مالیات اشتباه

هرگونه افزایش مالیات بر واردات یا فروش سیگار، فعلاً اشتباه است چون تنها منجر به افزایش قاچاق سیگار می‌شود. برای اثبات این نکته کافی است نگاهی به آمار و ارقام بیندازیم. حداقل مصرف سالانه سیگار در ایران ۶۵ میلیارد نخ است که تنها ۲۰ میلیارد نخ آن در داخل کشور تامین می‌شود. یعنی دست‌کم ۴۵ میلیارد نخ باید وارد شود. آمارها می‌گویند واردات قانونی سیگار کمتر از هشت میلیارد نخ است، بنابراین ۳۷ میلیارد نخ یعنی حدود ۵۷ درصد مصرف سیگار کشور به‌صورت قاچاق وارد می‌شود. هر چند مدیرعامل شرکت دخانیات این نسبت را ۴۵ درصد می‌داند ولی تردیدی نیست که حداقل نیمی از بازار در اختیار واردکنندگان قاچاق است.

افزایش مالیات بر واردات سیگار باعث می‌شود قیمت تمام‌شده واردات قانونی افزایش یابد و مطلوبیت قاچاق بیشتر شود. افزایش مالیات بر فروش هم عملاً قابل نظارت نیست چون بیش از سه‌چهارم خرده‌فروشان اظهارنامه مالیاتی ارائه نمی‌دهند و به‌صورت علی‌الراس رسیدگی می‌شوند. به همین دلیل فروشنده ترجیح می‌دهد سیگار قاچاق را که از شبکه توزیع غیررسمی دریافت کرده به قیمت ارزان‌تر به مشتری بفروشد و معامله را هم در اسناد خود ثبت نکند. برای اداره‌های مالیاتی هم این پنهانکاری قابل کشف نیست چون زنجیره توزیع آن از همان بدو ورود به کشور پنهانی بوده است.

تجربه سال‌های قبل هم همین موضوع را روایت می‌کند. هم‌اکنون نرخ مالیات بر واردات سیگار ۴۰ درصد، نرخ مالیات بر ارزش افزوده سیگار ۱۵ درصد و عوارض آن هم دو درصد است. محاسبات حسابداری نشان می‌دهد سیگارهای وارداتی باید حدود ۶۰ درصد قیمت واردات و سیگارهای داخلی هم ۱۷ درصد قیمت فروش، مالیات بپردازند. از سوی دیگر حجم بازار سیگار در ایران حداقل ۴۵ هزار میلیارد ریال برآورد می‌شود، پس حتی اگر فقط همان مالیات ۱۷‌درصدی هم وصول می‌شد، دولت می‌بایست سالانه 7600 میلیارد ریال درآمد مالیاتی از سیگار می‌داشت، اما عملکرد مالی دولت در سال‌های گذشته نشان می‌دهد هیچ‌گاه این عدد بیش از یک هزار میلیارد ریال نبوده است.

این‌گونه اقدامات یادآور تصمیم اشتباه دیگری است که در سال‌های قبل با فشار وزارت بهداشت گرفته شد. در گذشته شرکت‌های تولید و عرضه قانونی سیگار موظف شدند روی پاکت سیگار تصاویری چاپ کنند که مضرات سیگار برای سلامت را نشان می‌داد. این کار که الگوبرداری از اقدام مشابه در کشورهای توسعه‌یافته بود عملاً نتیجه‌ای عکس داد. زیرا اغلب سیگارهایی که این تصویر را چاپ می‌کنند تولید داخل هستند و مصرف‌کننده آنها را بی‌کیفیت می‌داند. یعنی عملاً این تصاویر به عنوان نشانه بی‌کیفیت بودن سیگار تلقی شده و تقاضا و قیمت سیگارهایی که این تصویر را ندارند یعنی سیگارهای قاچاق (که بعضاً تقلبی هم هستند) در بازار افزایش یافت. در مجموع فعلاً تنها کاری که برای مدیریت بازار سیگار باید کرد جلوگیری از قاچاق آن است و هر کاری که قاچاق آن را تشدید کند تصمیم اشتباهی است، حتی اگر در ظاهر تصمیم درستی به نظر برسد.