گلوگاه ارزی

اولین روز پس از تحریم‌ها، شاخصی که از سوی فعالان، سیاستگذاران و حتی مردم عادی کنترل می‌شود، نرخ دلار خواهد بود. این نرخ که در هفته‌های اخیر، روند رو به بالایی را طی کرده، حال به یک گلوگاه مهم رسیده است. به اعتقاد کارشناسان، اجرایی شدن برجام، می‌تواند کمی از سطح شاخص بازار ارز بکاهد، اما این کاهش موقتی خواهد بود و آینده این متغیر مهم اقتصادی، بسته به عوامل مختلف

خواهد بود. اما به نظر نمی‌رسد که اجرا شدن برجام سورپرایزی برای نرخ دلار داشته باشد، اما سیاست‌های پسا‌برجام می‌تواند تا حدود قابل توجهی در تغییرات این نرخ موثر باشد. در این گزارش عوامل مهم در آینده نرخ ارز بررسی شده است.

لغو تحریم‌ها و گشایش ارزی

شاید مهم‌ترین رویدادی که پیش روی بازار ارز قرار دارد، اجرای برجام و لغو تحریم‌هاست. با لغو تحریم‌ها، منابع بلوکه‌شده آزاد می‌شود و از این رو دست سیاستگذار ارزی برای تنظیم بازار ارز باز خواهد شد. بنابراین سیاستگذار ارزی می‌تواند ورودی بازار را در کنترل خود قرار دهد. با لغو تحریم‌ها، حجم افزایش صادرات غیر‌نفتی نیز بیش از قبل خواهد شد. بنابراین از این سو نیز برخی صادرکنندگان عرضه خود را در بازار افزایش خواهند داد. از سوی دیگر، نیروی انتظارات نیز در بازار اثر خواهد داشت و به نظر می‌رسد در ابتدای لغو تحریم‌ها نرخ ارز با کاهشی در سطح محدود روبه‌رو شود. اما کارشناسان معتقدند روند این نرخ پس از چند ماه افزایشی با شیب کم خواهد بود، پس از اجرای برجام و با لغو تحریم‌ها، احتمالاً تقاضا برای تهیه ارز نیز بالا رود که این روند با یک وقفه چند‌ماهه پس از برجام در بازار آشکار خواهد شد. این تقاضا باعث می‌شود بازهم مسیر نرخ ارز به سمت بالا باشد که البته با توجه به تقویت ورودی بازار از سوی بانک مرکزی، ابعاد این افزایش می‌تواند متغیر باشد. آماری که در دو سال اخیر مشاهده می‌شود حاکی از آن است که سیاستگذار تمایل دارد این نرخ با شیب ملایم افزایش یابد، تا از حرکت آنی و نوسانی آن جلوگیری کند. بنابراین پس از لغو تحریم‌ها نیز به نظر می‌رسد این روند حرکتی در کریدور مشخص تداوم یابد و بازار از نوسانات لحظه‌ای مصون بماند.

افت قیمت نفت

یکی دیگر از عواملی که هنوز در بازار ارز نقش ایفا می‌کند، نوسانات کاهشی قیمت نفت است. قیمت نفت در موقعیت کنونی به پایین‌ترین سطح در هفت سال گذشته رسیده است. در این بین برخی از عوامل مانند مازاد عرضه و کاهش رشد اقتصادی چین، باعث شده که تحلیلگران افزایش قابل توجهی را در قیمت طلای سیاه حداقل در کوتاه‌مدت متصور نباشند. در نتیجه کاهش قیمت نفت، قدرت اقتصادی کشورهای صادرکننده تحلیل خواهد رفت و ارزش پول آنها در مقابل سایر ارزها تضعیف خواهد شد. در این میان، آمارهای قابل توجه از رشد اقتصادی آمریکا، باعث شده ارزش نرخ دلار در بازار جهانی نیز افزایشی باشد که این موضوع نیز یکی از دلایل افزایش نرخ در بازار داخل خواهد بود.

کاهش نرخ سود بانکی

یکی دیگر از مواردی که می‌تواند بازار ارز را تحت تاثیر قرار دهد، کاهش نرخ سود بانکی است. در حالی که نرخ واقعی سود بانکی معادل 10 درصد است، این بازار همچنان به عنوان پربازده‌ترین فعالیت کم‌ریسک مطرح است، اما هنگامی که نرخ سود بانکی شروع به کاهش کند، برخی از سپرده‌گذاران، تغییر رفتار داده و دارایی خود را برای کسب سود بیشتر راهی بازار ارز خواهند کرد. این موضوع اگر‌چه در دو سال اخیر به خوبی کنترل شده، اما همچنان یک خطر بالقوه برای اقتصاد ایران باقی مانده است.

آماده‌سازی برای نرخ واحد

یکی دیگر از تحولاتی که پیش روی بازار است، آماده‌سازی بازار برای یکسان‌سازی نرخ ارز است. قیمت دو‌نرخی و بعضاً سه‌نرخی ارز در سال‌های اخیر باعث شده برخی از گروه‌ها از رانت موجود بهره ببرند. از سوی دیگر، در این فضای مبهم قیمتی، میدان مانور برای سفته‌بازان فراخ شده است. این روند نه به نفع سیاستگذار پولی است و نه به نفع اقتصاد کشور. بنابراین سیاستگذار درصدد است با کاهش نرخ رسمی و نرخ دلار در بازار آزاد، زمینه را برای یکسان‌سازی ارز فراهم آورد. بسیاری از کارشناسان بهترین زمان اجرای یکسان‌سازی نرخ ارز را پس از اجرای برجام عنوان کرده بودند، در این شرایط متغیرهای کلان اقتصادی در وضعیت مناسبی قرار می‌گیرند و زمینه برای ایجاد یکسان‌سازی نرخ ارز به وجود خواهد آمد. از سوی دیگر ابزار تنظیم‌گری بانک مرکزی نیز مهیا خواهد بود. با آزاد شدن منابع ارزی، بخش قابل توجهی از آن در قالب ذخایر خارجی بانک مرکزی قرار خواهد گرفت. بنابراین بانک مرکزی می‌تواند نرخ ارز را در مسیر منطقی شدن تنظیم کند تا نوسانات این متغیر نیز کنترل شود. برخی از کارشناسان نیز معتقدند اگر بانک مرکزی سیاست نزدیک شدن نرخ ارز دولتی با نرخ ارز بازار را در پیش گرفته، باید سیاست‌های مالی خود را نیز در این زمینه جهت‌دهی کند.

در حال حاضر نرخ رسمی دلار حدود سه هزار تومان است، نرخ بازار آزاد نیز با افزایشی که در روزهای گذشته با آن مواجه بوده به حدود سه هزار و 700 تومان رسیده است. حتی برخی از فعالان بازار، پتانسیل افزایش قیمت و شکستن سطح‌های جدید را برای نرخ آزاد دلار پیش‌بینی کردند. بنابراین دولت نیز در بودجه باید نرخی مشخص کند که متناسب با واقعیت‌های بازار باشد. این در حالی است که برخی نرخ ارز بودجه را کمتر از سطح سه هزار تومان عنوان کردند که این روند می‌تواند در مسیر یکسان‌سازی نرخ ارز مانع ایجاد کند. این موضوع کمی نگران‌کننده به نظر می‌رسد. چرا که دولت قصد دارد نرخ دلار را در بودجه پایین نگه دارد اما در مقابل بانک مرکزی می‌خواهد نرخ دلار دولتی را به سمتی ببرد که با نزدیک شدن به نرخ بازار در نرخ بالاتر از سه هزار تومان تک‌نرخی شود. این موضوع نشان می‌دهد هر یک از سیاستگذاران اقتصادی دغدغه‌هایی دارند و به دنبال پاسخ دادن به آنها هستند. نرخ بالای دلار در بودجه باعث می‌شود که سیگنال افزایش قیمت به بازار منعکس شود و می‌تواند آثار تورمی در پی داشته باشد، از این رو، برخی از مسوولان اعلام کردند که ممکن است نرخ ارز در بودجه 95 اعلام نشود.

شرایط ژئوپولتیکی

اگر‌چه سال‌های بسیاری است که جنگ و ناآرامی در منطقه حکمفرما شده، اما در هفته‌های اخیر، این تنش‌ها جهت دیگری به خود گرفته است. با افزایش تنش‌ها میان کشورهای عربی و ایران، این روابط باعث شده مختصات بازار ارز تغییر کند و نرخ ارز در روزهای اخیر افزایش یابد، اگرچه کارشناسان معتقدند این تنش‌ها در هفته‌های آتی کاهش خواهد یافت، اما در حال حاضر تحولات منطقه به یکی از عوامل اثرگذار نرخ ارز تبدیل شده است. تجربه نشان می‌دهد هنگامی که اخبار منفی، بازار را تحت تاثیر قرار می‌دهد، فعالیت دلالان نیز در بازار بیشتر شده و به تبع آن نوسان نرخ ارز نیز افزایش می‌یابد. در این زمان نقش بانک مرکزی برای کنترل بازار ارز و خنثی‌سازی این نوسانات مهم می‌شود. از تمام موارد مطرح‌شده می‌توان دریافت فشاری برای کاهش نرخ در بازار ارز وجود ندارد، اما افزایش یافتن قدرت برخی از عوامل مذکور باعث افزایش نرخ ارز در بازار خواهد بود، در این زمان باید منتظر واکنش بانک مرکزی بود که چه سیاستی را برای نرخ دلار در نظر می‌گیرد. سیاستگذاری که حالا قدرتش برای تنظیم بازار بیش از گذشته است.