بررسی وضعیت ویلاسازی دراراضی شمال
نفس طبیعت به شماره افتاد
سال نو و هجوم مردم به خطه شمال برای گذران تعطیلات نوروزی بهانه‌ای هر ساله برای داغ شدن بازار ویلاسازی در جای‌جای اراضی حاصلخیز و جنگل‌های طبیعی است. سفر تعدادی از مدیران و مسوولان مملکتی به این عرصه و مواجهه با این پدیده نیز دلیل ابراز نگرانی از گسترش بی‌وقفه تخریب منابع طبیعی و نشانی از حضور انسان در بکرترین نقاط این سرزمین به عادتی هر ساله از سوی آنان بدل شده است.
صحبت از پژمردن یک برگ نیست
وای جنگل را بیابان می‌کنند*
سال نو و هجوم مردم به خطه شمال برای گذران تعطیلات نوروزی بهانه‌ای هر ساله برای داغ شدن بازار ویلاسازی در جای‌جای اراضی حاصلخیز و جنگل‌های طبیعی است. سفر تعدادی از مدیران و مسوولان مملکتی به این عرصه و مواجهه با این پدیده نیز دلیل ابراز نگرانی از گسترش بی‌وقفه تخریب منابع طبیعی و نشانی از حضور انسان در بکرترین نقاط این سرزمین به عادتی هر ساله از سوی آنان بدل شده است. امسال تبلیغات پیامکی برای فروش ویلاهای استان‌های شمالی بر دیگر روش‌های تبلیغاتی پیشتاز بود. «خرید ویلا در بهترین نقطه شمال با نازل‌ترین قیمت» یکی از ده‌ها متن پیامک تبلیغاتی بود که نوروز امسال به تلفن همراه تعداد زیادی از ایرانی‌ها فرستاده شد. پیامکی که نشان از شیوع شکل تازه عرضه ویلاسازی در نواحی شمالی کشور است. شاید به همین دلیل بود که مسوولان امسال زودتر از سال‌های گذشته به روند تخریب منابع طبیعی و ویلاسازی واکنش نشان دادند.
وزیر کشاورزی در روزهای آغازین سال جدید با ابراز نگرانی از وضعیت تخریب سرزمین‌های سبز شمالی و تغییر کاربری آنها به ویلا و ساختمان، نسبت به نابودی منابع طبیعی کشور هشدار داد. علاوه بر وزیر کشاورزی، جواد افشار رئیس سازمان امور اراضی کشور نیز هشدار داده که خریداران اراضی کشاورزی شمال مشمول جریمه و تخریب ویلا خواهند شد. او همچنین گفته تغییر کاربری اراضی کشاورزی به ویژه در استان‌های شمالی که برخی بنگاه‌های متخلف آن را برای مردم پیامک می‌کنند تخلف صریح قانونی است و با آنها برخورد می‌شود. اما آیا ابراز نگرانی و هشدار مسوولان انگیزه کافی برای توقف این پدیده خواهد بود؟
نابودی ثانیه‌ای
بر اساس اولین آمار رسمی از وضعیت موجود جنگل‌ها، در دهه 1320 مساحت کل جنگل‌های ایران 18 تا 19 میلیون هکتار تخمین زده شده است که از این مقدار حدود هشت تا 10 میلیون هکتار جنگل‌های تنک و بوته‌زار، مناطق خشک و نیمه‌خشک کویری بوده است. اما با گذشت زمانی حدود 70 سال و طی یک دهه گذشته جنگل‌های ما حدود 12 میلیون هکتار است که از این میزان، سالانه بین 50 تا 100 هزار هکتار از بین می‌رود. بر اساس گزارش‌های رسمی طی 40 سال گذشته روند تخریب جنگل‌ها در ایران حدود 320 متر‌مربع در ثانیه بوده است. به بیان دیگر سالانه 5/1 درصد و هر پنج سال حدود یک میلیون هکتار از جنگل‌های ایران نابود می‌شوند. به گفته کارشناسان محیط زیست در صورتی که این روند ادامه پیدا کند بدون شک در چند سال آینده اثری از جنگل‌های امروزی ایران باقی نخواهد ماند. روند تخریب جنگل‌ها سبب شده است سهم هر ایرانی از جنگل به 2/0 هکتار یعنی یک‌چهارم میزان جهانی آن (8/0 هکتار) برسد.
بر پایه گزارش کارشناسان فائو (سازمان خوار‌بار و کشاورزی ملل متحد) چنانچه سطح جنگل‌های یک کشور از خاک آن کمتر از 25 درصد شود، آن کشور از نظر وضعیت محیط زیست انسانی در وضعیت بحرانی به سر می‌برد. اما سطح پوشش جنگل و مرتع در ایران فقط 5/7 درصد از مساحت کشور را تشکیل داده است.
این در حالی است که علاوه بر نقش 73/1 درصدی جنگل‌های کشور در تولید ناخالص داخلی فواید جانبی فراوانی نصیب جامعه می‌شود به طوری که طی مطالعه‌ای که یک مرکز تحقیقات اقتصاد محیط زیست انجام داده، حداقل ارزش پولی 11 خدمت غیر‌بازاری جنگل‌ها و مراتع کشور (تنظیم گازها، تنظیم شرایط اقلیمی، تنوع ذخایر توارثی گیاهی، گرده‌افشانی، کنترل بیولوژیکی، خاکزایی، تنظیم جریانات هیدرولوژیکی، کنترل فرسایش آبی، کنترل سیل، کنترل فرسایش بادی و اکوتوریسم جنگل‌های ایران) سالانه معادل 426 هزار و 629 میلیارد ریال برآورد شده است.
چرا نابودی؟
با وجود مزایای فراوان جنگل‌ها و اراضی طبیعی سوال اینجاست که چرا سالانه بر آمار تخریب و تبدیل اراضی حاصلخیز و جنگل‌ها افزوده می‌شود. ضعف مدیریت و تخصیص نامناسب اعتبارات از جمله دلایلی است که کارشناسان محیط زیست برای نابودی جنگل‌ها و اراضی حاصلخیز عنوان می‌کنند. جنگل‌های کشور از مشکل برنامه‌ریزی رنج می‌برد، ضعف مدیریت پاشنه آشیل مشکلات جنگل محسوب می‌شود به طوری که تصمیم‌گیران این بخش هماهنگی کامل با همدیگر ندارند. همین‌طور گفته می‌شود نبود برنامه ملی برای جنگل‌ها و صدور مجوز قطع درختان تا پنج برابر میزان رویش از جمله دلایل دیگری است که به آنها اشاره می‌شود. به گفته کارشناسان محیط زیست سالانه مجوز قطع 800 هزار متر‌مکعب چوب از جنگل‌ها صادر می‌شود که اکثر آنها جنگل‌های راش منحصر به فرد ایرانی هستند و در صورت قطع شدن هم امکان بازیابی و احیا ندارند.
در این میان یکی از بیشترین دلایل نابودی جنگل و اراضی حاصلخیز زمین‌خواری و تغییر کاربری است. در حال حاضر زمین‌خواری و تغییر کاربری در جنگل‌های شمال به شدت رو به گسترش است، اگر زمانی جنگل‌های بلوط شمال کشور در دنیا معروف بود در حال حاضر همه قطع شده و ویلاسازی گسترده‌ای بر روی آنها انجام می‌شود. اگر نوار ساحلی شمال را از آستارا تا گرگان در نظر بگیریم، توسعه صنعت، جاده‌سازی، ویلاسازی، جنگل جلگه‌ای شمال را نابود کرده و در حال حاضر جنگل شمال تنها در نوار بسیار باریکی در کوهستان‌های شمال وجود دارد. از سوی دیگر سیستم مدیریت جامع در اداره جنگل‌های طبیعی حاکم نیست. یعنی سیستم حفاظتی، مدیریتی و اطفای حریق در سازمان جنگل‌ها مدیریت جامع ندارد به طوری که مدیریت جنگل در یک بخش و حفاظت در یک بخش دیگر است و مدیریت یکپارچه‌ای بر آنها حاکم نیست. در کنار این دلایل، عوامل زیاد دیگری همچون نبود برنامه گردشگری زیربنایی پایدار روند تخریب‌ها را سرعت بخشیده است.
راه‌حل‌های ممکن
محمود حجتی وزیر کشاورزی دولت یازدهم فقط به ابراز نگرانی بابت نابودی منابع طبیعی شمال کشور و گسترش ویلاسازی در این ناحیه اکتفا نکرده و پیشنهادهایی برای جلوگیری از این روند ارائه کرده است. او با بیان اینکه تاکنون بخش عمده‌ای از اراضی منابع طبیعی، اراضی شالیزاری و باغات چای شمال کشور از عرصه تولید خارج و به ساختمان و ویلا تبدیل شده است، عنوان کرد: برای خروج از این وضعیت به کمک‌های وزارت کشور و وزارت راه و شهرسازی نیاز داریم تا با تدبیر و چاره‌اندیشی بتوانیم جنگل‌های ارزشمند شمال کشور را از خطر نابودی نجات دهیم. حجتی برای برون‌رفت از این وضعیت ساخت شهرک‌هایی ویژه ساخت‌وساز و سرمایه‌گذاری را پیشنهاد و اظهار کرد: در این راستا باید در برخی مناطق شمالی کشور با مدیریت ویژه، شهرک‌هایی را برای سرمایه‌گذاری بخش ساخت و ساز ایجاد کرد تا کمترین آسیب متوجه منابع طبیعی و اراضی کشاورزی شود.
در این پرونده سعی شده است در کنار بررسی علل بروز پدیده طبیعت‌فروشی به راه‌حل‌های ممکن برای جلوگیری از گسترش بی‌رویه این پدیده نگاهی شود.
* شعر ازفریدون مشیری
دیدگاه تان را بنویسید