تدبیرِ خود کرده

  هیرش سعیدیان: «یکی از آرزوهایم این بود که بساط کوپن را جمع کنم.» این بخشی از سخنان جواد اسماعیلی مسوول تشکیلات توزیع دولتی کالا در دهه 60 و ملقب به پدر کوپن ایران است. از سخنان وی برمی‌آید که مانند برخی دولتمردان هنوز مِهر پنهان کوپن را در دل زنده نگه داشته، اما خود او نیز به بروز مشکلات عمده‌ای در زمان اجرای این طرح از جمله «جعل کوپن»، شکل‌گیری «مافیای کوپن به مرکزیت افرادی در خیابان فرشته»،  واسطه‌گری و ده‌ها مفسده دیگر در مصاحبه‌هایش اشاره کرده است. سیستم سهمیه‌بندی (rationing) رسماً در زمان مهدی غضنفری وزیر صنعت، معدن و تجارت دولت دهم جمع شد، او درباره‌ انگیزه‌اش برای این اقدام گفت: «این سیستم برای زمان خاصی طراحی شده و موقت بود که آن دوران سپری شده است.» ظاهراً اما برخی از مسوولان فعلی در مورد «سپری شدن آن دوران» چندان با او موافق نیستند. اسحاق جهانگیری معاون اول رئیس‌جمهور اظهار کرد باید میان دو نظریه افزایش محدودیت‌ها و دولتی کردن اقتصاد و ارائه کوپن و آزادسازی قیمت‌ها یکی را برگزید و در این‌باره از اقتصاددانان مشورت و یاری خواست. او در این‌باره گفت که «ما باید به‌زودی تصمیمی بگیریم که آینده کشور را تحت تاثیر قرار می‌دهد». ایده ارائه کالا به واسطه کالابرگ مبتنی بر ایجاد شبکه عظیم از تشکیلات واردات، توزیع و مدیریت دولتی است که سال‌هاست برچیده شده است. درحالیکه در طول سالیان طیفی از مدیران در بدنه دولت جاخوش کرده‌اند که از هر فرصتی برای ایجاد حباب رانت استفاده می‌کنند. بروز فساد گسترده در ارزپاشی دولتی و نیمایی، سیستم بانکی و بخش پتروشیمی نشان داده که احتملاً مشکلات عدیده‌ای در جریان اجرایی کردن این طرح بروز خواهد کرد. بخش عمده‌ای از ارز دولتی (۷ /۲۸ میلیارد دلار با نرخ ۴۲۰۰تومانی) در طول یک سال و یک ماه اخیر به گفته نمایندگان مجلس برای واردات کالا «در اختیار افراد خاص» قرار گرفته و آورده و نتیجه‌ای برای کشور نداشته است. دولت که قصد دارد کنترل این منابع را خود در دست بگیرد، تاکنون راهکار و توضیح شفافی ارائه نکرده که قرار دادن این مبالغ ارزی در اختیار چند مدیر دولتی برای واردات و توزیع کالا به ایجاد مشکلات مشابه منتهی نشود. یکی از اعضای کمیسیون اجتماعی مجلس اخیراً ادعای «قرار گرفتن ۴۰ میلیون نفر زیر خط فقر» را مطرح کرد. این به معنی فقیر بودن یک نفر از هر دو ایرانی است. مرکز پژوهش‌های مجلس تورم کالاهای اساسی را ۵۳ درصد اعلام کرده است. کاهش قدرت خرید مردم و مشکلات اقتصادی فزاینده به تقویت موضع طرفداران احیای کالابرگ منجر شده است. با این همه طیفی از صاحب‌نظران این روش را قماری از پیش باخته می‌خوانند. محمدحسن دوگانی عضو کمیسیون برنامه، بودجه می‌گوید «سیستم کالابرگ در ۳۰ سال پیش نیز اشتباه بود و اجرای دوباره آن عقبگرد به گذشته است.» وی معتقد است: «به طور قطع مجلس مخالف چنین طرحی است، زیرا عقبگرد به گذشته با توجه به شرایط امروز کشور اقدام درستی نیست.» نبود جسارت و اراده کافی در دولت، یکدست نبودن کابینه و تمایل عمیق رئیس دولت برای راضی نگه داشتن منتقدان قدرتمند، باعث شده که کیفیت اقدامات اقتصادی دستگاه مجریه در مقام اجرا تنزل یابد. تاکنون هیچ نشانه‌ روشنی از سوی دولت دیده نشده که اثبات کند استفاده از توزیع کوپنی از این قاعده مستثنی است.