موسم نرخ سود

   مجید حیدری: روزهای انتهایی پاییز را می‌توان موسم نرخ سود دانست. به نظر نمی‌رسد که قاعده مشخصی وجود دارد، اما همواره در این روزها بحث تغییرات نرخ سود بیشتر مطرح می‌شود و بسیاری از بخشنامه‌های مرتبط با نرخ سود نیز در اواخر پاییز صادر شده است. در حال حاضر نیز با رنگ باختن مساله نرخ ارز به عنوان مساله اصلی اقتصاد کشور، دیگر گزینه‌های روی میز بیشتر مطرح شده‌اند. در یک‌سال گذشته به دلیل شرایط اقتصادی کشور دو تصمیم مهم در خصوص نرخ سود گرفته شد. در شهریورماه سال قبل، عملاً سقف نرخ سود برای سپرده‌های یک‌ساله 15 در نظر گرفته شد و پیش از آن نیز به بانک‌ها مهلت یک‌هفته‌ای برای تمدید قراردادهای قبلی داده شد. اما این روند پایدار نماند و در اسفندماه پس از نوسان قیمت ارز و سایر بازارهای دارایی، نرخ سود یک‌ساله سپرده‌ها به سطوح 20 درصد قبلی بازگشت. در این شرایط که نظارت بانک مرکزی بر عملکرد بانک‌ها کمرنگ‌تر شد، حتی برخی از بانک‌ها برای سپرده‌های روزشمار نرخ سود بالای 20 درصد اعطا می‌کردند. این روند در ماه‌های اخیر نیز ادامه داشت و دست بانک‌ها برای اعطای نرخ سود باز بوده است. در دوره قبلی رئیس‌کل بانک مرکزی، تجربه ابلاغ نرخ سود دستوری، نتوانست منجر به رویه واحدی در بانک‌ها شود، حال رئیس‌کل بانک مرکزی نیز در یک اظهارنظر بانک‌ها را به رعایت نرخ سود بانکی ملزم کرده است. بر این اساس عبدالناصر همتی، عنوان کرد که با نرخ سود بالای 20 درصد شدیداً برخورد می‌کند و این را گام اول برخورد با نرخ سودهای بالاتر از مصوبه شورای پول و اعتبار دانسته است. به نظر می‌رسد که بانک مرکزی به دنبال این است که رویه گذشته را در برخورد با بانک‌های متخلف، آغاز کند.

این در حالی است که به اعتقاد بسیاری از کارشناسان در حال حاضر، وجود برخی از بانک‌های متخلف که دارای اضافه برداشت قابل توجهی هستند، عملاً کاهش نرخ سود را در بازار پول با اصطکاک روبه‌رو کرده است. از سوی دیگر، به اعتقاد این کارشناسان، بانک مرکزی باید برای کاهش نرخ سود بانکی، از ابزارهای جدید و رویکردهای غیردستوری استفاده کند، در غیر این صورت نمی‌توان به کاهش نرخ سود بانکی در بازار پول امیدوار بود. موضوع مهم دیگر که باید به آن توجه شود، بحث انتظارات تورمی است. بدون لحاظ کردن این متغیر کاهش نرخ سود بانکی می‌تواند باعث شود که تعادل میان پول و شبه‌پول، در نقدینگی به نحوی حرکت کند که شرایط برای بازگشت تورم بالا فراهم شود. نکته مهم دیگر نیز توجه به مشکلات ترازنامه‌ای بانک‌هاست. بسیاری از بانک‌ها در شرایط کنونی با مشکل نقدشوندگی منابع روبه‌رو هستند و به همین دلیل، با کاهش نرخ سود سپرده با خروج منابع پایدار روبه‌رو خواهند شد که این موضوع ریسک فعالیت بانک‌ها را افزایش می‌دهد، در نتیجه در صورت عدم توجه به این موضوع نیز نمی‌توان تنها با کاهش نرخ سود، وضعیت بانک‌ها را در یک تعادل جدید قرار داد.