شاهکاری دیگر از عجم‌اوغلو و رابینسون
چه چیزی مطالعه کتاب دالان تنگ را به شدت ضروری می‌کند؟
چند هفته بیشتر از انتشار کتاب «دالان تنگ: دولت‌ها، جوامع و سرنوشت آزادی» نگذشته است. اما تا همین حالا به شدت مورد ستایش خوانندگانش قرار گرفته است. چرا بعضی از جوامع می‌توانند به آزادی دست یابند و بعضی نمی‌توانند؟ چرا جوامعی که به آزادی دست می‌یابند می‌توانند این آزادی را به سادگی از دست بدهند؟ مشکل از کجاست؟ از دولت یا از مردم؟ آیا دولت‌ها مانع آزادی می‌شوند؟ آیا مردم در رسیدن به آزادی نمی‌توانند هیچ نقشی داشته باشند و باید منتظر این بمانند که دولت‌ها آزادی را به آنها هدیه کنند؟ دارون عجم‌اوغلو و جیمز رابینسون به این سوال‌ها پاسخ می‌دهند. اما نحوه پاسخ‌دهی آنها به این سوال‌ها بسیار مهیج است. آنها هر بخش از کتابشان را با ارائه مثال‌هایی دقیق از دو هزار سال قبل از میلاد مسیح گرفته تا به امروز شروع می‌کنند. روش عجم‌اوغلو و رابینسون این نیست که فقط به لحاظ نظری توضیح دهند چرا یکسری از جوامع به آزادی دست می‌یابند و جوامع دیگر خیر. عجم‌اوغلو و رابینسون آنقدر زیبا مثال‌هایی را از تاریخ تمدن‌های مختلف در بعد زمان و مکان ارائه می‌کنند که خود خواننده به این نتیجه می‌رسد که چگونه می‌توان در دالان تنگی که به آزادی ختم می‌شود قرار گرفت و چگونه می‌توان این وضعیت را حفظ کرد. بعد از خواندن کتاب دالان تنگ تا حد زیادی خواهید توانست به سوال‌هایی که پیشتر ذکر شد پاسخ دهید. چراکه عجم‌اوغلو و رابینسون در این کتاب، ماهی‌گیری را به خوانندگانشان می‌آموزند.
توضیح انتشارات «پنگوئن رندوم هاوس» در مورد کتاب
نویسندگان کتاب بسیار پرفروش «چرا کشورها شکست می‌خورند؟» یعنی دارون عجم‌اوغلو و جیمز رابینسون، یک چارچوب تحلیلی جدید و بسیار بزرگ ارائه کرده‌اند که تلاش می‌کند به این سوال جواب دهد که «آزادی چگونه در بعضی از کشورها شکوفا می‌شود و در بعضی دیگر سقوط می‌کند و استبداد یا هرج و مرج را با خود به دنبال می‌آورد؟». این کتاب همچنین توضیح می‌دهد که آزادی چگونه می‌تواند ادامه پیدا کند و به‌رغم همه تهدیداتی که علیه آن وجود دارد، دوام بیاورد.
دارون عجم‌اوغلو و جیمز رابینسون در کتاب چرا کشورها شکست می‌خورند این‌گونه استدلال می‌کنند که کشورها بر اساس فرهنگ، جغرافیا یا شانس سقوط و افول نمی‌کنند، بلکه آنچه سقوط و افول آنها را تعیین می‌کند، قدرت نهادهایشان است. آنها در کتاب جدیدشان یک نظریه جدید را در باب آزادی و اینکه چگونه می‌توان به آزادی دست یافت ارائه کرده‌اند. عجم‌اوغلو و رابینسون در راه ارائه نظریه‌ای منسجم و قابل قبول با این منظور، کوله‌باری از شواهد را از بیش از چهار هزار سال پیش یعنی از زمان سومریان تا به امروز، تشریح و سعی کرده‌اند شواهد تاریخی و همچنین داستان‌های موجود -از زمان گیلگمش (یکی از پادشاهان بزرگ در زمان سومریان) تا فروپاشی رژیم بشار اسد در سال 2011 در سوریه و امثال اینها- را برای ارائه نظریه‌ای در باب آزادی به کار ببندند.
به سختی می‌توان گفت که آزادی، ترتیبات طبیعی‌ای است که میان چیزهای مختلف وجود دارد یا می‌تواند در غیاب نیروهای خارجی وجود داشته باشد. در بیشتر نقاط دنیا و در اغلب زمان‌ها از هزاران سال قبل از میلاد مسیح گرفته تا به امروز، افرادی که قدرتمند بوده‌اند، ضعیفان را تحت سلطه خود درآورده‌اند و آزادی مردم، توسط نیرو و زور دیگران، سنت‌ها یا هنجارها محدود شده و حتی در موارد بسیاری کاملاً از بین رفته است. دولت‌ها یا ضعیف‌تر از آن بوده‌اند که بتوانند افراد را در برابر این تهدیدها مورد حفاظت خود قرار دهند یا آنقدر قوی بوده‌اند که نتوانسته‌اند مردم را در برابر استبداد ناشی از قدرت بی‌چون و چرای دولت، مورد حمایت قرار دهند (به زبان دیگر دولت‌ها آنقدر قوی بوده‌اند که همین قدرت بیش از حدشان، آزادی مردم را پایمال کرده است). حرف عجم‌اوغلو و رابینسون در کتاب جدیدشان در یک کلام این است که آزادی فقط زمانی می‌تواند ظهور یابد که یک توازن دقیق میان دولت و جامعه برقرار شود.
عجم‌اوغلو و رابینسون در مسیر تبیین یک نظریه منسجم در باب اینکه چرا بعضی از کشورها به آزادی دست می‌یابند و بعضی دیگر خیر و حتی اینکه چرا تلاش برای آزادی در بعضی از کشورها به پایمال شدن بیشتر آزادی منجر می‌شود (مانند اتفاقی که بعد از سال 2011 در سوریه رخ داد)، می‌گویند یک افسانه غربی وجود دارد که بیان می‌کند آزادی سیاسی یک ساخت بادوام (durable construct) است که در نتیجه یک فرآیند روشنگری (enlightenment) به وجود آمده است و سپس توضیح می‌دهند که این نگرش ایستا (static)، فقط یک فانتزی است و نمی‌تواند واقعیت داشته باشد. در واقعیت، راهرویی که به آزادی ختم می‌شود، بسیار باریک است و تنها زمانی باز می‌ماند که میان دولت (state) و جامعه (society)، یک کشاکش مداوم و بنیادین وجود داشته باشد. عجم‌اوغلو و رابینسون به جنبش حقوق مدنی آمریکایی‌ها نگاه می‌کنند، تاریخ گذشته و معاصر اروپا را واکاوی می‌کنند، تمدن زاپوتک (Zapotec) در حدود 500 سال قبل از میلاد مسیح را کنکاش می‌کنند و به تلاش‌های لاگوس (Lagos) برای ریشه‌کن کردن فساد و ذی‌حساب کردن حاکمیت نگاه می‌اندازند.
آنها این‌گونه در تاریخ گذشته و معاصر سیر می‌کنند که در نتیجه این کنکاش‌ها نشان دهند چه چیزی می‌تواند کشورها را وارد راهرو یا دالان تنگ آزادی کند و همچنین چه چیزی می‌تواند آنها را در این راهرو نگه دارد. آنها همچنین تاریخ امپراتوری چین را مورد بررسی قرار می‌دهند، استعمارگری در کشورهای اقیانوس آرام را کند و کاو می‌کنند، به سیستم طبقه‌ای (caste system) هند نگاه می‌اندازند، قفس خفقان هنجارها در عربستان سعودی را بررسی می‌کنند و همچنین لویاتان کاغذی (Paper Leviathan) را که در بسیاری از کشورهای آمریکای لاتین و ملت‌های آفریقایی وجود داشته و دارد واکاوی می‌کنند که در نتیجه همه اینها و ارائه همه مثال‌ها و شواهد موجود نشان دهند که کشورها چگونه می‌توانند از راهروی آزادی خارج شوند و پا در مسیر بی‌راهه بگذارند و همچنین حلقه‌های بازخوردی‌ای (feedback loop) را که باعث می‌شوند دسترسی به آزادی سخت‌تر شود توضیح می‌دهند.
امروزه ما در میانه عصری قرار داریم که طی آن، بی‌ثبات شدن کشورها شایع شده است و با چشمان خودمان دیده‌ایم که ثبات در یک کشور چگونه از بین رفته است و جای خود را به بی‌ثباتی محض داده است. ما امروز بیشتر از هر زمان دیگری به آزادی نیاز داریم. اما به‌رغم این نیاز بی‌چون و چرای ما به آزادی، راهرو یا دالانی که به آزادی ختم می‌شود روزبه‌روز در حال تنگ‌تر شدن است و هرچه می‌گذرد نه‌تنها دسترسی به آن سخت‌تر می‌شود، بلکه ماندن در آن بسیار مشکل‌تر از قبل جلوه می‌کند. خطری که در افق دیدمان با آن روبه‌رو هستیم فقط محدود به از دست دادن آزادی سیاسی نیست -اگرچه از دست دادن آزادی سیاسی نیز یک خطر بسیار بزرگ است- بلکه خطری که با آن مواجهیم علاوه بر از دست دادن آزادی سیاسی، جدا شدن کامیابی و امنیت از هم است که به آزادی بستگی دارد. آنچه در برابر راهرویی که به آزادی ختم می‌شود قرار دارد، جاده‌ای به سمت نابودی است.
ستایش از کتاب
تنها چند هفته بیشتر از انتشار کتاب جدید دارون عجم‌اوغلو و جیمز رابینسون نگذشته است که اقتصادخوانان و اقتصاددانان زیادی و همچنین به طور کلی علاقه‌مندان به علوم انسانی به ویژه علوم سیاسی و اجتماعی، آن را خوانده‌اند و در مورد آن شروع به نظر دادن کرده‌اند. کتاب دالان تنگ آنقدر قوی و خواندنی است که حتی منتقدان نظریه‌ای که در آن مطرح شده است نیز بدون شک نخواهند توانست نویسندگان آن را مورد ستایش قرار ندهند. در ادامه چندین مورد از ستایش‌هایی را که نشریات و اقتصاددانان مختلف در مورد کتاب جدید عجم‌اوغلو و رابینسون کرده‌اند، ترجمه کرده‌ایم.
مارتین ولف، فایننشال تایمز
این کتاب به درستی و به عنوان یک موضوع مهم، آزادی را صرفاً در نتیجه غیاب بیدادهای دولت نمی‌بیند. این کتاب ریشه‌ای‌تر و مهیج‌تر از گذشتگان به مساله آزادی نگاه می‌کند. به طوری که ماورای تمرکز بر نهادها گام گذاشته است و به این موضوع پرداخته که دولت واقعاً چگونه کار می‌کند.
نیوزویک
کتاب دالان تنگ، کتابی است که جاه‌طلبی شوکه‌کننده نویسندگان آن را نشان می‌دهد. این کتاب تلاش می‌کند توضیح دهد که چرا آزادی در هر لحظه از زمان و در نقطه جغرافیایی از دنیا، وجود داشته یا نداشته است. این کتاب پر است از مسیرهای غیرمستقیم زیرکانه در تبیین موضوع و همچنین نکات بسیار هوشمندانه. نوشته شدن این کتاب در زمان حاضر نیز به شدت بجا و به‌موقع است.
لایبری ژورنال
یک رساله که به شدت خوب نوشته شده است و به شدت مستدل است. ابداً نمی‌شود از خواندن این کتاب صرف‌نظر کرد.
کرکوس
کتاب دالان تنگ، به شدت تحریک‌کننده و برانگیزاننده فکر و همچنین درست است. کتابی که هر چقدر هم از آن تعریف کنیم، کم گفته‌ایم.
جرج آکرلف، برنده نوبل اقتصاد در سال 2001
کتاب دالان تنگ، ما را به یک سفر فوق‌العاده می‌برد. سفری میان قاره‌های مختلف و میان تاریخچه بشری که در نتیجه آن، اجزای مهم آزادی را کشف کند. در حال حاضر هیچ تحقیقی نمی‌تواند از این مهم‌تر باشد و هیچ کتابی نیز نمی‌تواند از این کتاب مهم‌تر باشد.
ژان تیرول، برنده نوبل اقتصاد در سال 2014
آزادی آسان به دست نمی‌آید. بسیاری از مردم در کشورهای مختلف از حکمرانی ناکارآمد رنج می‌برند و در قفس هنجارها و سنت‌ها گیر افتاده‌اتد. مردم در بعضی دیگر از کشورها از سوی یک لویاتان مستبد رام شده‌اند و مطیع آن هستند. دارون عجم‌اوغلو و جیمز رابینسون در این نقاشی بسیار اصیل و لذت‌بخش، ما را به سفری میان تمدن‌ها در فضا و زمان می‌برند. کتاب دالان تنگ، یک موفقیت بسیار بزرگ است که فقط می‌توانست از سوی آنها به دست آید و به نظر می‌رسد تکرار کاری باشد که آنها در «کتاب چرا کشورها شکست می‌خورند؟» انجام دادند.
اریک برینولفسون، یکی از نویسندگان کتاب عصر ماشینی دوم
عجم‌اوغلو و رابینسون با چنگ‌اندازی به مثال‌هایی از تمدن‌هایی که دوام یافته‌اند یا شکست خورده‌اند، یک تجزیه و تحلیل بسیار مهیج را در مورد توازن مهمی که نیاز است میان دولت و جامعه وجود داشته باشد، ارائه کرده‌اند. سرنوشت کتاب دالان تنگ این است که یک کتاب بسیار برجسته باشد. کتاب برجسته‌ای که آینده آزادی را برای هر سیاستگذار، محقق یا شهروندی به تصویر می‌کشد.
جارد دایموند، نویسنده کتاب تفنگ‌ها، میکروب و فولاد
یکی از بزرگ‌ترین پارادوکس‌های سیاسی تاریخ روندی است که طی 10 هزار سال گذشته، از زمانی که فقط قبیله‌های بسیار کوچک وجود داشتند تا زمانی که دولت‌های متمرکز و قوی توسعه یافتند، به جوامع اجازه داده است که وجود داشته باشند. اما سوال این است که یک دولت قدرتمند چگونه می‌تواند در نتیجه آزادی شهروندانش، خشنود باشد؟ این کتاب بزرگ در پاسخ به این معمای بنیادین، یک جواب ارائه می‌کند. شما با خواندن این کتاب خواهید دید که چقدر کتاب لذت‌بخشی است و تا چه انداره می‌تواند هیجان‌انگیز باشد.
بنگت هالمستروم، نوبلیست علم اقتصاد در سال 2016
ما چگونه باید چالش‌های اخیری را که پیش روی دموکراسی‌هایمان قرار دارند، ببینیم؟ این کتاب بسیار هوشمندانه که بسیار هم به موقع به چاپ رسیده است، یک چارچوب ساده و قدرتمند را برای ارزیابی شکل‌های جایگزین برای حکمرانی اجتماعی ارائه می‌کند. تجزیه و تحلیل عجم‌اوغلو و رابینسون به ما یادآوری می‌کند که برای ابقای توازن میان دولت و جامعه، و جلوگیری از اینکه یک جامعه بی‌دولت یا دیکتاتوری به وجود آید، بسیار به مراقبت نیاز داریم. توازنی که برای ماندن در راهروی تنگی که به آزادی ختم می‌شود ضروری است.
جوئل موکایر، نویسنده کتاب فرهنگ رشد
دو نفر از بهترین دانشمندان اجتماعی دنیا، یک کتاب جادویی نوشته‌اند؛ کتابی که نگرش ما را وسعت می‌دهد و یادگیری بی‌اندازه‌ای را به ارمغان می‌آورد. کتاب جدید عجم‌اوغلو و رابینسون، با مطالعه تاریخی غنی‌ای که در مورد توازن نحیف میان دولت و جامعه داشته است، به نتیجه‌گیری ترسناکی می‌رسد که هر شخص متفکری باید از آن آگاه باشد. اینکه آزادی به همان اندازه که شکننده است، نادر است. آزادی چیزی است که به سختی میان استبداد و هرج و مرج قرار می‌گیرد و می‌تواند به سادگی به هر کدام از آنها متمایل شود.
پیتر دایموند، نوبلیست علم اقتصاد در سال 2010
کتاب دالان تنگ، یک کتاب پر از نگرش و برجسته دیگر به قلم دارون عجم‌اوغلو و جیمز رابینسون است. کتابی که به اهمیت و سختی دستیابی به یک دولت دموکراتیک موفق و نگه داشتن آن می‌پردازد. این کتاب سرشار از مثال‌ها و تجزیه و تحلیل است و خواندن آن لذت بسیار زیادی دارد.
