در بومی‌سازی اشتباه کردیم

شاهین شایان‌آرانی کارشناس بازار سهام

تامین سرمایه‌ها تجهیز منابع سرمایه‌ای یا منابع بانکی را از طریق ابزارهای مالی مختلف در قالب قوانین جاری هر کشوری بر عهده دارند. این نهادها در دنیا واسطه اصلی میان نهادهای سرمایه‌ای و بانک‌ها با سرمایه‌گذاران هستند. در حقیقت خدمات مهندسی مالی و مدیریت ریسک را در قالب ابزارهای مالی که تدوین می‌کنند، ارائه می‌دهند. این نهادها از متخصصان مالی و مشاوران حقوقی حرفه‌ای برخوردارند و مدیریت فضای سرمایه‌گذاری را در تمام زمینه‌های مربوطه انجام می‌دهند. در نتیجه نهادها و شرکت‌هایی را که نیاز به سرمایه‌گذاری دارند به افراد و گروه‌های سرمایه‌گذار متصل می‌کنند. یعنی همان نقش واسطه‌گری را که در قانون به آن تاکید شده است به خوبی ایفا می‌کنند. وظیفه دیگر تامین سرمایه‌ها مدیریت دارایی است که از طریق اداره صندوق‌های سرمایه‌گذاری و بازارگردانی اوراق بهادار انجام می‌دهند. بنابراین تامین سرمایه‌ها در هدایت سرمایه‌های تازه‌واردان در بورس به سمت صندوق سرمایه‌گذاری و جلوگیری از رفتارهای هیجانی آن در خرید و فروش سهام نقش دارند.

نقش پررنگ در تامین مالی در جهان
به طور کلی نقش تامین سرمایه‌ها در بازار مالی و سرمایه‌ای در دنیا بسیار پررنگ است. عمده تامین مالی بنگاه‌های اقتصادی از طریق شرکت‌های تامین سرمایه با توجه به ابزارهای مالی که در اختیار دارند، انجام می‌گیرد. حتی در دنیا برخی از این شرکت‌های تامین سرمایه بسیار قدرتمند هستند و با توجه به اختیارات و قدرت مشاوره سرمایه‌گذاری که دارند درآمدهای بسیار بالایی دارند چرا که توان تخصصی در زمینه سرمایه‌گذاری تنها نزد این نهادها قرار دارد که حتی کارگزاران بورسی و بانک‌ها نیز چنین توانایی و تخصصی در این زمینه ندارد. قدرت چانه‌زنی، مذاکره کردن و مدیریت فضای سرمایه‌گذاری خاص شرکت‌های تامین سرمایه است به همین علت است که در حال حاضر تامین سرمایه‌ها در این زمینه به ویژه در سطح بین‌الملل موفق عمل می‌کنند.

در بومی‌سازی موفق نبوده‌ایم
ویژگی‌ها و مزایای بالای شرکت‌های تامین سرمایه یا بانک‌های سرمایه‌گذاری باعث شد در کشور ما نیز در سال‌های اخیر به سمت راه‌اندازی این نهادها گام برداریم. اما فعالیت‌های شرکت‌های تامین سرمایه داخلی نشان می‌دهد در بومی‌سازی نهادها موفق نبوده‌ایم. اغلب این شرکت‌ها شاید 20 تا 30 درصد فعالیت‌های تامین سرمایه‌ها یا شرکت‌های investment Banking در جهان را انجام می‌دهند. متاسفانه برخی مشکلات و چالش‌ها در قوانین و مقررات کشور باعث شده این شرکت‌ها نتوانند مانند شرکت‌های تامین سرمایه دنیا به تمام وظایف و کارهایی که باید انجام بدهند عمل کنند. شرکت‌های تامین سرمایه داخلی با وجود اینکه اغلب چند سالی از شکل‌گیری آنها می‌گذرد به هر شکل خدمات مناسبی در زمینه تامین مالی و بازارگردانی ارائه نداده‌اند. سه تا چهار شرکت تامین سرمایه هستند که خدمات قابل قبولی را با توجه به شرایطی که در اقتصاد کشور حاکم است ارائه می‌دهند که با توجه به مسائل و مشکلاتی که در نظام پولی و مالی اقتصاد ایران دراثر تحریم‌های اقتصادی وجود دارد این‌گونه فعالیت‌ها در جهت تامین مالی بنگاه‌های اقتصادی کشور جای امیدواری دارد.

از تامین سرمایه‌ها حمایت کنیم
به هر شکل کاستی‌هایی در فعالیت شرکت‌های تامین سرمایه وجود دارد که باید مسوولان امر سازمان بورس و بانک مرکزی در تعریف قوانین مربوطه بازنگری کنند و حیطه اختیار این شرکت‌ها را افزایش دهند. در حال حاضر فعالیت شرکت‌های تامین سرمایه در ایران به انتشار اوراق مشارکت و صکوک و گزارش‌های ارزش‌گذاری و طرح‌های توجیهی و ارائه گزارش‌های کارشناسی و تهیه طرح‌های سرمایه‌گذاری محدود شده است. این امر نشان می‌دهد مدل بومی‌سازی به طور صحیحی پیاده‌سازی نشده است که حدود 70 تا 80 درصد فعالیت‌های تامین سرمایه در دنیا در تامین سرمایه‌های داخل کشور انجام نمی‌شود؛ لذا باید چالش‌ها و مشکلات وجود بر سر راه تامین سرمایه‌ها برداشته شود. در دنیا دیگر در تامین مالی بنگاه‌های اقتصادی شرکت‌های تامین سرمایه حرف اول را می‌زنند، در کشور ما نیز باید به همین شکل باشد و این نهادها باید در تامین مالی بنگاه‌ها و پروژه‌های نفتی و صنعتی کشور پیش‌قدم شوند. با توجه به چالش‌ها و کمبود منابع بانک‌ها در تامین مالی بنگاه‌ها اقتصادی این شرکت‌ها می‌توانند نقش تعیین‌کننده‌ای را ایفا کنند. به طور مثال اگر شرکت نفت، تامین مالی برای پروژه‌ای انجام دهد چنانچه شرکت‌های تامین سرمایه قوی داشته باشیم به سرعت می‌توانند با توجه به ارتباطات بین‌المللی که دارند مذاکرات را آغاز و کار تامین مالی را انجام دهند. متاسفانه شرکت‌های تامین سرمایه داخلی از چنین قدرتی برخوردار نیستند و قوانین و مقررات در مسیر فعالیت‌های آنها مانع ایجاد کرده است.

فرصت را از دست ندهیم
درحال حاضر با توجه به گشایش در فضای بین‌المللی و رفت‌و ‌آمد مسوولان شرکت‌های خارجی به کشور باید شرکت‌های تامین سرمایه از این فرصت استفاده کنند. اکنون در شرکت نفت و شرکت‌های ایمیدرو و ایدرو بسیاری از پروژه‌ها وجود دارند که خوراک بسیار خوبی برای شرکت تامین سرمایه هستند. این شرکت‌ها نباید این فرصت را از دست بدهند. بنابراین باید قوانین و مقررات بازنگری شوند. از طرفی شیوه نظارت‌ها مناسب نیست. بانک مرکزی باید این نهادها را به رسمیت بشناسد و زمینه رشد این نهادها را فراهم کند نه اینکه با برخوردهای نامناسب و نظارت غلط بر سر فعالیت‌های این شرکت‌ها سنگ‌اندازی کند.
مجوز این نهادها توسط سازمان بورس داده می‌شود اما شورای عالی بورس با شورای عالی پول و اعتبار باید هماهنگی‌های لازم را داشته باشد. باید استانداردها و رویه‌ها مشترک باشد نباید در تضاد با یکدیگر باشند، در نتیجه نهادهای مالی که سازمان بورس قبول دارد اما مورد قبول بانک مرکزی نیستند برای فعالیت به ویژه در زمینه‌های ارزی با مشکل مواجه می‌شوند. اگر موانع بر سر راه را برنداریم نمی‌توانیم انتظار داشته باشیم این شرکت‌ها در هدایت نقدینگی و تامین مالی در اقتصاد کشور نقش داشته باشند.

با نهادهای تامین سرمایه جهانی شریک شویم
اگر به معنای واقعی نهادهای تامین سرمایه شکل بگیرند و فعال شوند می‌توانند بسیاری از مسائل و چالش‌های خصوصی‌سازی را که در سال‌های گذشته به درستی انجام نشده‌اند، حل کنند. حتی شرکت‌های تامین سرمایه اگر به بالندگی و رشد می‌رسیدند می‌توانستند در شرایط تحریم بسیاری از مشکلات و مسائل شرکت‌های دولتی در تامین مالی را حل کنند. بنابراین برای اینکه شرکت‌های تامین سرمایه داخلی بتوانند به موفقیت برسند و در اقتصاد و رشد اقتصادی کشور نقش ایفا کنند باید با شرکت‌های تامین سرمایه‌های موفق در جهان مشارکت کنند و با انتقال شبکه ارتباطات آنها به داخل کشور می‌توان از تعامل دوسویه برخوردار بود و از این طریق تامین مالی شرکت‌ها به شکل وسیع انجام شود. همچنین با انتقال تجربه این شرکت‌های خارجی به شرکت‌های داخلی و آموزش مدیران تامین سرمایه داخلی می‌توان امیدوار بود تا در چهار سال آینده از شرکت‌های قدرتمند تامین سرمایه با ارتباطات قوی در جهان برخوردار باشیم. چرا که ضعف ارتباطات و دانش بین‌المللی باعث شده این شرکت‌ها با ذات کار یک بانک سرمایه‌گذاری آشنایی نداشته باشند.

ضعف‌ها را از میان ببریم
هرچقدر هم در تئوری موفق باشیم اما تا در میدان اجرایی تجربه به‌دست نیاوریم نمی‌توانیم بگوییم در این حوزه‌ها موفق هستیم؛ لذا لازم است با شرکت‌های تامین سرمایه جهانی تعامل داشته باشیم و با آنها شریک شویم و شرکت‌های مشترک در این زمینه راه‌اندازی کنیم تا بتوانیم به موفقیت برسیم. از طرف دیگر نیز چالش‌هایی در نظام اقتصادی کشور وجود دارد. باید از بانک‌محوری دست برداریم به ویژه در شرایطی که بانک‌ها قفل هستند و نمی‌توانند تامین مالی انجام دهند باید به سمت بازار سرمایه حرکت کنیم و تامین از طریق نهادهای تامین سرمایه انجام شود.