نقش جدید خاتمی و هاشمی

نخستین پیام رئیس‌جمهور منتخب برای بسیاری از شهروندان ایرانی بسیار مهم به شمار می‌رفت. آنان می‌خواستند بدانند حسن روحانی روی فرش قرمز کاخ ریاست‌جمهوری به مردم چه خواهد گفت. حسن روحانی که با 18 میلیون رای در آوردگاه 24 خردادماه پیروز انتخابات شده بود، در شامگاه 25 خردادماه در پیام خود ضمن قدردانی از ملت شریف ایران و مقام معظم رهبری برای نخستین بار در عرف این گونه پیام‌ها از دو چهره دیگر سیاسی کشور نیز یاد کرد. او در این پیام به نقش امید‌بخش سیدمحمد خاتمی و علی‌اکبر هاشمی‌رفسنجانی در ایجاد حماسه سیاسی 24 خرداد تاکید و آن را یکی از عوامل برپایی این حماسه سیاسی دانست. جنس تقدیر رئیس‌جمهور منتخب از دو رئیس‌جمهور اسبق از جنس تعارف‌های روزانه نبود. حسن روحانی خود به خوبی می‌دانست که اگر خاتمی و هاشمی به صورت جدی وارد میدان نشده و به هواداران خود توصیه نمی‌کردند تا به حسن روحانی رای بدهند قطعاً رای میلیونی که بار دیگر خاطره دوم خرداد 76 را زنده کرد، محقق نمی‌شد و احتمالاً یا باید استرس یک هفته رقابت را تحمل کند یا به برنده انتخابات تبریک بگوید. ارزش اقدام سیدمحمد خاتمی در به دست آوردن پیروزی 24 خردادماه زمانی بیشتر نمایان می‌شود که او توانست محمدرضا عارف معاون اول دولت اصلاحات را مجاب کند تا با انصراف از رقابت‌ها، راه را برای پیروزی ائتلاف اصلاح‌طلبان و میانه‌روها در انتخابات آینده هموار کند. بیشترین دل‌نگرانی مبدع گفت‌وگوی تمدن‌ها این بود که مبادا تجربه انتخابات 84 و تعدد کاندیداهای جناح ا صلاح‌طلب تکرار شود. سیدمحمد خاتمی در سه دهه گذشته به عنوان یک رفرمیست از همان ابتدا اصلاح امور از طریق صندوق‌های رای را بنای کار خود قرار داد و در سال‌های اخیر نیز با وجود فشارهای مختلف از این آرمان عقب نکشید و به همین دلیل زمانی که در انتخابات مجلس نهم بسیاری از اصلاح‌طلبان از دور رقابت حذف شدند، برخلاف انتظار بسیاری از یاران خود در انتخابات مجلس نهم شرکت کرد. اقدامی که از سوی بسیاری از افراد تندرو مورد انتقاد قرار گرفت و او را به عقب‌نشینی از اصول متهم کردند. با این حال سیدمحمد خاتمی همچنان بر اصول خود پافشاری می‌کرد، در دورانی که صدای منتقدان خاتمی به هوا برخاسته بود او در تدارک بود تا زمینه مناسبی برای حضور اصلاح‌طلبان در انتخابات آتی ریاست‌جمهوری فراهم کند و به افکار عمومی ثابت کند که صدای اصلاح‌طلبان همچنان از صندوق‌های رای با وجود تمام محدودیت‌ها شنیده خواهد شد. در روزهای پایانی اسفند‌ماه دغدغه تمام فعالان سیاسی به حضور یا عدم حضور خاتمی خلاصه شده بود. کاندیداتوری خاتمی آنچنان فضا را تحت تاثیر قرار داده بود که بسیاری از افراد، کاندیداتوری در انتخابات ریاست‌جمهوری را به حضور یا عدم حضور خاتمی منوط کرده بودند. گمانه‌زنی‌ها در مورد حضور خاتمی تا روز ثبت نام ادامه داشت و خاتمی توانست ماهرانه این بازی را به سرانجام برساند. خاتمی در میان درخواست‌های مکرر هواداران خود هرگز موضع صریحی نگرفت زیرا به خوبی می‌دانست که پاسخ منفی هواداران را مأیوس خواهد کرد. این بازی ماهرانه ماه‌ها توسط رهبر اصلاحات- لقبی که عارف در نامه انصراف خود از آن برای خاتمی استفاده کرد- مدیریت شد و ابتکار عمل را از دست جبهه اصولگرایان گرفت البته در میانه راه رئیس مجمع تشخیص مصلحت نظام نیز او را یاری رساند. حتی تا چند روز مانده به انتخابات مشخص نبود آیا خاتمی کاندیدا خواهد شد یا خیر. در نهایت خاتمی و هاشمی به این توافق دست پیدا کردند که بهتر است هاشمی کاندیدا شود. به محض اینکه هاشمی در ستاد انتخابات کشور حضور پیدا کرد خاتمی به هواداران خود توصیه کرد کسانی که به من محبت دارند به آقای هاشمی رای بدهند.

سایه سنگین رد صلاحیت
اصولگرایان که با حضور هاشمی خود را بازنده انتخابات می‌دانستند در شرایط سختی قرار گرفتند با این حال رد صلاحیت هاشمی اندکی آنها را امیدوار کرد هرچند اصولگرایان از شادی در پوست خود نمی‌گنجیدند اما در جبهه مقابل خبری از شادی نبود. رد صلاحیت هاشمی، شادی ایجاد‌شده در بین مردم را که امید داشتند انتخابات92 حوادث 88 را جبران کند به یأس تبدیل کرد. برخلاف تصور اصولگرایان که منتظر چیدن میوه پیروزی خود بعد از رد صلاحیت هاشمی بودند این ضربه سنگین هم با درایت هاشمی و خاتمی حل شد و قرار شد که در ائتلافی یکی از دو کاندیدای اصلاح‌طلب در صحنه باقی بماند. گذشت 20 روز کافی بود تا سیدمحمد خاتمی نقش محوری خود را ایفا کند. در شامگاه 21 خردادماه سیدمحمد خاتمی رئیس‌جمهور اصلاح‌طلب در نامه‌ای خطاب به معاون اول خود خواست تا برای جلوگیری از تشتت آرا به نفع جریان اصلاح‌طلب از رقابت‌های انتخاباتی کناره‌گیری کند. محمدرضا عارف با وجود آنکه در مدت اندک تبلیغات، پایگاه متمایزی نسبت به سایر کاندیداهای اصولگرا در رقابت‌ها پیدا کرده بود به عهد خود وفا کرد و از رقابت‌ها کنار کشید. حمایت صریح سیدمحمد خاتمی از دبیر شورای عالی امنیت ملی دولت اصلاحات و به دنبال آن حمایت علی‌اکبر هاشمی در کمتر از یک هفته چنان شوری را در جامعه ایجاد کرد که بیش از 18 میلیون رای به سبد کسی واریز شد که در رده میانی نظرسنجی‌ها قرارگرفته بود. رای میلیونی مردم به کاندیدای مورد حمایت خاتمی و هاشمی بار دیگر ثابت کرد رئیس‌جمهور اسبق با وجود آنکه هشت سال با قدرت خداحافظی کرده است، اما از نفوذ کلام زیادی برخوردار است و همچنان می‌تواند در نقش رئیس‌جمهور‌ساز ظاهر شود.

چهره‌ای دوست داشتنی
مشکل عمده منتقدان سنتی خاتمی این است که با وجود ضدیت با تفکرات، خاتمی را فردی دوست‌داشتنی می‌دانند و بر این باورند که در عین اختلاف دیدگاه او را دوست دارند. البته این خصلت از نوع مشی خاتمی در طول دوران حیات سیاسی‌اش نشات می‌گیرد. خاتمی در تمام دورانی که در کنار دغدغه‌های فرهنگی برای تحقق اهداف سیاسی خود تلاش می‌کرد هرگز از اصول و مرام خود دور نشد به همین دلیل او را می‌توان با تمام وجود یک اصلاح‌طلب اصولگرا دانست. وی در دوران هشت‌ساله‌ای که ساکن پاستور بود این مشی را در برابر تمام مخالفت‌ها و بحران‌سازی‌ها در پیش گرفت و حاضر نشد در این مدت با منتقدان خود به شیوه خودشان مقابله کند. رئیس‌جمهور اسبق که در حال حاضر در آستانه 70سالگی قرار گرفته است در طول دوران ریاست‌جمهوری خویش هرگز برای باقی ماندن در قدرت اصول خود را به فراموشی نسپرده است.

سخن آخر
سیدمحمد خاتمی در این روزگار بیش از هر زمانی به تقویت سرمایه اجتماعی نظام و کشور همت گماشته است. واضع گفت‌وگوی تمدن‌ها که در سال 76 با رای 20میلیونی دنیا را شگفت‌زده کرد از ابتدای پیروزی با طرح شعارهایی همچون جامعه مدنی، تساهل و تسامح و... ادبیات جدیدی را وارد عرصه سیاسی کرد. هرچند او در تحقق تمام ایده‌آل‌های خود موفق نبود اما به نظر می‌رسد که ارتقای ادبیات سیاسی بزرگ‌ترین دستاوردی بود که خاتمی به ملت ایران هدیه داد. با این حال خاتمی بعد از پایان حضور در پاستور بار دیگر به متن اجتماع بازگشت. این تلاش موجب شد بعد از هشت سال خاتمی بتواند با بیان ایده‌های خود یک خیزش اجتماعی و سیاسی جدید را به همراه اکبر هاشمی به وجود بیاورد، که در رای به حسن روحانی متبلور شد. این رای همچنین نفوذ کلام خاتمی را نشان داد که با وجود اینکه سال‌ها مورد انتقاد برخی رسانه‌ها قرار گرفته بود توانست به همراه اکبر هاشمی در قامت یک رئیس‌جمهور‌ساز ظاهر شود. باید دید که این دو چهره برای آینده چه برنامه‌ای تدوین کرده‌اند.