تاریخ انتشار:
بررسی رابطه نرخ موثر تعرفه و میزان واردات
دستکاری تعرفه چقدر در واردات موثر است؟
ولی‌الله افخمی‌راد در کسوت رئیس سازمان توسعه تجارت در یک گفت‌وگوی تلویزیونی صراحتاً عنوان کرد: «تعرفه ابزار مهمی در راستای حمایت از تولید داخلی است.» در کنار متولی تجارت کشور، سازمان گمرک هم که به نوعی در بخش تجارت ایران سهم قابل توجهی دارد به نظر می‌رسد چنین دیدگاهی را پذیرفته است.
تجربه اقتصاد ایران در سال‌های اخیر نشان داده نرخ تعرفه‌های وارداتی معمولاً به عنوان یک ابزار برای حمایت از تولید داخلی شناخته شده‌اند. دیدگاه‌هایی که معمولاً دولتمردان دوره‌های مختلف اقتصاد ایران به نوعی آن را مطرح کرده‌اند. آخرین بار هم 20 شهریورماه امسال بود که ولی‌الله افخمی‌راد در کسوت رئیس سازمان توسعه تجارت در یک گفت‌وگوی تلویزیونی صراحتاً عنوان کرد: «تعرفه ابزار مهمی در راستای حمایت از تولید داخلی است.» در کنار متولی تجارت کشور، سازمان گمرک هم که به نوعی در بخش تجارت ایران سهم قابل توجهی دارد به نظر می‌رسد چنین دیدگاهی را پذیرفته است. یک ماه قبل از آن سخن افخمی‌راد، حسین کاخکی، مدیرکل برنامه‌ریزی و بهبود سیستم‌های گمرک ایران به فارس گفته بود: «برای حمایت واقعی از تولید در کنار تعرفه‌ها باید محصولات داخلی حمایت شود تا افزایش تعرفه منجر به قاچاق نشود.»
در واقع این سخن نیز نشان می‌دهد یکی از اهداف اصلی تعرفه حمایت از تولید داخلی است. موضوعی که دیگر مورد تایید برخی کارشناسان اقتصادی مانند محمدمهدی بهکیش نیست و از نگاه آنها دوران حمایت از تولید داخلی با تعرفه‌های وارداتی تقریباً به سر آمده است. با این حال دولت‌ها در ایران چقدر در این هدف موفق می‌شوند که با افزایش تعرفه‌های وارداتی میزان واردات را کاهش دهند؟ آیا در اقتصاد ایران با افزایش نرخ تعرفه‌های وارداتی میزان وزنی و ارزشی واردات کاهش می‌یابد؟
نرخ محرمانه تجاری!
برای محاسبه رابطه نرخ تعرفه وارداتی و میزان واردات شاید بهترین مولفه در بخش تعرفه، نرخ موثر تعرفه باشد. از نگاه برخی کارشناسان اقتصادی از آنجا که نرخ نهایی پرداخت‌شده برای واردات هر محصولی نرخ موثر تعرفه وارداتی است برای محاسبه این وضعیت، شاخص نرخ موثر تعرفه می‌تواند نماگر مناسبی باشد. این شاخص را مقامات مسوول این‌گونه تعریف کرده‌اند: «نرخ موثر تعرفه یعنی درآمد واقعی مالیات و واردات به ارزش کل واردات.» در واقع این شاخص، نرخ نهایی‌ای به نظر می‌رسد که هر واردکننده‌ای باید برای واردات محصولش پرداخت کند. با این حال محاسبه و اعلام این نرخ در سال‌های اخیر با چالش‌هایی مواجه بوده است. در سال‌هایی برخی مقامات دولتی با بیان اینکه این آمار قابل انتشار نیست آن را منتشر نکرده‌اند و در عین حال در برخی مواقع منابعی به غیر از گمرک و سازمان توسعه تجارت (متولیان تجاری کشور) این نرخ را رسماً منتشر کرده‌اند. در همین حال هرچند گمرک در مقطع فعلی آماری از این نرخ موثر تعرفه را منتشر نکرده اما 9 تیرماه سال 1389 محمدرضا نادری، معاون امور گمرکی گمرک کشور در گفت‌وگو با ایسنا نرخ موثر تعرفه در سال 1388 را 11 درصد اعلام کرده بود.
شاید آن سخن نادری تنها مقطع زمانی بود که نرخ موثر تعرفه توسط گمرک ایران اعلام شده بود. در مواقع دیگر نهادهای دیگری بودند که این آمار را منتشر کرده‌اند. سوم آبان‌ماه سال 1388 روزنامه اعتماد به نقل از گزارش مرکز پژوهش‌های مجلس نرخ موثر تعرفه در سال‌های 1383 تا سال 1387 را به ترتیب 37 /12، 06 /11، 72 /11، 09 /11 و 79 /10 اعلام کرده بود. به جز آن، هفتم تیرماه امسال دفتر سخنگوی دولت به دنبال انتشار گزارشی در یکی از خبرگزاری‌ها که در مورد افزایش واردات در دولت یازدهم بود توضیحاتی را منتشر کرد که در آن توضیحات اشاره شده بود: «طبق آمار موجود در خصوص کالاهای وارداتی در سال 1391 میانگین نرخ تعرفه موثر در واردات معادل 89 /5 درصد بوده است که این میزان در سال 92 به میزان 87 /6 درصد افزایش و در سال 1393 نیز به 05 /10 درصد افزایش یافته است.» به هر ترتیب هرچند این شاخص در مقاطع زمانی مختلف چندان قابل دسترس نیست اما در یک دهه اخیر با توجه به سخنان مقامات و گزارش‌هایی که در رسانه‌ها منتشر شده‌اند موجود است. حتی در همین یک دهه اخیر برای دو سال 1389 و 1390 نیز به صورت رسمی خبری در مورد وضعیت سالانه این نرخ منتشر نشد اما
شمس‌الدین حسینی به عنوان سخنگوی اقتصادی دولت سابق 29 بهمن‌ماه سال 1390 در یادداشتی درباره اقتصاد و هدفمندی یارانه‌ها که در رسانه‌ها منتشر شد، اشاره کرده بود: نرخ موثر تعرفه در 10ماهه سال 1390 معادل 7 /11 درصد و این نرخ در مدت مشابه سال قبل از آن 8 /10 درصد بوده است. با این حال با احتساب همین نرخ‌های اعلامی می‌توان رابطه همزمانی نرخ موثر تعرفه با میزان واردات را برآورد کرد.
افزایش تعرفه با واردات چه کرد؟
بررسی آمارهای تجاری و نرخ موثر تعرفه در یک دهه اخیر نشان می‌دهد از 10 سال اخیر در پنج سال رابطه نرخ موثر تعرفه و میزان وزنی واردات مستقیم و در پنج سال هم این رابطه معکوس بوده است. در واقع به نظر می‌رسد صرفاً این‌طور نبوده که دولت با افزایش نرخ تعرفه بتواند میزان وزنی واردات را کاهش دهد. حتی به صورت مشخص رابطه این دو نرخ در پنج سال نشان می‌دهد میزان وزنی واردات با کاهش نرخ موثر تعرفه کاهش و با افزایش نرخ موثر تعرفه افزایش می‌یابد. با این حال بررسی رابطه میزان ارزشی واردات با نرخ موثر تعرفه حاکی از این است که از 10 سال اخیر در هفت سال رابطه معکوسی میان این دو مولفه برقرار بوده است. در واقع در بیشتر سال‌ها هر زمان که نرخ موثر تعرفه افزایش یافته میزان ارزشی واردات کاهش یافته و در هر زمان که نرخ موثر تعرفه کاهش یافته میزان ارزشی واردات صعودی شده است. با توجه به این رابطه‌ها می‌توان این‌طور نتیجه گرفت که هرچند با افزایش نرخ موثر تعرفه میزان ارزشی واردات کاهش یافته اما میزان وزنی واردات همیشه این‌طور نبوده که کاهش بیابد. یا به شکلی دیگر می‌توان این‌طور نتیجه گرفت که هرچند با کاهش نرخ موثر تعرفه میزان ارزشی واردات
صعودی شده اما میزان وزنی آن همیشه این‌طور نبوده که افزایش بیابد.
دیدگاه تان را بنویسید