متهم ردیف اول

  مجید حیدری: ایران یکی از کشورهایی است که بیشترین دوره تورم دورقمی را در دنیا داشته است. بسیاری از دولت‌ها با شعار حل مساله تورم روی کار آمدند، اما در نهایت با تورم‌های بالا، جای خود را به دولت دیگری دادند. اگرچه همه اقتصاددانان تاکید می‌کنند که رشد بالای نقدینگی باعث افزایش تورم شده است، اما سوال مشخص این است که موتور این نقدینگی را چه کسی روشن نگه می‌دارد؟ اخیراً میان اقتصاددانان ایرانی بحثی درباره نقش اجزای مختلف دولت در خلق تورم شکل گرفته است. عده‌ای معتقدند کسری بودجه بیشترین نقش را در ایجاد تورم دارد بنابراین سازمان برنامه و بودجه را متهم اصلی خلق تورم می‌دانند. گرچه ساختار معیوب اقتصاد و عوامل منبعث از آن در تورم مزمن کشور ما نقش اساسی دارند، اما از نگاه برخی اقتصاددانان، مهم‌ترین علت بلاواسطه این بیماری جان‌سخت، کسری بودجه دولت‌ها و شیوه تامین مالی این کسری‌هاست. برخلاف کشورهای پیشرفته که کسری‌های بودجه از طریق فروش اوراق قرضه دولتی (یعنی وام گرفتن دولت از مردم) تامین مالی می‌شود و در نتیجه بار تورمی چندانی ندارد، در کشور ما این کسری‌ها عمدتاً با وام گرفتن از بانک مرکزی (که مردم آن را «چاپ پول» می‌نامند) یا از بانک‌ها (از جمله با مجبور کردن آنها به تامین مالی پروژه‌ها و شرکت‌های دولتی، پرداخت طلب گندم‌کاران و...) جبران می‌شود و بر بدهی دولت به بانک‌ها می‌افزاید. نتیجه هر دو روش در نهایت، افزایش نقدینگی و (با توجه به نرخ کند رشد تولید) تورم خواهد بود.

در سمت دیگر، برخی هم معتقدند بخش مهم تورم به دلیل مشکلاتی است که از ناحیه نظام بانکی به اقتصاد کشور تحمیل می‌شود. یعنی بخش مهم تورم ریشه در پانزی بودن نظام بانکی و ناترازی‌های این حوزه دارد. از نگاه این گروه، پیش‌نیاز کنترل تورم بلندمدت، توان بانک مرکزی بر کنترل رشد بلندمدت مقدار کل پولی است که در اقتصاد خلق می‌شود و پیش‌نیاز کنترل تورم کوتاه‌مدت، توان بانک مرکزی در استفاده از نرخ بهره کوتاه‌مدت در بازار بین‌بانکی به‌منظور تغییر هزینه فرصت بانک‌ها برای وام دادن است. بدون کنترل بر روندهای بلندمدت، تمرکز بر روندهای کوتاه‌مدت باعث افزایش بی‌ثباتی می‌شود. از این‌رو در ادامه با الزامات کنترل رشد پول شروع می‌کنیم. لازمه کنترل رشد پول که توسط شبکه بانکی و بانک مرکزی خلق می‌شود، اصلاح نظام بانکی و پایداری بدهی‌های دولت در میان‌مدت است. در تمامی کشورها، از جمله ایران، تقریباً تمامی نقدینگی توسط شبکه بانکی خلق می‌شود و در نتیجه فهم دقیق فرآیند خلق پول در شبکه بانکی، نقش بانک مرکزی در آن و اصلاح این فرآیند نقش محوری را در موفقیت چارچوب هدف‌گذاری تورم دارد. در یک نگاه کلی وام‌دهی در شبکه بانکی عبارت است از تبدیل جریان درآمدی آینده از یک فعالیت یا خدمت اقتصادی ریسکی به یک دارایی نقدشونده و بسیار کم‌ریسک و در حال حاضر. به‌ عبارت دیگر شبکه بانکی همواره در حال خلق پول (دارایی نقدشونده و بسیار کم‌ریسک) از دارایی‌های با ریسک بیشتر و نقدشوندگی کمتر است. این دو نگاه باعث شده، برخی از اقتصاددانان سازمان برنامه و بودجه را مسوول ایجاد تورم در اقتصاد ایران بدانند و برخی دیگر، مسوولیت اصلی را متوجه بانک مرکزی کنند.