افزایش گردشگران اروپایی معنادار است

شاید مهم‌ترین مساله این روزهای گردشگری بحث آمار مربوط به ورود گردشگران خارجی به کشور باشد. در سال‌های گذشته افزایش‌های بعضاً عجیبی از سوی مسوولان سازمان اعلام می‌شد که شاید با توجه به شرایط اقتصادی و بین‌المللی باور آن سخت بود و محل مناقشه. در حال حاضر هم آماری مربوط به افزایش بازدید و حضور گردشگران خارجی در کشور از زبان معاونان و مسوولان سازمان بیان می‌شود. این آمار تا چه اندازه پایش‌شده و دقیق است؟ آیا مثل قبل صرفاً براساس ورود و خروج‌های ثبت‌شده توسط پلیس مهاجرت این آمار اعلام می‌شود؟

توجه داشته باشید که ما در بسیاری از حوزه‌های اقتصادی کشور فاقد سامانه جمع‌آوری و طبقه‌بندی اطلاعات هستیم و این مشکل در بخش گردشگری کشور هم خودنمایی می‌کند. در سال‌های گذشته آمار مختلفی از گردشگران داخلی و خارجی منتشر شده و براساس این آمار تجزیه و تحلیل هم صورت گرفته است. البته برخی از این آمارها به دلیل اینکه سازمان متولی مشخصی داشته قابل اعتماد بوده و مورد پذیرش قرار گرفته است. اما برخی دیگر به دلیل اینکه تعاریف گردشگر و گردشگری را متفاوت برداشت کرده‌اند آماری ارائه داده‌اند که ممکن است پذیرش آن سخت بوده است. مثلاً ما نمی‌دانیم در عرض یک سال یا در تعطیلات نوروز چه تعداد گردشگر به استان مازندران وارد می‌شوند. چون سامانه دقیقی برای شمارش و جمع‌آوری داده در این مورد نداریم. در مورد عتبات عالیات وضعیت آمار بهتر و نزدیک‌تر به واقعیت است اما در مورد سفر عمره مفرده آمار ما کاملاً دقیق است. دلیلش این است که عمره مفرده یک سازمان متولی مشخص دارد و این سازمان هم در قالب کاروان‌های شناخته‌شده آمار و مشخصات افرادی را که به عربستان سعودی سفر می‌کنند، ثبت می‌کند و تعداد دقیق را اعلام می‌کند. اما در مورد عتبات ‌عالیات کاروان‌های ثبت نشده وجود دارد و همچنین افرادی هستند که خارج از کاروان‌ها و به طور شخصی به عراق سفر می‌کنند به همین دلیل حتی آمار ما در مبادی ورودی و خروجی گمرک هم نمی‌تواند 100 درصد دقیق باشد. افرادی هستند که از مناطقی خارج از مرزهای گمرکی تردد می‌کنند و به عراق سفر می‌کنند. این مساله فقدان آمار دقیق در بسیاری از حوزه‌ها وجود دارد. با این همه همیشه شاخص‌ها و مولفه‌های دیگری هم وجود دارد که می‌توان با استفاده از آنها آمار را پالایش و به هدف نزدیک‌تر کرد. مثلاً می‌توانیم آمار هتل‌ها را به عنوان یک شاخص در نظر بگیریم چون آمار هتل‌ها موجود و البته دقیق است. با استفاده از آمار ورودی گردشگران خارجی به کشور، آمار اقامت در هتل‌ها، آمار بازدیدکنندگان خارجی از سایت تخت‌جمشید و مکان‌های مشابه می‌توان آمار دقیق‌تری به دست آورد. ما در مورد گردشگران خارجی وارد‌شده به کشور طی ماه‌های اخیر اطلاعاتی جمع‌آوری و منتشر کردیم. مثلاً در مورد دو ماه اخیر بررسی کردیم و آمار گردشگران اروپایی را که با ویزا وارد کشور شدند و از سایت‌های مختلف فرهنگی و تاریخی کشور بازدید کردند تحصیل کردیم. براساس این آمار است که می‌گوییم آمار گردشگران اروپایی در دو ماه اخیر در مقایسه با مدت‌زمان مشابه سال گذشته سه برابر شده است. در دوماهه ابتدایی سال 1392 کشور ما میزبان شش هزار گردشگر اروپایی بوده است که این مقدار در سال جاری به 18 هزار گردشگر رسیده است. ما گردشگران اروپایی را به عنوان یک نمونه مطالعاتی و آماری مورد نظر قرار دادیم. گردشگران خارجی از دیگر کشورها از جمله حوزه خلیج‌فارس و عراق هم وارد کشور می‌شوند و آمار آنها هم نشان‌دهنده افزایش اقبال گردشگران خارجی است. اما آمار گردشگران اروپایی را به صورت طبقه‌بندی‌شده داریم و برای راستی‌آزمایی این اطلاعات هم از آمار اقامت در هتل‌های چهار و پنج ستاره شهرهای تاریخی و فرهنگی مثل شیراز، اصفهان و کاشان استفاده کردیم. پذیرش گردشگران خارجی در هتل‌های این شهرها نزدیک به سه برابر افزایش یافته است. این نشان از انتخاب کشور ما به عنوان یک مقصد گردشگری برای گردشگران اروپایی است. روند رزرو هتل‌های سه شهر کاشان، اصفهان و شیراز را که بررسی کردیم متوجه شدیم تا پایان سال 2014 که مبنای کار تورهای خارجی است، این روند افزایش چشمگیری یافته و بیش از دو و نیم برابر سال گذشته است تا جایی که هتل‌های چهار و پنج ستاره ما در این شهرها تا پایان سال میلادی ظرفیت پذیرش گردشگر جدید را ندارند.

این آمار به نظر مستندتر و نزدیک‌تر به واقعیت است. پیش از این خارجی‌هایی که از کشورهای هم‌مرز وارد می‌شدند و مقاصد دیگری مثلاً کار کردن داشتند هم در آمار پلیس مهاجرت و سازمان گردشگری لحاظ می‌شد که راستی آمار را مورد تردید قرار می‌داد.

این آمارگیری یک نمونه مطالعاتی بود که در آن سعی کردیم یک پایه درست برای آمارگیری‌های کلی سازمان به دست آوریم. براساس این آمار اکنون با اطمینان می‌گوییم که استقبال گردشگران اروپایی از کشور ما بسیار زیاد شده است. این پدیده در شهرهای تاریخی ما مثل کاشان، اصفهان و شیراز به چشم هم قابل مشاهده است. در میدان امام خمینی (ره) اصفهان تورهای گردشگری برای اینکه گردشگران گم نشوند پلاکاردهایی نوشته و در دست می‌گیرند. چون ازدحام تورها و تعداد گردشگران زیاد شده است. این خودش یک نمونه عینی و قابل مشاهده است.

بعد از روی کار آمدن دولت یازدهم برابر آمار اعلام شده اقبال گردشگران به کشور ما زیادتر شده است. از جمله براساس این آمار مشخص است که گردشگران اروپایی هم به اماکن تاریخی و گردشگری ما روی خوش نشان داده‌اند که می‌تواند پیام‌های مهمی داشته باشد. به نظر شما دلایل عمده این اقبال چیست؟

از نظر من سه دلیل اصلی برای این استقبال وجود دارد. دلیل اول روی کار آمدن دولت آقای روحانی است. خود انتخاب شخص آقای روحانی در انتخابات ریاست‌جمهوری از سوی مردم حامل پیامی برای مردم سایر نقاط دنیا بود. اینکه کشور ایران نگاهش به تمام مسائل از تقابلی به تعاملی تغییر کرده است. یعنی در کشور ایران آنچه مبنای تصمیم‌گیری و سخن گفتن با جهان است تعامل، گفت‌وگوی دوستانه و احترام متقابل است. یعنی در کشور ایران دولتی روی کار آمده که برنامه دارد با جهان گفت‌وگو کند و بسیاری از تردیدها، بدبینی‌ها و نگرانی‌هایی را که بعضاً غیرواقعی بوده کنار بگذارد و دست گرم خودش را به سمت همه دراز کند و از کسانی که این دست را به گرمی بفشارند هم استقبال کند. وقتی این پیام به دنیا منتقل شود طبیعی است که در حوزه گردشگری هم به گوش بسیاری از گردشگران رسیده و آنان ترجیح دادند ایران را در مقاصد گردشگری خود بگذارند و این وضعیت و تجربه جدید را محک بزنند. دلیل دوم مربوط به وضعیت نابسامان کشورهایی است که مقصد گردشگری تاریخی و فرهنگی بوده‌اند. این کشورها دچار بحران‌های داخلی شده‌اند و نمی‌توانند مکان خوبی برای گردشگران باشند. در نظر بگیرید کشورهایی چون لیبی، تونس و مصر در آفریقا و ترکیه، سوریه و لبنان در آسیا کانون پذیرش گردشگران تاریخی و فرهنگی بوده‌اند اما اکنون اغلب آنها وضعیت متلاطمی دارند و گردشگران امنیت لازم برای بازدید از این کشورها را فراهم نمی‌بینند. لذا گردشگران ترجیح می‌دهند مقصد گردشگری تاریخی و فرهنگی خود را به ایران تغییر دهند. سومین دلیل هم سیاست‌های اقتصادی چون تغییر نرخ ارز است که در دو سال گذشته روی ‌داده است. با تغییر نرخ برابری دلار و یورو با ریال، ایران مقصد ارزان‌تری برای گردشگران خارجی نسبت به کشورهای مشابه محسوب می‌شود. برای همین وقتی یک گردشگر خارجی وارد ایران شود هزینه‌های هتل، ترانسفر و سایر نیازهای اساسی او و حتی برخی خریدها برای او به نسبت ارزان‌تر از دیگر کشورهای توریستی تمام می‌شود. مجموعه این عوامل در کنار هم شرایطی ایجاد کرده که دیگر استقبال گردشگران خارجی و صف بازدید از ایران باعث شگفتی و تعجب زیاد ما نمی‌شود.

یکی از مباحثی که در طول گفت‌وگو اشاره کردید رزرو هتل‌های چهار و پنج ستاره است که در حال حاضر ظرفیت پذیرش جدیدی ندارد. به عنوان معاون سرمایه‌گذاری سازمان فکر نمی‌کنید این کمبود ظرفیت اثری منفی در جذب گردشگر برای کشور ما داشته باشد؟ آیا سازمان برنامه‌ای برای پر کردن این خلأ دارد؟

طبیعتاً این برای ما زنگ هشدار است. ما اگر برنامه داریم که آغوش کشور را برای پذیرش گردشگران خارجی که با مقاصد زیارتی، فرهنگی و هنری قصد سفر به ایران دارند، باز کنیم باید خودمان را برای این مهمان‌نوازی آماده کنیم. وگرنه اگر نتوانیم این آمادگی را ایجاد کنیم و گردشگران با نارضایتی از کشور خارج شوند مطمئناً اثرگذاری منفی بر گردشگری ما خواهد گذاشت. اما انجام این کار و بهبود زیرساخت‌ها هم کاری نیست که ظرف چند ماه بشود آن را انجام داد. مهم این است که ما این ضرورت را درک کنیم و برنامه‌ریزی کنیم که پاسخگوی این نیاز باشیم. خوشبختانه در سازمان میراث فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری مقدمات این کار فراهم شده است؛ سرمایه‌گذاران داخلی وارد این عرصه شده‌اند و سرمایه‌گذاران ایرانی مقیم خارج و حتی سرمایه‌گذاران خارجی هم علاقه‌مندی خود را برای سرمایه‌گذاری و فعالیت ابراز کرده‌اند اما باید اطمینان بیشتر شود تا به اعتماد برسد و سرمایه‌گذار مطمئن شود که در کشور با یک سیاست دائمی و پایدار در این حوزه مواجه است و می‌تواند روی سرمایه‌گذاری بلندمدت خود حساب کند. اکنون با استقبالی که از سفر به ایران انجام شده اگر روابط انسانی ما در برخورد با گردشگر خارجی بهبود یابد می‌توانیم خلاء کنونی را پر کنیم تا در آینده نزدیک کسری‌ها و کمبودهای تاسیسات گردشگری را جبران کنیم.

یک بعد مهم گردشگری بعد اقتصادی آن است. علاوه بر تمام وجوه مثبتی که از نظر فرهنگی، هنری و تاریخی می‌تواند داشته باشد یک جنبه عینی و ملموس در اقتصاد دارد. آقای رئیس‌جمهور هم چه قبل از انتخابات و چه بعد از انتخابات به این مساله اشاره کردند و گفتند با داشتن سالانه 10 میلیون گردشگر می‌توان چهار میلیون شغل ایجاد و مساله اشتغال کشور را حل کرد. این نگاه اقتصادی اکنون در سازمان وجود دارد؟

دولت و خصوصاً شخص آقای رئیس‌جمهور به خوبی متوجه شده‌اند که به حرکت درآوردن چرخ‌های صنعت و کشاورزی مشکل و پیچیده و زمان‌بر است. در مقابل چرخ گردشگری را زودتر و سریع‌تر می‌توان به حرکت درآورد و با حرکت این حوزه می‌توان به کمک بخش‌های دیگر هم رفت. دقت داشته باشید که در حال حاضر تراز بازرگانی خارجی در گردشگری ما منفی است. براساس برآوردهایی که صورت گرفته حدود 5/5 تا شش میلیارد دلار گردشگران خارجی در بازدید از ایران در کشور ما هزینه می‌کنند اما در مقابل گردشگران ایرانی که به خارج از کشور سفر می‌کنند حدود 11 میلیارد دلار صرف می‌کنند. یعنی ما حداقل پنج میلیارد دلار تراز منفی داریم. واضح است که با توجه به ظرفیت‌های گردشگری کشور می‌توانیم با سیاست‌های پایدار و همه‌جانبه‌‌نگری این تراز را به صفر برسانیم و سپس رو به مثبت شدن حرکت کنیم. وقتی یک گردشگر خارجی وارد کشور می‌شود از همان سالن فرودگاه هزینه می‌کند و اشتغال‌زایی دارد. حضور این گردشگران برای حمل‌ونقل، مجموعه هتل‌ها، اماکن تاریخی و فرهنگی، بازار، صنایع‌ دستی و تولیدات داخلی می‌تواند سودمند باشد. به همین دلیل من فکر می‌کنم بخش گردشگری می‌تواند در آینده نه‌چندان دور جایگاه خودش را در اقتصاد پیدا کند. در حال حاضر در صفحه شطرنج اقتصادی کشور هیچ خانه‌ای برای گردشگری نیست. گردشگری مهره‌ای جا مانده است که به کار گرفته نمی‌شود.

از زبان منتقدان سازمان میراث فرهنگی، صنایع‌ ‌دستی و گردشگری این طور شنیده می‌شود که اقبال کنونی گردشگران خارجی به ایران حاصل سیاست‌های وزارت امور خارجه و دیپلماسی بین‌المللی است و تا اینجا سازمان هنوز نقشی کلیدی ایفا نکرده است. نظرتان در مورد این انتقاد چیست؟

من نمی‌دانم کسانی که این‌قدر توانایی دارند که اثر این دو نهاد را تفکیک و تجزیه و تحلیل کنند از چه منطقی استفاده می‌کنند. بدیهی است که در امر گردشگری وزارت خارجه اثرگذار است، سیاست‌های کلان دولت، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و نهادهای دیگر اثرگذار و دخیل هستند. تلاش همه این نهادها در کنار یکدیگر است که می‌تواند اثرگذار باشد. نمی‌توان در این مساله خط‌کش گذاشت و تعیین کرد که مثلاً در اقبال یا رویگردانی گردشگران سهم هر نهاد چند درصد است. همه با هم که تلاش می‌کنند می‌توانند به نتیجه برسند. تفکیک نهادهایی مثل وزارت امور خارجه، سازمان گردشگری، وزارت ارشاد، شورای عالی امنیت ملی و... جداشدنی نیستند و همه در حکم انگشتان یک دست هستند که کاری انجام می‌دهند. از نظر من این مرزبندی مکانیکی و غیر‌علمی دیدن است.

شما در دولت جدید مسوولیت معاونت سرمایه‌گذاری سازمان را پذیرفته‌اید و به نوعی کارتان فراهم کردن زمینه‌های مناسب برای آینده است. وضعیت در حوزه مسوولیت شما چطور است؟ آیا علاقه‌ای برای سرمایه‌گذاری در حوزه گردشگری وجود دارد؟

خوشبختانه در این مدت بسیاری از سرمایه‌گذاران ایرانی در داخل و خارج کشور که علاقه‌مند هستند در شهر مادری یا استان خودشان سرمایه‌گذاری کنند به سازمان مراجعه کرده‌اند. سرمایه‌گذاران خارجی هم نسبت به این مساله ابراز علاقه‌مندی کرده‌اند و دوست دارند که وارد پروسه عملیاتی شوند. به هر حال ظرف چند ماه نمی‌شود برای یک پروژه‌ای که بازدهی بلندمدت دارد و مثلاً 30 تا 40 سال دوام دارد سرمایه‌گذار جذب کرد و او را به شروع پروژه اقناع کرد. سرمایه‌گذاری در حوزه گردشگری یک فعالیت اقتصادی بلندمدت محسوب می‌شود. کسی که سرمایه‌ای صرف ساخت یک هتل می‌کند در نظر دارد چند دهه در آن فعالیت اقتصادی انجام دهد و کسب سود کند. ما زمینه‌های مربوط به سرمایه‌گذاری را بسیار مثبت ارزیابی می‌کنیم و امیدواریم هرچه زودتر در مذاکرات به نتیجه برسیم و بررسی‌ها و ارزیابی‌های سرمایه‌گذاران نیز نتیجه مثبت داشته باشد. اثرات این کار در بلندمدت مشهود خواهد بود و در آینده نزدیک نمی‌توان نتیجه پرباری از این سرمایه‌گذاری‌ها گرفت. اما ما معتقدیم با توجه به شرایطی که در پیش است و ثباتی که در اقتصاد و دیپلماسی داخلی و خارجی کشور در حال ایجاد است و امیدواریم که پایدار هم بماند، سرمایه‌گذاران به نتایج قطعی برای سرمایه‌گذاری خواهند رسید و ان‌شاءالله در چند سال آینده شاهد افتتاح گام‌به‌گام پروژه‌هایی باشیم که توسط سرمایه‌گذاران داخلی و خارجی در حوزه گردشگری ایجاد و راه‌اندازی شده است.