سپرده بانکی؛ جذابترین

بازارهای مالی منابع مازاد پس‌اندازکنندگان را به سمت سرمایه‌گذاری هدایت می‌کنند. بنابراین بازارهای مالی نقش مهمی در تجهیز منابع برای تقویت بنیه تولیدی و عملکرد اقتصاد کلان دارند. البته ابزارهای متعددی در بازارهای مالی وجود دارد که با توجه به تفاوت‌شان در بازده و ریسک مورد توجه عاملان اقتصادی قرار می‌گیرند. البته در کشورهای در حال توسعه، بازارهای مالی از گستردگی لازم برخوردار نیستند و طیف محدودتری از ابزارها در این بازارها ارائه می‌شود. مهم‌ترین دارایی‌های مالی در ایران، سهام، ارز و سپرده‌های بانکی است. البته به دلیل عدم تنوع دارایی‌های مالی برخی کالاها مانند طلا سهم قابل توجهی در سبد دارایی سرمایه‌گذاران دارد.

انتخاب ترکیب صحیح دارایی‌ها در سبد دارایی مستلزم توجه به بازده و ریسک هر یک از دارایی‌هاست. افزایش بازده یک دارایی، آن را جذاب‌تر می‌سازد و موجب می‌شود سهم آن در سبد دارایی افزایش ‌یابد. به‌عکس، افزایش ریسک باعث کاهش جذابیت یک دارایی می‌شود و سهم آن دارایی را در سبد دارایی کاهش می‌دهد. قسمتی از ریسک یک دارایی به نوسانات قیمت آن مربوط می‌شود.

بازار سهام از جمله بازارهایی است که امکان تبدیل مستقیم پس‌اندازها به سرمایه را فراهم می‌آورد؛ ازاین‌رو بازار سهام یکی از ارکان اصلی بازار سرمایه است و تامین‌کننده منابع مالی مورد نیاز جهت گسترش فعالیت‌های اقتصادی است. شاخص قیمت سهام بورس اوراق بهادار یکی از معیارهای مهم در ارزیابی عملکرد این بازار است و تا حدودی شرایط این بازار را خلاصه می‌کند. عملکرد بازار سهام در نمودار نشان داده شده است. شاخص قیمت بورس تهران نوسانات شدیدی را تجربه کرده است. این شاخص از ابتدای سال 1394 روند نزولی شدیدی داشت ولی با نزدیک شدن به زمان مذاکرات وین روند صعودی را در پیش گرفت. اما مجدداً روند نزولی را از 23 تیرماه 1394 ادامه داد.

در فقدان بازار سرمایه کارآمد، نقش دیگر دارایی‌ها در سبد دارایی افزایش می‌یابد. در ایران به ‌طور سنتی ارز و طلا بخشی از سبد دارایی سرمایه‌گذاران را تشکیل می‌دهد. در گذشته، با افزایش حجم پول در اقتصاد و به دنبال آن افزایش تورم، تمایل به سرمایه‌گذاری در این دارایی‌ها بیشتر می‌شد و منابع سرمایه‌گذاران به سمت بازارهای طلا و ارز جریان می‌یافت.

البته سهم قابل توجهی از دارایی سرمایه‌گذاران به صورت سپرده در شبکه بانکی نگهداری می‌شود و این منابع توسط شبکه بانکی به طرح‌های سرمایه‌گذاری تخصیص می‌یابد. لازم به یادآوری است که به دلیل سهم عمده سیستم بانکی در تجهیز منابع برای طرح‌های سرمایه‌گذاری، اقتصاد ایران بانک‌محور محسوب می‌شود. البته در گذشته و برای دوره‌ای طولانی، سود پرداختی به این سپرده‌ها کمتر از نرخ تورم بود؛ و نگهداری این دارایی‌ها بازده منفی داشت. اما در شرایط فعلی حتی به سپرده‌های کوتاه‌مدت به صورت روزشمار سودی بالاتر از تورم پرداخت می‌شود. بازده واقعی سپرده‌های بانکی نه‌تنها مثبت است، بلکه مقدار آن نیز قابل توجه است. با توجه به نرخ سود کوتاه‌مدت 20 درصد و تورم 15 درصد، سود واقعی سپرده‌های کوتاه‌مدت پنج درصد است که در دو دهه گذشته کم‌سابقه است. بنابراین جذابیت بالای سپرده‌ها در سیستم بانکی ترکیب سبد دارایی سرمایه‌گذاران را به شدت تحت تاثیر قرار داده است.

بررسی روند حرکتی قیمت دلار در شش‌ماهه اخیر افزایش بسیار ملایمی را نشان می‌دهد. این افزایش به دلیل کاهش عرضه ارز (ناشی از کاهش قیمت نفت و درآمدهای نفتی) بوده است. البته بانک مرکزی تلاش کرده است تا با دخالت در بازار ارز از نوسانات شدید در این بازار جلوگیری کند. با توجه به چشم‌انداز بازار نفت و ثبات قیمت آن در کوتاه‌مدت، به نظر می‌رسد رشد نرخ ارز در آینده نیز ادامه یابد. البته در هفته‌های اخیر بازار ارز نشانه‌هایی از بی‌ثباتی را نشان داد که با واکنش نهاد پولی مواجه شد. اما به نظر نمی‌رسد در صورت باقی ماندن قیمت نفت در سطوح پایین بتوان از افزایش آن جلوگیری کرد.

طی سال‌های اخیر، محدودیت‌های تجاری و مالی ناشی از تحریم‌های اقتصادی، تثبیت نرخ ارز و سیاست‌های پولی انقباضی در جهت دفاع از ارزش پول ملی موجب شد نرخ بهره افزایش یابد. در نتیجه اعمال این سیاست‌ها و ضعف سیستم بانکی، بازار سرمایه با کمبود نقدینگی مواجه شد. از طرف دیگر ریسک مذاکرات هسته‌ای باعث گسترش عدم‌اطمینان‌ها در فضای اقتصاد کلان شد. البته در برخی دوره‌ها به دلیل شکل‌گیری انتظارات خوش‌بینانه نسبت به توافق رونق‌های نسبی در بازار ایجاد شده ولی در دو ماه اخیر و بعد از توافق وین بازار سهام مجدداً با رکود مواجه شد.

علاوه بر این کاهش قیمت جهانی نفت و اثرگذاری آن بر روی قیمت محصولات پتروشیمی و شرکت‌های پالایشگاهی، همچنین اعمال برخی سیاست‌ها مانند افزایش نرخ خوراک پتروشیمی‌ها و وجود مشکلات ساختاری در وضعیت بازار سرمایه کشور و عدم ‌شفافیت منجر به کاهش اعتماد سرمایه‌گذاران و فروش‌های حجیم حقوقی‌های بازار جهت تامین نقدینگی مورد نیاز در روزهای رشد شاخص بازار بر شدت بی‌اعتمادی در بازار افزوده است. که از دلایل شکل‌گیری رکود گسترده در بازار سرمایه است.

پیش‌بینی می‌شود با اجرای صحیح مکانیزم صندوق تثبیت بازار سرمایه و سهام خزانه شرکت‌ها، کاهش رانت اطلاعاتی و ارتقای شفافیت و سیالیت اطلاعات در بازار سهام، تلاش در جهت رفع ناکارایی‌های حاکم بر بازار سرمایه، وقوع انتظارات خوش‌بینانه از اجرای توافق هسته‌ای و جذب سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی بازار سرمایه با افزایش و روند مثبت رشد همراه باشد. اما از آنجا ‌که برقراری نرخ‌های بالای سود کوتاه‌مدت در شبکه بانکی به دلیل محدودیت منابع نقد در اختیار بانک‌ها، انقباض اعتبارات و مشکلات گسترده سیستم بانکی، ادامه دارد، کاهش رونق اقتصادی و متعاقباً بازار سهام را به همراه خواهد داشت.

در رابطه با بازار طلا و سکه باید گفت که این بازار تحت‌تاثیر قیمت طلا در بازارهای بین‌المللی و نرخ ارز است. بنابراین، با توجه به سقوط قیمت جهانی طلا، روند نزولی آن در داخل کشور در مقایسه با مدت مشابه سال قبل آشکار می‌شود. همچنین در روزهای پایانی شهریورماه پس از اعلام تصمیم فدرال‌رزرو مبنی بر عدم‌تغییر نرخ بهره، قیمت جهانی طلا افزایش یافت، این در حالی است که بسیاری از سرمایه‌گذاران و کارشناسان اقتصادی جهان پیش‌بینی افزایش نرخ بهره توسط فدرال‌رزرو و سقوط قیمت جهانی طلا را مطرح می‌کردند. اما سیاست تثبیت نرخ بهره، افزایش موقتی و کوتاه‌مدت را در قیمت جهانی طلا موجب شده است.

از آنجا که قیمت طلا در بازار جهانی تعیین می‌شود، آثار سیاست‌های اعمال شده جهانی در قیمت آن منعکس می‌شود و این آثار در بازار داخلی نیز مشهود می‌شود. بنابراین پیش‌بینی می‌شود روند نزولی نرخ طلا در بازارهای بین‌المللی، باعث کاهش بازده این دارایی شود. با توجه به مطالب فوق به نظر می‌رسد، همچنان سپرده‌های بانکی جذاب‌ترین دارایی مالی باشند؛ چراکه کاهش نرخ سود سپرده‌ها مستلزم انجام اصلاحات در ترکیب ترازنامه بانک‌های تجاری است. انجام این اصلاحات زمان‌بر است لذا در افق یک‌ساله به نظر نمی‌رسد این مهم محقق شود. بالا بودن نرخ سود، تقاضا برای دیگر دارایی‌ها (سهام، ارز و طلا) را کاهش می‌دهد. لذا انتظار افزایش قیمت این دارایی‌ها دور از ذهن است.