نسل سوم از قفس رها می‌شود؟

توسعه شبکه تلفن همراه با محور پیاده‌سازی نسل‌های مخابراتی پیشرفته به یکی از دغدغه‌های کشورهای توسعه‌یافته تبدیل شده است و جایگاه ویژه‌ای در افزایش درآمد ناخالص ملی این کشورها دارد. به طوری که کشورهایی چون کره جنوبی و سنگاپور در این زمینه گام‌های بزرگی برداشته‌اند و اکنون بخش قابل توجه تولید ناخالص ملی این کشورها به ICT اختصاص دارد. در حالی که برخی از کشورها به دنبال توسعه عرضه تلفن همراه نسل پنجم با سرعت هزار مگابیت بر ثانیه، به مشترکان خود هستند، در کشور ما هنوز پیاده‌سازی نسل سوم تلفن همراه با مشکلات فنی و محدودیت‌ها مواجه است. این در حالی است که در آینده پهنای باند و موبیلیتی دو موضوع اساسی در توسعه فناوری‌های جدید خانواده تلفن همراه است اما ما در ایران هنوز برای توسعه خدمات تلفن همراه تنها به صدا و افزایش کیفیت آن می‌اندیشیم. گویا ارتباطات در جامعه ایرانی تنها در توسعه خدمات VOICE بسنده شده است. در شرایطی که در جهان لپ‌تاپ در حال حذف‌ شدن است و قرار است تلفن همراه جایگزین آن شود، به نظر می‌آید آینده تلفن همراه در ایران مبهم باشد و نتوان به صورت توسعه‌یافته از سرویس‌های ارزش افزوده آن در حوزه‌های اقتصادی استفاده کرد چرا که این حوزه اسیر نگاه‌های امنیتی و انحصارها شده است. اما اخیراً وزیر ارتباطات در جمع خبرنگاران اعلام کرده است علاوه بر توسعه نسل سوم در شبکه ارتباطات کشور نسل چهارم نیز وارد گود خواهد شد. واعظی حتی گفته است همان‌طور که پیش از این هم تاکید کرده‌ام به هیچ عنوان دوره انحصار رایتل تمدید نخواهد شد و پس از آنکه دوره انحصار این اپراتور در تاریخ 30 مردادماه سال آینده به پایان رسد از اول شهریورماه ما آماده ارائه این سرویس در اپراتورهای دیگر خواهیم بود.

موانع و محدودیت‌ها در توسعه

این وعده وزیر ارتباطات در توسعه خدمات نسل سوم و ارائه این خدمات در تمام اپراتورهای تلفن همراه کشور در حالی است که تنها اپراتور ارائه‌دهنده خدمات نسل سوم یعنی رایتل در دو سال گذشته در ارائه سرویس 3G با مشکل مواجه بوده است و در نهایت واکنش‌ها نسبت به برقراری تماس تصویری منجر به قطع این سرویس برای مشترکان رایتل شده است. خدمات نسل سوم تلفن همراه در کشور در اواخر سال گذشته با چالش غیرفنی در حوزه فرهنگی مواجه شد. تکنولوژی انتقال تصویر که به شکل وسیع توسط اپراتور سوم تبلیغ می‌شد با استفتا از برخی مراجع با مسائلی چون تضعیف بنیان خانواده و حتی ترویج فساد در جامعه روبه‌رو شد. انتقادها از ارائه این سرویس در قالب خدمات نسل سوم حتی در آن زمان به برخی نمایندگان مجلس هم کشیده شد که به صورت تذکر کتبی خواستار تعویق در راه‌اندازی و فروش سیم‌کارت‌های این اپراتور در کشور شدند. در نهایت در اردیبهشت‌ماه امسال سرویس تماس تصویری رایتل که تنها ویژگی منحصر به فرد این اپراتور از سایر اپراتورهای بزرگ کشور همراه اول و ایرانسل بود، قطع شد. هرچند مسوولان وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات خبر داده‌اند موانع و محدودیت‌ها در برقراری این سرویس رفع شده است و به‌زودی سرویس تماس تصویری رایتل برقرار خواهد شد. به طوری که علی‌اصغر عمیدیان رئیس سازمان رگولاتوری به تازگی در جمع خبرنگاران اعلام کرده است بر اساس تازه‌ترین اطلاعات قرار بر آن است که تماس تصویری اپراتور سوم با هماهنگی‌هایی که در این زمینه صورت گرفته مجدداً وصل شود. تردیدها بر سر برقراری تماس تصویری در حالی وجود دارد که در گوشی‌های پیشرفته که در بازار ایران موجود است اپلیکیشن‌های مختلفی وجود دارد که می‌توان برای برقراری تماس تصویری از آنها استفاده کرد. البته محدودیت‌ها در ارائه سرویس خدمات ارزش افزوده تنها به تماس تصویری خلاصه نشده است بلکه در سال‌های قبل نیز سرویس‌هایی چون MMS با محدودیت مواجه شدند.

جبران عقب‌ماندگی

به هر شکل نسل‌های پیشرفته مخابراتی در ایران بر روی تلفن همراه با مشکلاتی مواجه شدند اما به نظر می‌رسد با وعده‌ای که مسوولان وزارت ارتباطات می‌دهند در سال آینده نه‌تنها انحصار شکسته خواهد شد و سایر اپراتورها نیز خدمات نسل سوم را ارائه می‌کنند بلکه محدودیت‌ها نیز برداشته خواهد شد. شاید گام‌های این وزارتخانه در برداشتن محدودیت سرعت اینترنت خانگی نیز یکی از دستاوردها در زمینه توسعه تکنولوژی در کشور باشد. به هر شکل ارائه سرویس مبتنی بر نسل سوم چند سالی است به صورت ناقص در کشور آغاز شده، اما موضوعاتی که تا‌کنون مطرح شده گواه یک نکته مهم است که تاخیر در بهره‌مندی از فناوری‌های نوین حوزه تلفن همراه، نتیجه‌ای جز محرومیت از مزایایی که به واسطه این فناوری‌ها در دسترس قرار می‌گیرد، ندارد. این در حالی است که کارشناسان معتقدند بازار و کاربران کشورمان این آمادگی را دارند تا در صورتی که تحقق وعده‌های مسوولان وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات مبنی بر اجازه ارائه خدمات مبتنی بر نسل سوم و چهارم از تابستان سال آینده به تمامی اپراتورهای کشور یعنی همراه اول و ایرانسل ارائه شود با توجه به پتانسیل سرمایه‌گذاری و مشترکان بالایی که این اپراتورهای بزرگ دارند، این عقب‌افتادگی با سرعت بالاتری جبران شود. به این بهانه مروری داریم بر شکل‌گیری تلفن همراه و نسل‌های پیشرفته مخابراتی که در دنیای امروز حرف اول را در توسعه تولید ناخالص ملی می‌زند.

ارتباطات همراه چگونه کلید خورد

اینکه انسان بتواند به هر کس که دوست دارد در هر زمان دسترسی داشته باشد از سال‌ها پیش یکی از رویاهای دیرین وی بوده است و این آرزو در سال 1975 و با پیدایش تلفن همراه در جهان به واقعیت پیوست. این ابزار پرکاربرد که روزی تنها امکان دسترسی در هر زمان و مکان به ارتباطات را فراهم می‌کرد، امروزه با ارائه خدمات مختلف در قالب‌های متفاوت موجب تحول شرایط کسب‌و‌کارها و حتی فعالیت‌های اجتماعی کاربران شده است. بر اساس آمارهای موجود، این فناوری توانسته است به طور مستقیم و از طریق درآمدهای خود نزدیک به یک و نیم درصد از تولید ناخالص داخلی جهان را ایجاد کند. ایجاد اشتغال که امروزه به یکی از معضلات بسیاری از کشورها بدل شده نیز به شدت متاثر از این بخش بوده به طوری که پیش‌بینی کارشناسان، بیانگر ایجاد نزدیک به 10 میلیون شغل در سطح دنیا به واسطه این فناوری طی سه سال آینده است. از سوی دیگر، کارشناسان بر این باورند که به‌رغم تاثیرات منفی روی سلامت انسان‌ها، تلفن همراه این قابلیت را هم دارد که تاثیرات مثبتی بر بهبود سطح بهداشت و سلامت انسان داشته باشد.

این فناوری می‌تواند به واسطه توانمندی‌های خود برای افرادی که در مناطق محروم و دورافتاده و بی‌بهره از خدمات بهداشتی و پزشکی زندگی می‌کنند یا در شرایط بحرانی و دشوار نظیر وقوع بلایای طبیعی و جنگ گرفتار شده‌اند، نقش یک نجات‌دهنده را بازی کند.

همراه در جهان

فکر متحرک یا سیار کردن تلفن و به‌کارگیری آن در مکان‌های مختلف به منظور بهره‌گیری بیشتر از این وسیله، از دهه 1960 میلادی در کشور‌های اسکاندیناوی (سوئد، نروژ، دانمارک فنلاند) پا گرفت و در اواخر آن دهه، اولین تلفن نقطه به نقطه به کار گرفته شد که نقطه عطفی در روند مخابراتی به شمار آمد و این ایده انسان به تحقق پیوست.

این فناوری در سال 1975 میلادی از سوی کشور‌های اسکاندیناوی با سیستم آنالوگ به بازار عرضه شد.

اولین شبکه تلفن متحرک NMT (Nordic Mobile Telephone) نیز از سوی همین کشورها راه‌اندازی شد و در اوایل سال1980 میلادی، استفاده از تلفن‌های دیجیتالی در اتومبیل مورد توجه قرار گرفت.

در سال 1977 میلادی کانادا اولین شبکه اطلاعات عمومی را طراحی و راه‌اندازی کرد. شبکه‌های عمومی اطلاع‌رسانی جهانی با استفاده از کامپیوتر، ماهواره و گیرنده‌ها و فرستنده‌های میکروویو به وجود آمده است.

در سال 1983 میلادی آمریکا سیستمNMT را وارد بازار کرد.

ژاپن نیز سومین کشور در جهان بود که سیستم سیار خود را با ویژگی‌های دو نوع اسکاندیناوی و آمریکایی به نام HCMS عرضه کرد.

پس از آن کشورهایی مانند انگلستان، هلند، لوکزامبورگ و بلژیک استفاده از این فناوری را مورد توجه قرار دادند و این روند تا جایی پیش رفت که در حال حاضر نرخ رشد مشترکان این حوزه چهار برابر نرخ رشد جمعیت جهان است و سه میلیارد و 200 میلیون نفر (چیزی معادل نیمی از جمعیت جهان) از آن استفاده می‌کنند.

تلفن اتومبیل تهران

فناوری موبایل از جمله فناوری‌هایی محسوب می‌شود که همزمان با آغاز به‌کار‌گیری آن در جهان، به کشور ما نیز وارد شد و بر اساس برخی اطلاعات موجود، برای اولین بار در سال 1354 برابر با سال 1957، ورود این فناوری مطرح شد و قرار بود مناقصه بین‌المللی آن در سال 1357 برگزار شود.

پس از پیروزی انقلاب اسلامی، این برنامه در سال 1367 توسط وزارت پست و تلگراف و تلفن وقت، با عنوان «تلفن اتومبیل تهران» مجدداً مطرح شد و طراحی اولیه آن صورت گرفت.

در نهایت، بهره‌برداری از اولین فاز شبکه تلفن همراه کشور در مردادماه سال 1373 در شهر تهران با استفاده از 176 فرستنده و گیرنده در 24 ایستگاه رادیویی و با ظرفیت 9200 شماره آغاز شد.

به دنبال استقبال غیرمنتظره مشترکان از این پدیده، شرکت مخابرات ایران درصدد گسترش پوشش آن از تهران به کل کشور برآمد، به طوری که در سال 1374 تعداد تلفن‌های دایری به 15907 شماره افزایش یافت و افزون بر تهران، شهرهای مشهد، اهواز، تبریز، اصفهان و شیراز نیز زیر پوشش شبکه تلفن همراه قرار گرفت.

گسترش شبکه ارتباطات سیار در سال‌های بعد نیز ادامه یافت، به طوری که در سال 1375 علاوه بر شهرهای یاد‌شده 28 شهر دیگر به این شبکه پیوست، ضمن آنکه تعداد تلفن‌های دایر شده در این سال به 59967 شماره بالغ شد و در پایان سال 1382 به 3449878 شماره رسید.

این روند با ورود اپراتورهای دیگر آنچنان رشد پیدا کرد که در حال حاضر بیش از 90 میلیون موبایل فعال در کشور وجود دارد و با در نظر گرفتن سیم‌کارت‌های غیرفعال در اختیار مردم، به طور متوسط، هر ایرانی دو سیم‌کارت دارد.

تحول فناوری در شبکه تلفن همراه

از دهه 1960 کشورهای متعددی در جهان اقدام به طراحی و ایجاد شبکه هاب موبایل غیرخودکار کردند و پس از آن در دهه 1970 تلاش‌ها برای دستیابی به سیستم‌های موبایل خودکار آغاز شد.

بر همین اساس و تاکنون پنج نسل شبکه تلفن همراه طراحی شده که هرکدام زمینه ارائه خدمات بر بستر این فناوری را بیش از پیش تسهیل کرده است.

نسل آنالوگ

این نسل که به نسل اول معروف بوده و کوتاه‌شده عبارت «نسل اول فناوری تلفن بی‌سیم» است، استانداردهای تلفن همراه آنالوگ است که در سال ۱۹۸۰ مطرح شد و تا هنگام جایگزینی با تلفن‌های دیجیتال نسل دوم ادامه داشت.

تفاوت اصلی بین دو سیستم تلفن همراه نسل اول و نسل دوم این است که شبکه‌های نسل اول از سیگنال‌های رادیویی آنالوگ استفاده می‌کردند در حالی که شبکه‌های نسل دوم از سیگنال‌های رادیویی دیجیتال.

نسل دیجیتال

در راستای برطرف کردن نیازهایی که در آن مقطع پیش‌بینی می‌شد و همچنین فراهم کردن شرایط برای عرضه تلفن همراه به صرفه برای مصرف‌کنندگان، نسل دوم تلفن همراه که به صورت دیجیتال هستند، طراحی شد.

این نسل، شامل سیستم‌های GSM,TDMA,CDMA است و از خصوصیات آنها می‌توان به سرعت بالای انتقال اطلاعات صوتی و انتقال محدود داده‌ها یا اطلاعات اشاره کرد.

نسل اینترنت پرسرعت روی موبایل

نسل سوم شبکه تلفن همراه یا 3G، روشی برای انتقال اطلاعات در تلفن‌های همراه و سیستم‌های بدون سیم است که رویکرد آن، مولتی مدیاست.

3G برخلاف GSM که نسلی برای انتقال صدا و اطلاعات بود، سرعت بالا برای انتقال مولتی مدیا را فراهم می‌سازد.

در نسل سوم همه چیز در قالب اطلاعات دیجیتال منتقل می‌شود. با سرعت نسبتاً بالایی که در تلفن‌های نسل سوم پیش‌بینی شده است، امکاناتی از قبیل تلفن‌های تصویری بی‌سیم، با کیفیت مناسب مقدور خواهد بود.

نسلی تماماً مبتنی بر «آی‌پی»

به منظور فراهم آوردن شرایط لازم برای ارتقای سرعت انتقال دیتا و همچنین کاهش هزینه مصرف‌کنندگان در استفاده از خدمات دیتا، نسل چهارم تلفن همراه تماماً مبتنی بر «آی‌پی» طراحی شد.

نسل چهارم، از یک راه‌حل جامع بر مبنای IP برای انتقال صدا، تصویر و داده استفاده می‌کند و بر پایه اصل «هر جا و هر زمان» داده‌ها را با سرعتی بسیار بالاتر از نسل‌های قبل در اختیار کاربر قرار می‌دهد و نام تجاری آن LTE است.

از لحاظ تکنیکی در نگاه ساده سرعت بارگذاری و بارگیری در LTE نسبت به نسل‌های قبل بسیار بالاتر است. البته جدا از نرخ داده بالا، تاخیر کمتر در ارسال بسته‌ها که منجر به کیفیت فوق‌العادهVoIP، ویدئو کنفرانس و سرویس‌های همزمان می‌شود نیز از دیگر مزیت‌های آن است.

در نسل چهارم، برای ارتباطات موبایلیته (ارتباط در حال حرکت) مانند استفاده در قطار یا خودرو حداکثر سرعت ۱۰۰ مگابیت در ثانیه (100 مگابیت بر ثانیه) و برای ارتباطات نسبتاً ثابت و بدون جابه‌جایی مانند کاربران پیاده‌رو یا ساکن، یک گیگابیت در ثانیه (یک گیگابیت بر ثانیه) است.

نسل پنجم

در حال حاضر و با تجاری شدن نسل چهارم، مطالعه و سرمایه‌گذاری روی نسل پنجم موبایل آغاز شده است.

اصلی‌ترین ویژگی این نسل، افزایش سرعت انتقال دیتا و دسترسی به شبکه اینترنت، ارتقای هوشمندی، کاهش هزینه‌ها برای مصرف‌کننده و همچنین کاهش مصرف باتری در پایانه‌ها خواهد بود.

تسخیر بازار توسط نسل‌های جدید

اگرچه بر اساس آمارها، تا سال 2012 نسل دوم تلفن همراه همچنان بخش عمده‌ای از اتصالات در جهان را به خود اختصاص داده است به طوری که پنج میلیارد از حدود هفت میلیارد سیم‌کارت موجود در دنیا، بر بستر این فناوری خدمات خود را دریافت می‌کند اما رشد استفاده از نسل‌های سه و چهار بسیار شتابنده بوده تا جایی که از سال 2008 تا 2012، استفاده از نسل سه، با رشدی چهار برابری، به حدود دو میلیارد اتصال رسیده است.

بر همین اساس، کارشناسان بر این باورند که طی سه سال آینده، سهم نسل سه و چهار به 53 درصد بازار ارتقا پیدا کند.

در این میان کشورهای همسایه ایران نظیر برخی کشورهای حاشیه خلیج‌فارس و افغانستان از این فناوری به منظور توسعه فرهنگ بومی خود استفاده می‌کنند.