نگاه همه‌جانبه به بنزین

چالش‌های موجود بر سر تصمیم‌گیری در مورد بنزین، محدود به روزها و هفته‌های اخیر نمی‌شود و مدت‌ها به یکی از اصلی‌ترین چالش‌های کشور تبدیل شده است. این روندی است که می‌توانست در یک فرآیند 10ساله به سرانجام مناسبی ختم شود، اما به نظر می‌رسد رویه سیاستگذاری به شکلی است که تا 10 سال آینده نیز نتوان مکانیسم مشخصی برای حل چالش بنزین اتخاذ کرد.

یکی از مواردی که باعث شده چالش بنزین، اعم از قیمت‌گذاری، اعطای یارانه سوخت و قاچاق، همچنان باقی بماند، ورودی متغیرها و بحث‌های سیاسی به این موضوع است.

همچنین بهره‌گیری سیاستگذار از سوخت ارزان، به عنوان یک ابزار برای کنترل نرخ تورم، باعث شده که عملاً راهکارهای بهینه مورد توجه قرار نگیرد. در حال حاضر، تحولات اقتصادی مانند افزایش نرخ ارز باعث شده که در حال حاضر قاچاق سوخت در مناطق مرزی به شدت افزایش یافته و میزان مصرف روزانه بنزین بیشتر از حد معمول شود. در سال‌های گذشته، در سایه وجود مکانیسم کارت سوخت، میزان قاچاق کاهش قابل توجهی داشت، اما این مکانیسم به راحتی حذف شد، حال آنکه مادامی‌که شرایط برای اصلاح قیمت‌ها وجود نداشت، حذف کارت سوخت ضرورتی نداشت.

 برای حل این موضوع راهکارهای متفاوتی مطرح شده است. یک سناریو این است که کارت سوخت احیا شود و برای هر فرد سهمیه‌ای در نظر گرفته شود، سناریوی مقابل از سوی طرفداران کارت انرژی یا کوپن انرژی مطرح می‌شود که می‌توان برای تمام افراد جامعه، سهمیه‌ای را در نظر گرفت تا همه افراد بتوانند از مواهب این انرژی بهره‌مند شوند.

نکته مهم این است که هر انتخاب منافع و مضراتی دارد که باید به آن توجه شود در غیر این صورت، دوباره اشتباهات گذشته تکرار خواهد شد.

در این خصوص با توجه به اینکه اختلاف قیمت قابل توجهی میان نرخ‌های موجود و نرخ‌های تعادلی وجود دارد و همچنین به دلیل اینکه فرصت برای اصلاحات بنیادی وجود ندارد، بهره‌گیری از کارت سوخت می‌تواند اولویت اول باشد. اما در فازهای بعدی باید هدف این باشد که مکانیسمی برای تعدیل قیمت‌ها به وجود آید تا در یک بازه بلندمدت (حدود 10ساله) بتوان قیمت‌ها را به سطح نرخ‌های بین‌المللی نزدیک کرد.

حال باید مطالعه و بررسی کرد که در این شرایط با چه مکانیسمی می‌توان به سطح قیمت‌های بین‌المللی رسید، بحث مربوط به کارت انرژی نیز نیاز به کار کارشناسی دارد، اما به نظر می‌رسد این موضوع نیاز به یک برنامه‌ریزی بلندمدت دارد. تنها با نزدیک شدن به قیمت‌های بین‌المللی می‌توان بحث قاچاق سوخت و اهداف مدنظر برای صرفه‌جویی انرژی را محقق کرد.

موضوع دیگری که باید مدنظر قرار گیرد این است که تنها بحث قیمت نیست که صرفه‌جویی انرژی را محقق می‌کند، بلکه باید شرایط و زیرساخت‌هایی را به وجود آورد که مصرف‌کننده نیز شرایط صرفه‌جویی را داشته باشد.

در حال حاضر مشاهده می‌شود که خودروهای تولیدی و وارداتی به کشور حداقل استانداردهای دیگر کشورها را ندارند، در این شرایط اگر فرض کنیم که تنها با اصلاح قیمت سوخت مشکلات حل می‌شود، راه خطایی رفته‌ایم.

برخی معتقدند دولت با ابزار قیمتی می‌تواند از بالا رفتن مصرف جلوگیری کرده و سبک زندگی مردم را تغییر دهد و آنها را مجاب به استفاده از وسایل حمل‌ونقل عمومی کند. ابزار قیمتی اما همیشه در میان قانونگذاران و سیاستگذاران طرفدار ندارد و بنا به ملاحظات اجتماعی و سیاسی آنان در خصوص افزایش قیمت‌ها معمولاً دست به عصا راه می‌روند.

بنابراین باید در کنار اصلاحات قیمتی، بحث استانداردسازی تجهیزات و محصولات نیز مورد توجه قرار بگیرد، در غیر این صورت، فشار یکسویه به جامعه مصرف‌کننده وارد می‌شود.

از یک‌سو تولید خودرو با حداقل کیفیت صورت می‌گیرد و سطح قیمت آن نسبت به درآمد بالاست و از سوی دیگر، این ادعا وجود دارد که قیمت سوخت باید به حد کشورهای بین‌المللی برسد. این موضوع یک فشار دوجانبه به جامعه مصرفی وارد می‌کند، که نمی‌توان آن را نادیده گرفت.

اگر همزمان با تعدیل قیمت انرژی، خودرویی به مردم عرضه شود که کارایی انرژی آن دو برابر خودروهای موجود باشد، در نتیجه پذیرش تعدیل قیمت انرژی نیز از سوی مردم راحت‌تر خواهد شد. اما اگر در شرایط کنونی، بازدهی خودروها مانند گذشته باشد، نمی‌توان توقع داشت اهداف مدنظر برای صرفه‌جویی سوخت نیز محقق شود.

این در حالی است که در حال حاضر سیاستگذار نیز برای ایجاد رونق اقتصادی تسهیلاتی را در اختیار تولیدکنندگان قرار می‌دهد تا رونق در سمت تولید تقویت شود، اما کمترین توجهی به کیفیت خودروها می‌شود.

در خبرها عنوان می‌شود که مصرف بنزین صعودی شده و نسبت به این مساله اعتراض‌هایی وجود دارد. اما باید درک کرد که هنگامی که خودرویی تولید شده و صادر نمی‌شود، تنها بازار داخل را پوشش می‌دهد و در نتیجه با افزایش خودروهای تولیدی، به میزان مصرف‌کنندگان بنزین نیز افزوده خواهد شد.

موضوع قاچاق بنزین به دلیل قیمت پایین، بحث غیرقابل انکاری است، اما اگر قرار است مکانیسم‌های مربوط به قیمت با سطح بین‌الملل مقایسه شود، در نهایت سایر موضوعات مانند نوع وسایل نقلیه نیز باید تناسبی با کشورهای دیگر داشته باشد.

در نتیجه باید توجه داشت اگر در نظر داریم که سطح رفاه مردم با اجرای یک بسته راهگشا بهبود یابد، باید جوانب امر دیده شود، در غیر این صورت فشار یکسویه به مردم، نتایج مثبتی در پی نخواهد داشت.

اگر بتوان با معرفی استانداردهای سختگیرانه‌ای در تولید خودروها و ملزم کردن سازندگان به رعایت آنها سطح کارایی موتور خودروها را بالا برد، در کنار کاهش سطح آلاینده‌های زیست‌محیطی می‌توان مصرف سوخت را کنترل کرد.

اگرچه می‌توان در شرایط کنونی، با بهره‌گیری از ابزارهایی مردم را به کاهش مصرف تشویق کرد، اما ایجاد استانداردهای مناسب برای تولید خودرو، وظیفه سیاستگذار است و به نظر می‌رسد که این موضوع حتی مقدم بر اصلاح قیمتی است زیرا نمی‌توان قیمت بنزین را افزایش داد و مصرف‌کننده را ناگزیر کرد با توجه به گزینه‌های موجود (وسایل نقلیه) مصرف خود را کاهش دهد.

باید توجه کرد که قاچاق بنزین، یکی از مشکلاتی است که در بحث سوخت وجود دارد و موضوع مهم‌تر که باید مدنظر قرار گیرد، صرفه‌جویی انرژی است. از سوی دیگر، یکی از بحث‌هایی که باید مدنظر قرار گیرد، اصلاحات در زمینه سیاست پولی و مالی است. اگر سیاستگذار نتواند برنامه مشخصی برای کنترل نرخ تورم داشته باشد، ناگزیر بحث اصلاح انرژی نیز با بحث‌های سیاسی همراه خواهد شد.

نمی‌توان انتظار داشت که هر سال مجلس و دولت توافق داشته باشند که قیمت‌ها را با یک نرخ مشخص افزایش دهند و این موضوع تنشی میان نهادها ایجاد خواهد کرد. از سوی دیگر، به دلیل نبود سیاست‌های پولی و مالی صحیح، سیاستگذار عمدتاً از پایین نگه داشتن نرخ بنزین و سایر سوخت‌ها به عنوان ابزاری برای کنترل نرخ تورم استفاده می‌کند، که البته در نهایت به دلیل تفاوت قیمت‌ها و قاچاق، مجبور به اصلاحات قیمتی می‌شود.

بنابراین مادامی‌که نکات مطرح‌شده به صورت یک مجموعه مدنظر قرار نگیرد، چالش‌های مربوط به بنزین نظیر قاچاق سوخت، مصرف بالا، ایجاد آلودگی و سایر مسائل نیز حل نخواهد شد.