مدیرکل ایمنی و ترافیک سازمان راهداری از آسیب‌های رانندگی نابلدها می‌گوید
سهم ۶۰ تا ۹۰درصدی خطای انسانی
طبق تحقیقات بین ۶۵ درصد تا ۹۰ درصد حوادثجاده‌ای ناشی از خطاهای انسانی است. این آمار باعثشده تا دولت‌ها به سهولت گواهینامه صادر نکنند و بسیار سختگیرانه و با موشکافی زیاد افراد را مجاز به رانندگی بدانند.
اخذ گواهینامه در ایران و تفاوت فاحش قوانین جاری کشور در این ارتباط موضوعی است که با مدیرکل ایمنی و ترافیک سازمان راهداری و حمل و نقل جاده‌ای به گفت‌وگو نشسته‌ایم. جواد هدایتی با تفکیک سه عامل مهم در ایمنی ترددها عنوان می‌کند که نقش انسان در بروز سوانح رانندگی بین 60 تا 90 درصد است. او همچنین با اشاره به فاصله زیاد سیستم آموزش رانندگی و اعطای گواهینامه‌های رانندگی در ایران و کشورهای پیشرفته پیشنهاد داد که با الگوبرداری از تجربیات کشورهای اروپایی و آمریکا این امکان برای ما وجود دارد که زمان بلوغ و تکامل کشور در خصوص اخذ مجوز رانندگی را تسریع کنیم.
کدام کشورها از نظر صدور گواهینامه رانندگی قوانین سختگیرانه‌تری دارند؟
عموماً کشورهای پیشرفته مثل اروپا و آمریکا قوانین بسیار سختگیرانه‌ای در مورد صدور گواهینامه‌های رانندگی دارند. در این بین عنوان می‌شود که در قوانین کشورهای انگلیس و استرالیا سختگیری‌های بیشتری به چشم می‌خورد. اما این را هم به شما بگویم بر پایه تعریف و معیارهایی که برای ایمنی تردد با ماشین در نظر گرفته شده است، ایمنی سه رکن دارد، وسیله نقلیه، انسان، راه یا جاده. عامل انسانی بر دو رکن دیگر در بحث ایمنی ارجحیت دارد. به گونه‌ای که ممکن است با استفاده از امن‌ترین جاده‌ها و وسایل نقلیه باز هم به دلیل خطای انسانی، ایمنی ترددها به مخاطره بیفتد. بر پایه این اهمیت مقوله نحوه و شرایط صدور گواهینامه نیز مهم تلقی می‌شود. دولت‌های اروپایی و آمریکا با اشراف به این مساله که یک راننده علاوه بر اینکه در سلامت جسم و جان خود نقش دارد؛ سلامت تمام عابران مسیر را نیز تحت‌الشعاع قرار می‌دهد؛ به سادگی به افراد گواهینامه نمی‌دهند.
خب آیا آمار دقیقی وجود دارد که نقش انسان در بروز سوانح رانندگی چقدر است؟
طبق تحقیقات بین 65 درصد تا 90 درصد حوادث جاده‌ای ناشی از خطاهای انسانی است. این آمار باعث شده تا دولت‌ها به سهولت گواهینامه صادر نکنند و بسیار سختگیرانه و با موشکافی زیاد افراد را مجاز به رانندگی بدانند.
در کشورهای توسعه‌یافته و همچنین کشورهایی که از ایمنی بالایی در جاده‌های خود برخوردارند، اعطا یا صدور گواهینامه بسیار متفاوت‌تر از ایران است. در این کشورها عموماً گواهینامه‌ها درجه‌بندی شده‌اند و کسانی که گواهینامه می‌گیرند، بر اساس رتبه‌بندی و درجه گواهینامه‌شان و تحت شرایط خاص می‌توانند پشت رل بنشینند.
بیشتر توضیح می‌دهید؟
در کشورهای پیشرفته یا کشورهایی که کمترین سوانح رانندگی را دارند، صدور و نظارت بر رانندگی رانندگان با ایران متفاوت است. در اکثر کشورهای پیشرفته یا ایمن‌تر از نظر حمل و نقل، ابتدا به متقاضیان دریافت گواهینامه، لیسانس موقت داده می‌شود و بعد از طی شدن زمان مدنظر در قانون و در صورت احراز کسب مهارت‌های لازم؛ به افراد گواهینامه دائم داده می‌شود. بعضی از کشورها برای افزایش ایمنی در تردد دارندگان گواهینامه‌های موقت نشانه‌هایی برای آنها تعیین کرده‌اند تا هم برای عوامل دولتی این رانندگان قابل شناسایی باشند و هم اینکه عابران متوجه مبتدی بودن این افراد شوند و نکات ایمنی را بیشتر مدنظر قرار دهند. به عنوان نمونه دولت استرالیا با زدن برچسب ماشین افرادی را که گواهینامه موقت دارند مشخص می‌سازد. این برچسب در واقع یک حرف «L» به رنگ مشکی بر روی زمینه زرد را به نمایش می‌گذارد و این‌گونه عابران مسیر را متوجه می‌سازد که کسی که پشت رل نشسته است؛ گواهینامه موقت دارد و مبتدی است.
پس با این اوصاف عملکرد اعطای گواهینامه در ایران با آنچه در کشورهای پیشرفته اتفاق می‌افتد، بسیار متفاوت است؟
بله، تفاوت زیادی بین روند اخذ گواهینامه با کشورهای پیشرفته وجود دارد. در کشورهای پیشرفته، آموزش‌های جامعی به افراد داده می‌شود و آنها افراد را به مهارت رانندگی می‌رسانند بعد مجوز رانندگی می‌دهند. آموزش‌های زمانبر و همچنین درجه‌بندی کردن افراد پس از گرفتن گواهینامه هم در این کشورها صورت می‌گیرد. البته در کشورهای اروپایی و آمریکا اشخاص صرف داشتن گواهینامه مجاز به رانندگی مستقل نیستند و شروطی دارند. اما در کشور ما شروط کمتری نسبت به آن کشورها وجود دارد. مثلاً در سال‌های اولی که گواهینامه می‌گیرند مجاز به رانندگی تنها نیستند و حتماً باید در کنار کسی که سال‌هاست گواهینامه و تجربه رانندگی دارد، رانندگی کنند.
با این اوصاف مهم‌ترین تفاوت اعطای گواهینامه در ایران با کشورهای پیشرفته چیست؟
در کشورهای توسعه‌یافته اخذ گواهینامه حق همه شمرده نمی‌شود چرا که این گواهی ارتباط تنگاتنگی با سلامت جامعه دارد و با این دیدگاه اعطای گواهینامه مراحل زیاد و متفاوت‌تری نسبت به ایران دارد. شاید مهم‌ترین تفاوت ما در این مساله عدم مهارت‌پروری باشد. بدین معنی که در ایران افرادی که به مبانی اولیه و ابتدایی رانندگی اشراف پیدا می‌کنند، گواهینامه می‌گیرند و روانه مسیرهای مختلف می‌شوند. اما در دولت‌های اروپایی اعطای گواهینامه مشروط به کسب مهارت‌هاست. در کشور ما واجدین شرایط پس از اینکه توان به حرکت درآوردن خودرو را داشته باشند می‌توانند گواهینامه بگیرند و راننده شوند. اما در کشورهای پیشرفته این توانایی شرط لازم برای اخذ گواهینامه هست اما کافی نیست. در این کشورها مهارت رانندگی فراتر از مهارت به حرکت درآوردن خودرو است. یا به اصطلاح در این کشورها ملاک برای صدور گواهینامه، کسب مهارت «رانندگی تدافعی» است. این رانندگان در واقع رانندگان هوشمندی هستند که قدرت کنترل و رانندگی تدافعی را در مقابل حوادث غیرمترقبه در مسیر دارند و
این‌گونه سهم خطای انسانی در حوادث رانندگی به شدت کاهش پیدا می‌کند.
متوجه باشید که این کشورها با علم بر تبعات سوء و ناهنجاری‌های بی‌شمار سوانح رانندگی، موانع و شرایط سختی را برای متقاضیان گواهینامه قائل هستند. همین سختگیری باعث شده تا تلفات رانندگی در این کشورها و به تبع آن صدمات اجتماعی اقتصادی در این جوامع به حداقل ممکن برسد. این در حالی است که این کشورها در راستای افزایش سلامت محیط زندگی و کشورشان در حال فرهنگ‌سازی‌های جدیدی هستند و این فرهنگ‌سازی‌ها نیز نقش موثری در ایمنی ترددها دارد.
عموماً کشورهای اروپایی در حال تغییرات اساسی در فرهنگ و سیستم حمل و نقل‌شان هستند. این کشورها که دوران بلوغ اقتصادی در خانواده‌ها در آن طی شده و همه خانواده کماکان به تعداد افراد خانواده وسیله نقلیه دارند، جهت افزایش سلامت محیط و کاهش آلایندگی‌های زیست‌محیطی فرهنگ استفاده از ماشین‌های شخصی را به حداقل می‌رسانند. از سوی دیگر این دولت‌ها همزمان با این‌گونه فرهنگ‌سازی‌ها خدمات حمل و نقل عمومی را هم توسعه می‌دهند. دلیل دیگری که دولت‌های طراز اول سیاست‌های حمل و نقل خود را تغییر داده‌اند افزایش سلامت جامعه است. با توجه به اینکه با مالکیت خودرو از تحرک افراد کم می‌شود و به تبع آن بیماری‌های ناشی از کم‌تحرکی در جوامع رو به افزایش است، دولت‌ها با تجهیز و توسعه سیستم حمل و نقل خود سعی دارند بر تکاپوی جامعه بیفزایند و مانع گسترش بیماری‌هایی از این دست شوند. حتی آنها در پس این فرآیند به دنبال افزایش سلامت روانی شهروندان خود نیز هستند. هوای پاک و شهروندان سالم در واقع در پس ناوگان حمل و نقل عمومی توسعه یافته و شهروندان پویاست. به همین دلیل کشورهای رده اول جهان بیش از گذشته بر توسعه ناوگان حمل و نقل عمومی یا حتی
به‌کارگیری دوچرخه در ترددها اصرار دارند و سرمایه‌های خود را در این راه صرف می‌کنند.
البته وجوه اشتراکی هم بین نحوه و شرایط اخذ گواهینامه ایران با کشورهای دیگر وجود دارد. آنها هم مثل ما برای تردد و رانندگی خودروهای عمومی مانند اتوبوس یا خودروهای حمل باری مانند کامیون گواهینامه‌های خاص اعطا می‌کنند. کما اینکه ما هم در ایران تنها دارندگان گواهینامه پایه یک را مجاز به تردد با اتومبیل‌های باری و اتوبوس می‌دانیم.
آیا آیین‌نامه جهانی در مورد قوانین راهنمایی و رانندگی و اعطای گواهینامه وجود دارد؟
خیر، آیین‌نامه واحد یا جهانی در خصوص قوانین و مقررات راهنمایی و رانندگی یا صدور گواهینامه رانندگی وجود ندارد. قوانین راهنمایی و رانندگی در کشورهای مختلف متاثر از قانون اساسی آن کشور است و دولت‌ها مستقلاً این قوانین را تدوین و اجرا می‌کنند. البته میان برخی از کشورها پروتکل‌هایی درباره قوانین راهنمایی و رانندگی یا اعطای گواهینامه به امضا و اجرا درآمده است اما این‌گونه قوانین جامعیت جهانی ندارند. کشورهای اروپایی چندین مورد از این پروتکل‌ها را به امضا رسانده‌اند.
در خصوص سن چطور؟ افراد در چه سنی مجاز به گرفتن گواهینامه هستند؟
با توجه به اینکه قوانین راهنمایی و رانندگی هر کشور مختص به خودش است، سنین واجدین شرایط برای اخذ گواهینامه نیز متفاوت است. مثلاً استرالیا برای کسانی که سن‌شان بالاتر از 15 سال و 9 ماه است گواهینامه صادر می‌کند و در کشوری مثل انگلیس هم سن قانونی برای اخذ گواهینامه 17 سال در نظر گرفته شده است.
نظام آموزشی در این باره را چگونه ارزیابی می‌کنید؟ به نظر شما فاصله زیادی بین ایران و کشورهای پیشرفته است؟
بله، همان‌طور که گفتم در آن کشورها عموماً گواهینامه برای رانندگی تدافعی اعطا می‌شود. این مدل رانندگی هم مستلزم استفاده از تجهیزات آموزشی پیشرفته است. در این کشورها آموزشگاه‌های رانندگی به تجهیزات زیادی دسترسی دارند. آنها از شبیه‌سازها یا سیمولاتورهای رانندگی استفاده می‌کنند و از مسیرهای خاصی برای تمرین و آموزش هنرجوها بهره می‌گیرند. مجریان آموزش رانندگی از این تجهیزات برای آموزش و تست هنرجو در شرایط مختلف آب و هوایی و جاده‌ای استفاده می‌کنند. مثلاً رانندگی و کنترل اتومبیل در هواهای آفتابی، بارانی و برفی را آموزش می‌بینند. هنرجویان در کشورهای توسعه‌یافته عموماً در مسیرهای مختلف رانندگی می‌کنند و تست‌های زیادی را پشت سر می‌گذارند. برخی از این مسیرها جنبه فیزیکی دارند و جاده‌هایی برای تست و آموزش وجود دارند اما برخی از مسیر نیز به وسیله تجهیزات آموزشی پیشرفته و سیمولاتورها شبیه‌سازی شده‌اند. اما در ایران آموزش‌ها مختص به دو بخش آیین‌نامه و شهری می‌شود که تجهیزات خاصی در آنها به کار
نرفته است. در کلاس آیین‌نامه کتابچه مختصری در مورد وسایل ماشین و در بخش شهری هم عموماً مهارت راه بردن و حرکت ماشین به هنرجو آموزش داده می‌شود. از منظر سیستم آموزشی ایران هنرجویی که توان راه‌اندازی و حرکت خودرو را داشته باشد، مستحق گرفتن گواهینامه است. اما در سیستم‌های اروپایی یا آمریکا هنرجویی می‌تواند گواهینامه بگیرد که مهارت لازم در دفاع و کنترل خودرو در مواقع خاص را داشته باشد. این شیوه رانندگی مصداق علاج واقعه قبل از وقوع است.
ساعت آموزش و اعتبار این گواهینامه‌ها چقدر است؟
آموزش رانندگی و آموزش برای اخذ گواهینامه به دلیل پیوندی که با سلامت جامعه دارد، در کشورهای مختلف با ریزبینی زیادی انجام می‌شود و گاهی به اندازه یک فوق‌دیپلم گرفتن از ایران زمان می‌برد. برخی کشورها مهارت‌های رانندگی را در سیستم آموزش و پروش خود دارند و دانش‌آموزان همزمان با سوادآموزی، دانش و مهارت رانندگی را هم فرا‌می‌گیرند. این سیاست آموزشی در کشوری مانند ژاپن فراگیر است و کودکان از دوران ابتدایی، درس‌هایی در خصوص رانندگی دارند. در عین حال وضعیت کشورهای عربی منطقه نیز گویای آن است که آنها حدود 80 ساعت آموزش رانندگی را برای هنرجویان در نظر می‌گیرند. در برخی از کشورها آموزش‌های طولانی‌تری حدود شش ماه در نظر گرفته می‌شود. برخی دول هم با تعیین سقف مسافتی، مثلاً 80 کیلومتر در ساعت، هنرجویان خود را بیشتر از ایران آموزش داده، تست کرده و مهار می‌سازند. این در حالی است که در سیستم ایران شرایط اخذ گواهینامه بسیار سهل‌تر است و افراد با گذراندن 20 ساعت داخل شهر و آیین‌نامه می‌توانند برای گرفتن گواهینامه امتحان بدهند.
آیا در این کشورها برای اعطای گواهینامه علاوه بر مهارت‌های رانندگی تست‌های سلامت جسمی و روانی هم انجام می‌شود؟
بله، در کشورهای توسعه‌یافته تست‌های مختلفی در مورد سلامت جسمی و روانی متقاضیان انجام می‌شود و متقاضیانی که فاقد گواهی سلامت از سیستم پزشکی و روانی شناخته شوند، مجاز به گرفتن گواهینامه رانندگی نیستند.
تست‌های روانی شامل چه چیزهایی می‌شود؟
تست‌های روانی بیشتر حول رفتارهای اجتماعی مانند احترام به حقوق دیگران، عدم پرخاشگری و حفظ آرامش است و اگر پزشکان در معاینات اولیه به متقاضی مشکوک شوند او را برای انجام تست‌ها و آزمایشات بیشتر به مراکز تخصصی راهنمایی می‌کنند. بر پایه نظر کارشناسانه مراکز درمانی روانی مراجع صدور گواهینامه تصمیم می‌گیرند که هنرجو دوره درمانی را طی کند و سپس برای اخذ گواهینامه اقدام کند یا اینکه بر پایه نظر پزشکان و روان‌پزشکان فرد فاقد صلاحیت لازم برای اخذ گواهینامه است و هیچ‌گاه نمی‌تواند گواهینامه رانندگی بگیرد. مثلاً افرادی که پرخاشگری‌های شدید از خود بروز می‌دهند در صورتی که پزشکان تشخیص دهند، نمی‌توانند بر اعصاب و رفتار خود مسلط باشند و رفتار مخاطره‌آمیز دارند، سلامت روانی آنها از سوی مراجع پزشکی تایید نمی‌شود و آنها نمی‌توانند گواهینامه بگیرند.
اعتبار گواهینامه‌های ایرانی چقدر است؟
بر پایه قوانین ساری در خصوص گواهینامه بین‌المللی ایرانی‌ها در برخی کشورها مجازند که مدت زمان محدودی را تردد کنند، اما قوانین این اجازه را به آنها نمی‌دهد که برای مدت زمان طولانی در کشورهای مختلف رانندگی کنند و باید گواهینامه کشور مهمان را اخذ کنند. با این حال که گفتم قوانین و مقررات اعطای گواهینامه در کشورهای اروپایی بسیار سخت‌تر است، گاهی متقاضیان ایرانی برای اخذ گواهینامه آنها دچار مشکل می‌شوند و چندین بار در آزمون رانندگی شرکت می‌کنند. مثلاً یک راننده ایرانی که 10 سال در جاده‌های ایران رانندگی کرده، سه بار در آزمون‌های رانندگی آمریکا مردود می‌شود. البته که گرفتن جواز رانندگی در کشورهایی مانند استرالیا و انگلیس که به نظر می‌آید سختگیرانه‌تر برخورد می‌کنند بسا سخت‌تر می‌نماید و تعداد دفعات مردودی رانندگان ایرانی در این آزمون‌ها بیشتر می‌شود.
با توجه به این فاصله فاحش بین روند اخذ گواهینامه در ایران با سایر کشورها به نظرتان چه اقداماتی باید انجام شود تا سطح استانداردهای لازم در اعطای گواهینامه ایرانی نسبت به سایر کشورها ارتقا یابد و این روند چقدر زمان می‌برد؟
قطعاً باید سیستم آموزشی ما تغییرات اساسی بکند. باید آموزشگاه‌ها به تجهیزات آموزشی و پیشرفته‌تری مجهز شوند. باید استقلال بین سیستم آموزشی و سیستم آزمون اعطای گواهینامه هم لحاظ شود. از سویی باید توجه داشت که کشورهای پیشرفته شاید قریب به 50 سال پیش در موقعیت فعلی و امروزی ما بودند. بر پایه همین که دول دیگر این تجربیات را دارند ما می‌توانیم پیش‌دستی کنیم و سیر تکامل و بلوغ‌مان در این مساله را تسریع کنیم. همان‌طور که گفتم اعطا یا اخذ گواهینامه رانندگی برای ماشین‌های سواری شخصی زیر سایه توسعه ناوگان حمل و نقل عمومی و حفاظت از محیط زیست کمرنگ شده است و این اتفاق در کشورهای پیشرو صنعتی که عموماً از استانداردهای جاده‌ای، شهری و صنعتی بیش از ما برخوردارند، اتفاق افتاده است. با علم به این روند ما هم باید ضمن افزایش ظرفیت‌های آموزشی و افزایش استانداردهای لازم در رانندگی، سیستم حمل
و نقل شهری را نیز ارتقا دهیم. این عملکرد به خودی خود باعث کاهش تلفات جاده‌ای و سوانح رانندگی در کشور خواهد شد.
باید حتماً فرهنگ‌سازی‌هایی در راستای بهبود روند کیفی و کمی حمل و نقل کشور هم انجام شود. در حالی که امروز داشتن خودرو شخصی و گواهینامه جزو ارزش‌های ما محسوب می‌شود، به همین دلیل با دلیل و بی‌دلیل افراد اقدام به خرید خودرو و اخذ گواهینامه می‌کنند. این در حالی است که در بسیاری از جوامع پیشرفته این ارزش‌ها به واسطه فرهنگ‌سازی و ارزش‌گذاری‌های مناسب و توسعه ناوگان حمل و نقل کشوری، رنگ باخته‌اند. حتی ما می‌بینیم که در بسیاری از کشورهای اروپایی دوچرخه جایگزین خودرو شده است. ما هم باید این سیر تکاملی را طی کنیم تا از این منظر سلامت بیشتری نصیب جامعه شود.
نکته آخر؟
میان سیستم آموزشی و آزمونی گواهینامه رانندگی در ایران پیوندهایی است که در دنیا مرسوم نیست. به همین دلیل به اخذ آزمون‌های کتبی و شهری رانندگی انتقاداتی وارد است. در ایران ممتحنان آزمون‌ها افراد بازنشسته‌ای هستند که با موسسات و آموزشگاه‌ها همکاری می‌کنند و این فضا کمی مبهم است. یعنی این احتمال وجود دارد که بر اساس روابط ممتحن و آموزشگاه اغماض‌هایی در آزمون‌ها لحاظ شوند. این در حالی است که سیستم آزمونی کشورهای پیشرفته ممتحنان کاملاً مجزا از سیستم آموزشی بوده و همان متولیان راهنمایی و رانندگی هستند. از سوی دیگر آمار و اطلاعات سوانح جاده‌ای بیانگر این مساله است که خواب‌آلودگی‌ها، انحرافات خودروها از مسیرها، گردش‌های ناگهانی ناشی از عدم تمرکز رانندگان، عدم توجه کافی به جلو و... خطاهای انسانی هستند که بیشترین سهم را در بروز حوادث رانندگی کشور دارند. به همین دلیل هم سیستم آموزشی و هم سیستم نظارتی باید برای رفع این موانع در رانندگان کشور تلاش بیشتری کنند.
دیدگاه تان را بنویسید