در جست‌وجوی باغ سبز

«ایران با وجود انجام همه تعهدات، به خاطر تداوم تحریم‌های آمریکا، هنوز طعم مزایای برجام را نچشیده و اثر مثبت اقتصادی آن را لمس نکرده است.» این عبارت بخشی از گزارشی است که نیویورک‌تایمز در سالگرد دستیابی به توافق برجام منتشر کرد. گزارشی که نشان می‌دهد، ناظران بین‌المللی با دیده تردید به دستاوردهای این توافق می‌نگرند. این نگرش را البته برخی سیاستمداران داخلی نیز به آثار اجرایی شدن برجام دارند. آیا به واقع، این توافق، دستاوردی برای ایران نداشته است؟ حمید بعیدی‌نژاد رئیس تیم کارشناسی مذاکرات هسته‌ای، چندی پیش طی یادداشتی، هشت دستاورد قابل توجه اجرای برنامه جامع اقدام مشترک را برشمرده است؛ دستاوردهایی از جمله تثبیت شرایط اقتصادی کشور، بازگشت صنعت نفت به بازار جهانی، بهبود روابط سیاسی و بین‌المللی ایران، تقویت روح امید و نشاط ملی.

اما شاید تنها نکته‌ای که سیاسیون جبهه طرفدار و مقابل دولت بر آن اتفاق نظر دارند، بدعهدی آمریکا و کشورهای اروپایی است؛ کشورهایی که اگرچه در عمل ناقض «متن» برجام نبودند، اما با انواع و اقسام سنگ‌اندازی‌ها «روح» برجام را خدشه‌دار کردند و مانع از آن شدند که مردم ایران طعم حقیقی لغو تحریم‌ها را در معیشت خود بچشند. کارشکنی‌هایی همچون اعمال محدودیت‌های روادید، وضع تحریم‌های جدید موشکی، دست‌اندازی به دو میلیارد دلار دارایی ایران، تداوم تحریم دلاری، بی‌رغبتی بانک‌ها و شرکت‌های اروپایی برای تعامل با ایران و مواردی

از این دست. افزون بر این مجلس نمایندگان آمریکا در سالروز شکل‌گیری برجام، سه طرح در مورد «پاسخگو قرار دادن ایران در قبال حمایت از تروریسم و نقض حقوق بشر»، «ممنوعیت فروش آب‌سنگین» و «محدودیت دسترسی به سیستم مالی آمریکا» را تصویب کرده که لازم است به امضای اوباما برسد.

اکنون این بدعهدی آمریکایی‌ها، به افزایش معنادار هجمه‌ها علیه رویکردها و سیاست‌های دولت حسن روحانی -آن هم در سال پایانی فعالیت دولت یازدهم- منجر شده است. اگرچه به نظر می‌رسد، دولت نیز سعی ندارد واقعیت‌ها را نادیده انگاشته و حقیقت را از مردم پنهان نگه دارد؛ چنان که مجید تخت‌روانچی از اعضای فعال تیم مذاکره‌کننده هسته‌ای با صراحت اعلام کرده که «از دید ما برجام، به طور کامل موفقیت‌آمیز نبوده است». عباس عراقچی، رئیس ستاد پیگیری برجام در نشست خبری هفته گذشته خود گفت که تحریم‌ها، تنها «روی کاغذ» برداشته شده‌اند. همچنین محمدجواد ظریف به مناسبت سالگرد برجام در یک توئیت به زبان انگلیسی با انتقاد از رجزخوانی‌های کوته‌بینانه، اجرای ناقص تعهدات و شعارهای نخ‌نمای طرف مقابل، امکان پیشرفت را با «ابهام» همراه دانسته است. حسن روحانی نیز در جلسه اخیر هیات دولت برای طرف‌های غربی این‌گونه خط و نشان کشیده است که «اگر روزی 1+5 بخواهد از تعهدات خود سر باز بزند، ما کاملاً آمادگی داریم و از لحاظ توانمندی هسته‌ای در شرایطی هستیم که در زمان کوتاهی می‌توانیم به نقطه مطلوب خود دست پیدا کنیم».

در این میان علاوه بر تشدید ابراز دلواپسی‌ها از سوی مخالفان دولت، حتی نقدهایی از حامیان نیز به چشم می‌خورد. نمونه بارز آن، نامه نه‌چندان ملایم سعید حجاریان خطاب به حسن روحانی در سالروز توافق هسته‌ای است. حجاریان در این نامه با بیانی تند چنین نوشته که «تاریخ‌مصرف برجام به سر آمده است». نظریه‌پرداز برجسته جریان اصلاحات همچنین در نامه اخیر خود از بی‌برنامگی دولت در قبال معیشت مردم انتقاد کرده و با زیر سوال بردن عملکرد ژنرال‌های حسن روحانی، خواستار اعمال تغییرات جدی در کابینه او شده است. حال آنکه او پیشتر شکست نسبی اصولگرایان را در مجلس دهم متاثر از برجام دانسته بود. باید دید آیا دولت همچنان روی برجام به عنوان ستاره درخشان کارنامه عملکرد خود مانور می‌کند و از این طریق، انتظارات مثبت حاصل‌شده را در جهت تحریک اقتصاد به کار می‌بندد، یا اینکه به‌زعم حجاریان باید چاره‌ دیگری برای خروج از رکود دامنه‌دار جاری و معضل بیکاری بیندیشد.