وداع با خودکفایی

 مرضیه محمودی: ایران دچار ورشکستگی آبی است. زیرا میزان برداشت آب (بدهی‌ها) از میزان آب‌های تجدیدپذیر (دارایی‌ها) کشور پیشی گرفته است.1 در این میان انگشت اتهام بیش از همه، متوجه بخش کشاورزی است. چراکه آمارهای متعدد می‌گوید 8 /92 درصد منابع آبی در بخش کشاورزی مصرف می‌شود. اما در مقابل بخش کشاورزی تنها 19 درصد اشتغال کشور را دارد و با داشتن نیروی کار سالخورده، ماشین‌آلات قدیمی و تولید اندک، نتوانسته به فراخور آبی که می‌بلعد، بهره‌وری قابل قبولی خلق کند و سهم آن در تولید ناخالص داخلی تنها 13 درصد است. اوضاع نابسامان آب، چه در بخش کشاورزی و چه در سایر بخش‌ها مساله اصلاح مصرف آب را طرح می‌کند. گابریل کالینز، استاد دانشگاه رایس آمریکا در مقاله‌ای باعنوان «سایه شوم ورشکستگی آبی در ایران» در ضرورت اصلاح مصرف آب می‌نویسد: پیش‌بینی آینده امر محتومی نیست و به نظر می‌رسد ایران همچنان ظرفیت کافی برای بازسازی و خروج از ورشکستگی آبی را دارد. اما این مشروط بر آن است که سیاسیون و صاحبان منافع و کشاورزان بهره‌بردار در ایران بخواهند کشور را به سوی پایداری سوق بدهند، قبل از آنکه چالش آب، آنها را به این کار وادارد. آنها باید تصمیم بگیرند که آیا ترجیح می‌دهند در حال حاضر اصلاحات جدید آغاز شود و درد تغییر را در طول زمان تحمل کرده و از وخیم شدن اوضاع جلوگیری کنند یا آنکه آنقدر پیش بروند که ناگزیر از این کار شوند؟ او این وضعیت را با راننده‌ای قیاس می‌کند که با سرعت 100 کیلومتر در ساعت به سمت یک دیوار می‌رود. این راننده می‌تواند به‌تدریج سرعت ماشین خود را از طریق ترمز گرفتن آرام و آهسته در طول مسیر کم کند و از مسافران محافظت کند یا آنکه ناگهان در سرعت بالا و در برخورد با دیوار مجبور به ترمز شود. بحران آب در ایران چاره‌ای جز اصلاح باقی نگذاشته است. اما سوالی که وجود دارد این است که این اصلاح باید از کجا آغاز شود؟ برخی مسوولان از جمله عیسی کلانتری، رئیس خانه کشاورز از پایان کشاورزی خبر داده و توقف تولید برخی از محصولات کشاورزی را راهکار اصلاح شرایط موجود می‌داند. اما تعطیلی کشاورزی قطعاً شدنی نیست. حدود 7 /20 میلیون نفر در مناطق روستایی ساکن‌اند و به طور طبیعی، بخش عمده‌ای از این جمعیت 26‌درصدی کشور از طریق فعالیت‌های کشاورزی ارتزاق می‌کنند. پس توقف کشاورزی نمی‌تواند راهکاری اجرایی باشد. اما اصلاح مسیر کشاورزی در ایران می‌تواند نقطه آغازی برای حل بحران آب باشد. حتی اگر هزینه‌های سیاسی، مانع آزادسازی قیمت آب باشد، اما می‌توان از طریق اصلاح الگوی کشت، بخشی از مصرف بالای آب در بخش کشاورزی را کنترل کرد. ایران در حالی سالانه 21 میلیارد مترمکعب آب را صرف تولید 13 میلیون تن گندم می‌کند که می‌توان با توقف کاشت این محصول در داخل و واردات آن، سالانه 17 میلیارد مترمکعب در منابع آبی صرفه‌جویی کرد و در مقابل با کاشت و صادرات محصولی مانند هندوانه هم آب کمتری صرف کرد (معادل چهار میلیارد مترمکعب) و هم ارز لازم برای واردات گندم را تامین کرد.2 ‌