مشابه سال قبل، 7 /24 درصد رشد داشته است (خروج نقدینگی از محدوده مطمئن، روزنامه دنیای اقتصاد، 9 دی 1394). بنابراین با توجه به اتفاقات رخ داده برای نقدینگی و نرخ ارز، افزایش تورم ماهانه طبیعی است.

سناریوهای تورم آتی

برای بررسی روند تورم تا انتهای سال و همچنین سال 1395، می‌توان سناریوهای مختلف را بررسی کرده و حدود تورم را با فروض خوش‌بینانه و بدبینانه بررسی کرد.

1- حالت خوش‌بینانه: در خوش‌بینانه‌ترین حالت، میانگین تورم ماهانه تا انتهای سال و همچنین سال بعد، برابر با میانگین تورم ماهانه فروردین تا انتهای آذرماه سال جاری یعنی 7 /0 درصد باشد. در این سناریو، نرخ تورم نقطه به نقطه اسفندماه به 7 /8 درصد و تورم سالانه و نقطه به نقطه انتهای اسفند 1395 نیز 7 /8 درصد می‌شود.

2- حالت بدبینانه: در این سناریو، تورم ماهانه در ماه‌های زمستان و سال بعد، با نرخ رشد 27 /1 درصد رشد کند. این نرخ برابر با تورم ماهانه آذرماه است که به غیر از خردادماه بالاترین نرخ رشد تورم ماهانه در سال جاری است. همچنین این نرخ به میانگین نرخ تورم ماهانه سال 1393 نیز (29 /1 درصد) بسیار نزدیک است. در این صورت، تورم نقطه به نقطه اسفند سال جاری 6 /10 درصد و سال بعد 4 /16 درصد خواهد شد. همچنین تورم سال 1394، به 4 /12 درصد و تورم سال 1395 به 4 /14 درصد خواهد رسید.

3- حالت بینابین: در این سناریو، نرخ رشد تورم ماهانه را یک درصد لحاظ می‌کنیم که هم میانگین دو نرخ رشد قبلی است و هم ‌مرز روانی نرخ رشد تورم ماهانه لحاظ می‌شود. با این سناریو، نرخ تورم نقطه به نقطه از 7 /9 درصد اسفند سال جاری به 7 /12 درصد در اسفند سال بعد می‌رسد که منجر به تورم سالانه 2 /12 درصد در سال جاری و 6 /11‌درصدی برای سال 1395 خواهد شد.

لازم به یادآوری است که در سال‌های بعد از 1376، تنها در چهار سال 1379، 1380، 1384 و 1388 میانگین تورم ماهانه کمتر از یک درصد بوده که به ترتیب، 9 /0، 9 /0، 7 /0 و 8 /0 درصد بوده است. با توجه به چنین سابقه تاریخی و روند تزریق نقدینگی که در ماه‌های اخیر شتاب گرفته و بعد از اجرای برجام نیز به نظر با شتاب بیشتری همراه باشد و همچنین احتمال کم کاهش نرخ ارز، به نظر می‌آید احتمال وقوع سناریوی خوش‌بینانه بعید باشد.بین دو سناریوی بدبینانه و بینابین، باید گفت با توجه به رابطه تورم با نرخ ارز و رشد نقدینگی در سال‌های گذشته، سناریوی بدبینانه احتمال وقوع بیشتری خواهد داشت. لذا به نظر می‌آید، به‌رغم نزول تورم سالانه و رسیدن به 5 /12 درصد در انتهای سال جاری، اما با افزایش تورم نقطه به نقطه، این تورم از تک‌رقمی آذرماه فاصله گرفته و تا 11 درصد در انتهای سال خواهد رسید که رسیدن به تورم تک‌رقمی در سال بعد را دشوار خواهد کرد. برای سال بعد نیز پیش‌بینی می‌شود در صورتی که نرخ رشد نقدینگی 20 تا 25 درصد شود و نرخ ارز تا حدود 40 هزار ریال افزایش یابد، تورم سالانه بین 14 تا 15 درصد شود.