شام در آستانه تجزیه

جنگ و ناامنی، تهدیدات داخلی و خارجی و کاهش قدرت سیاسی و نظام اداری و اجرایی، تمام ابعاد زندگی یک کشور و یک جامعه را تحت تاثیر قرار می‌دهد و معمولاً در این میان، اقتصاد بیشتر از سایر بخش‌ها قربانی می‌دهد. جنگ داخلی و بحران سوریه، طی چند سال اخیر، جان حدود 250 هزار نفر را گرفته، بیش از چهار میلیون نفر از شهروندان را آواره کرده و موجب ویران شدن ده‌ها هزار ساختمان اداری و مسکونی شده و زیرساخت‌های انرژی، ارتباطات و سایر بخش‌ها را تا حد زیادی فلج کرده است. اگر چه در شرایط کنونی، به دست دادن یک آمار روشن از میزان خسارات وارد شده بر سوریه ناممکن است اما شواهد نشان می‌دهد سوریه دچار خسارات10 میلیارد دلاری شده و حتی در دوران حضور اشغالگران فرانسوی نیز، این کشور زیبا و تاریخی، تا این اندازه متحمل خسارت نشده بود.

سوریه دارای یک نظام اقتصادی بسته و دولتی است که بسیاری از جریانات دولتی، امنیتی و سران حزب بعث، شریان‌های اصلی آن را در دست دارند و فساد اقتصادی در این کشور، به عنوان یک آسیب مهم، پذیرفته شده است. علاوه بر اینکه اقتصاد بسته دولتی ریشه‌دار، مانع از توسعه اقتصادی شده، بودجه‌های کلان دفاعی و نظامی، رشد جمعیت، تورم و افزایش آمار بیکاری، دولت اسد را حتی در دوران پیش از بحران موجود، با مشکلات بزرگی روبه‌رو کرده بود.

شهر حلب، که به عنوان قلب تجاری سوریه شناخته می‌شد، یکی از مهم‌ترن کانون‌های تجمع پول و سرمایه بود و این شهر از دیرباز یکی از مهم‌ترین مراکز تجاری خاورمیانه بوده است. بشار اسد رئیس‌جمهور سوریه در سال 2006 اجازه داد بازار بورس دمشق نیز ایجاد شود اما این موضوع نتوانست تاثیر چندانی بر نظام دولتی اقتصاد این کشور بگذارد. سوریه در سه بخش مهم دیگر یعنی توریسم، نفت و کشاورزی نیز استعدادهای قابل توجهی دارد که در شرایط فعلی، کاملاً بی‌استفاده و مسکون مانده است. آب ‌و هوای مناسب و طبیعت متنوع و زیبای سوریه، ظرفیت‌های مهمی را در حوزه کشاورزی به وجود آورده است و این کشور یکی از مهم‌ترین صادرکنندگان پنبه در جهان بود و علاوه بر آن، دو محصول مهم گندم و زیتون نیز در شمال سوریه و در مزارع و باغ‌های بزرگ این مناطق تولید می‌شدند و در حال حاضر اغلب این مناطق، زیر سایه جنگ و ناامنی قرار گرفته‌اند و دولت ناچار شده بیش از هر چیز روی استقراض خارجی حساب باز کرده و دست نیاز خود را به سوی روسیه، چین و ایران دراز کند.

سوریه با اماکن دینی و تاریخی خود، تا همین چند سال پیش، پذیرای بیش از سه میلیون مسافر در سال بود و درآمدهای این کشور از محل صنعت گردشگری، رفته‌رفته به سه میلیارد دلار در سال نزدیک می‌شد و حال، چنین منبع مهمی از بین رفته است. میدان‌های نفتی مهم سوریه در میلان به دست مدافعان کرد افتاده و در چند منطقه دیگر نیز، داعشی‌ها، تاسیسات نفتی را از بین برده‌اند. سالانه ده‌ها هزار کامیون، از طریق ترانزیت زمینی، از خاک سوریه به عنوان بستر انتقال کالا استفاده می‌کردند و حالا چنین وضعیتی وجود ندارد. سوریه پیش‌تر روزانه 330 هزار بشکه نفت استخراج می‌کرد و در حال تمرکز کردن روی میادین گازی غنی و ارزشمند خود بود و حالا همه اینها از بین رفته است و بخش کشاورزی نیز به سختی نفس می‌کشد و ارزش لیر سوریه در برابر دلار و دیگر ارزهای خارجی به شدت پایین آمده است.

برخی از کارشناسان بر این باورند که با یک نگاه خوشبینانه می‌توان به راحتی اعلام کرد سوریه طی چهار سال اخیر، متحمل خسارت سنگینی در حد 400 میلیارد دلار شده است و حتی اگر آرامش و ثبات به این کشور بازگردد و جنگ و ناامنی از میان برداشته شود، سوری‌ها برای رسیدن به شرایط عادی، دوران سخت و دشواری را در پیش خواهند داشت.