نفت در آب‌های گل‌آلود
راه‌های آبی خاورمیانه
درست اندکی دورتر از ساحل پورت‌سعید نمونه‌ای از رفتار منظم مشاهده می‌شود که ماهیت پرآشوب زندگی در سرزمین مصر را مخفی ساخته است.
درست اندکی دورتر از ساحل پورت‌سعید نمونه‌ای از رفتار منظم مشاهده می‌شود که ماهیت پرآشوب زندگی در سرزمین مصر را مخفی ساخته است. هنگامی که کشتی‌های بزرگ باربری جهان به دهانه شمالی کانال سوئز وارد می‌شوند صفی شگفت‌انگیز در دریای مدیترانه تشکیل می‌دهند و منتظر می‌مانند تا بتوانند از این راهروی باریک عبور کنند.
در سال‌های اخیر مهم‌ترین آبراه‌های خاورمیانه یعنی کانال سوئز، باب‌المندب و تنگه هرمز تا میزان زیادی از آسیب جنگ‌ها و رقابت‌های کشورهای پیرامون خود مصون مانده‌اند. حتی توقیف کشتی باری در ساحل ایران توسط این کشور در 28 آوریل به این جریان خللی وارد نکرد. شرکت‌های کشتیرانی به فراز و نشیب‌ها عادت کرده‌اند و اعتقاد دارند محافظان این آبراه‌های حیاتی در صورت بستن آنها ضررهای زیادی متحمل خواهند شد.
ایران این نظریه را یک بار دیگر امتحان کرد. یک‌پنجم نفت جهان در امتداد ساحل این کشور و از تنگه هرمز می‌گذرد. از آنجا که ایران خود نفت زیادی صادر می‌کند ممانعت از جریان انتقال نفت می‌تواند به معنای محدودیت برای این کشور باشد. اما ایران بارها و به ویژه در سال 2012 در پاسخ به تحریم‌های غرب تهدید کرد این آبراه را مسدود می‌کند. با وجود اینکه مقامات تهران توقیف اخیر کشتی باری را به یک دعوای تجاری ربط می‌دهند بسیاری آن را نوعی تنش قلمداد کرده‌اند. کشتی باری در هفتم ماه می آزاد شد اما این رویداد باعث شد آمریکا ناوهای جنگی خود را برای مراقبت از کشتی‌هایی که با پرچم ایالات متحده وارد تنگه هرمز می‌شوند در حالت آماده‌باش قرار دهد. اقدامی که مدت‌ها قبل متوقف شده بود.
از طرف دیگر کشتی‌های ایرانی نیز به صورت غیرآشکار تحت نظر نیروهای آمریکایی و عرب در تنگه باب‌المندب قرار گرفته‌اند. آبراهی که به دریای سرخ و کانال سوئز منتهی می‌شود و حدود 10 درصد از ترافیک تجاری جهان در آن صورت می‌گیرد. در اواسط ماه آوریل یک کشتی باربری ایرانی با انسداد مسیری مواجه شد که توسط نیروهای ائتلاف به رهبری عربستان که یمن را بمباران می‌کنند ایجاد شده بود. برخی مدعی‌اند کشتی‌ها حامل تجهیزاتی برای نیروهای حوثی بودند که هدف حملات هوایی هستند. اما آمریکا یک ناو هواپیمابر را به منطقه فرستاد. از آن زمان به بعد ایران برای مقابله با دزدی دریایی دو ناو جنگی خود را در تنگه باب‌المندب مستقر کرده است.
تحلیلگران در مورد نیت ایران گیج شده‌اند اما صنعت کشتیرانی هنوز با مشکل مواجه نشده است. مرسک -غول بزرگ کشتیرانی دانمارک- که کشتی توقیف‌شده توسط ایران را اجاره کرده بود می‌گوید این اقدام توجیه‌پذیر نیست اما آن را «رویدادی نادر» توصیف کرد. این شرکت مسیر خود یا توصیه‌های امنیتی برای کشتی‌هایش در خاورمیانه را تغییر نداده است. علاوه بر این، این رویداد به دیگر شرکت‌ها نیز آسیبی نرسانید. پیتر سند از انجمن بین‌المللی کشتیرانی BIMCO می‌گوید وقوع این‌گونه مناقشات در فعالیت‌های کشتیرانی بی‌سابقه نیست.
رویارویی با ابهامات بخشی عادی از تجارت کشتی‌هایی است که در خاورمیانه حرکت می‌کنند. خدمه کشتی‌ها اغلب حق ویژه‌ای دریافت می‌کنند. سازمان‌های خدمات امنیت دریایی عقیده دارند احتمال اینکه جنگ زمینی به دریا کشیده شود بسیار اندک است. این آرامش را می‌توان در نرخ‌های حق بیمه مشاهده کرد که با وجود رویدادهای اخیر هیچ افزایشی نداشته‌اند.
در هر صورت، برخی کشورها تلاش می‌کنند کشتی‌ها را از ایران دور نگه دارند. عربستان سعودی و امارات که در سال 2012 تهدیدهای ایران را جدی گرفته بودند، لوله انتقال نفت جدیدی تاسیس کردند که تنگه هرمز را دور می‌زند. شش دولت عضو شورای همکاری خلیج فارس قصد دارند خط راه‌آهنی را از کویت به بندر صلاله در عمان بکشند و در آنجا بارها را به کشتی‌های حاضر در دریای عمان انتقال دهند. اما خط لوله نفتی فقط می‌تواند بخش کوچکی از نفت خلیج فارس را انتقال دهد و راه‌آهن که قرار است در سال 2017 افتتاح شود نیز با تاخیر روبه‌رو خواهد شد.
ایران تهدیدی برای تجارت دریایی منطقه نیست. بازیگران غیردولتی که هیچ نفعی در آبراه‌ها ندارند ممکن است مشکل‌آفرین باشند. دزدان دریایی سومالی که زمانی به کشتی‌ها حمله می‌کردند به وسیله ناوهای غربی از بین رفتند اما تهدیدهای جدیدی از جانب افراطیون شبه‌جزیره سینا در مصر احساس می‌شود که منزلگاه جمعیت صحرانشین شرق کانال سوئز هستند. نیروهای امنیتی مصر نتوانسته‌اند از پس این افراد برآیند. آنها حملات خود را پس از کودتا علیه محمد مرسی رئیس‌جمهور سابق مصر در 2013 آغاز کرده‌اند. حملات ارتش صرفاً باعث شد غیرنظامیان در انزوا قرار گیرند و تروریست‌ها نیز جسورتر و تندروتر شوند. قدرتمندترین گروه آنها وفاداری خود را به داعش اعلام کرد و علاوه بر قتل صدها سرباز و پلیس چند هدف اقتصادی را مورد حمله قرار داد. کانال سوئز که پنج میلیارد دلار در سال و معادل دو درصد از تولید ناخالص داخلی مصر را تامین می‌کند یکی از این اهداف است. دو بار در سال 2013 و در روشنایی روز نیروهای تروریست تصاویری از خود گرفتند که آنها را در حال شلیک آرپی‌جی به کشتی‌های عبوری از کانال نشان می‌داد.
این‌گونه حملات باعث غرق شدن کشتی‌های باری نمی‌شوند اما می‌توانند با استفاده از شبکه‌های قبیله‌ای و قاچاق سلاح‌های سنگین‌تر را از لیبی وارد کنند. آمریکا که هر سال چندین کشتی جنگی را به کانال سوئز می‌فرستد از این احتمال نگران است. اگر یک کشتی غرق شود ممکن است کانال را برای چند هفته مسدود کند. تغییر مسیر از طریق دماغه امید نیک حدود 4300 کیلومتر به مسیر میان عربستان سعودی و آمریکا اضافه می‌کند.
اما شرکت‌های کشتیرانی هنوز هم مضطرب نشده‌اند. حتی در اوج آشوب‌های بهار عربی و عواقب آنها هیچ مشکلی در کانال سوئز دیده نشد چرا که هر دولتی که سر کار می‌آمد این کانال را جزو منافع ملی حساب می‌کرد. عبدالفتاح السیسی رئیس‌جمهور کنونی مصر امیدوار است تا پایان تابستان مسیر جدیدی را افتتاح کند. آقای سند می‌گوید: «هنوز این باور محکم وجود دارد که مصری‌ها از کانال دفاع خواهند کرد.»
منبع:اکونومیست
دیدگاه تان را بنویسید