ایرانی‌های قطب شمال

امین چاروسه / کارشناس بازرگانی بین‌المللی

حجم مبادله ایران و کانادا بیانگر این است که ما پیش از تحریم‌ها هم روابط تجاری چندانی با کانادا نداشته‌ایم. در واقع کل میزان صادرات ایران به کانادا در سال‌های 82 تا 84 (قبل از تحریم‌ها) حدود 35 تا 40 میلیون دلار بوده که این رقم در سال‌های 92 تا 93 (اعمال تحریم‌ها) به 10 میلیون دلار کاهش پیدا کرده است. گرچه این آمار گویای کاهش 75‌درصدی تجارت ایران و کانادا طی این سال‌هاست اما باز هم 40 میلیون دلار عدد بزرگی نسبت به حجم مبادلاتمان با کشورهای دیگر نبوده است. اما به هر حال این رابطه تجاری و مبادلات نه‌چندان زیاد در حوزه صادرات ایران نقش‌آفرینی کرده است. در حالی که عمده کالاهایی که از ایران به کانادا صادر شده پسته، خرما، زعفران، فرش و... بوده و برخی اقلام مصرفی هم مانند خیارشور و رب گوجه‌فرنگی در فروشگاه‌های ایرانی کانادا توزیع شده است. بنابراین معتقدم رفع تحریم‌های کانادا علیه ایران تاثیر چشمگیری در تجارت ایران نخواهد داشت. دلیل آن هم این است که در کالاهایی که ما مزیت اقتصادی داریم، به دلیل بعد مسافت در بازار صادراتی کانادا شانسی پیدا نخواهیم کرد.
از سویی فهرست اقلام صادراتی کانادا نشان می‌دهد برخلاف اینکه از کانادا یک کشور تمام صنعتی تصور می‌شود، این کشور عمده کالایی که صادر می‌کند محصولات کشاورزی و دامپروری است. در واقع بیش از 95 درصد حجم تجارت کانادا با آمریکا محصولات کشاورزی است. با وجود این در زمینه تجارت خارجی، ایران هم برای کانادا بسیار مهم تلقی نمی‌شود. در سال‌هایی که روابط تجاری‌مان با کانادا جریان داشت، مهم‌ترین وارداتمان از این کشور به لحاظ حجمی و ارزشی، عدس سبز بوده که در ایران مصرف بالایی دارد و ممکن است کمتر ایرانی بداند که این عدس سبز وارداتی و متعلق به کاناداست. همچنین یکسری اقلام خرده‌ریز صنعتی و دارویی از کانادا وارد می‌کردیم که در مجموع ارزش واردات و صادراتمان 200 میلیون دلار بود اما طی سال‌های تحریم، این رقم تقریباً نصف شد و به 90 دلار رسید.
از این‌رو بر این باور هستم که تجارت میان ایران و کانادا از گذشته رونقی نداشته و در دوران پسابرجام این رونق را به خود نخواهد دید. چرا که کالاهای صادراتی ایران به دلیل طولانی بودن مسافت شانس بیشتری برای ورود به بازارهای صادراتی منطقه را خواهند داشت تا کانادا.
ایران کانون صادرات مواد اولیه بسیاری از صنایع دنیا می‌تواند باشد، از سویی تجربه ثابت کرده طی این سال‌ها ایران فقط توانسته خوراک بسیاری از صنایع چین و هند را توسط امارات به عنوان کشور واسطه تامین کند و بازار کانادا، بازاری دور است و شاید غیرقابل دسترس برای ایران باشد. در واقع می‌توان اقلامی را که باید از کانادا تامین کرد، همان کالا را با قیمت پایین و کیفیت مناسب‌تر از کشورهای نزدیک‌تر وارد کرد. البته برخی از داروها و محصولات صنعتی خاص مانند رگلاتورهای گاز که یکی از محل‌های تامین آنها کاناداست، می‌توان در فضای پسابرجام با توجه به اینکه روابطمان با اروپایی‌ها بهبود پیدا می‌کند، از دیگر کشورهای اروپا تامین کرد و جایگزین شرکت‌های صادرکننده کانادایی کرد.
با این حال به نظر می‌رسد در حوزه تجارت با کانادا نباید منتظر تحول خاصی بود و برای اینکه تصویری از آینده تجاری این دو کشور متصور بود در وهله نخست باید نگاهی به نوع کالاها داشت. باید به این نکته توجه کرد که کانادا تولیدکننده اصلی هواپیما نیست و تولیدکنندگان و صادرکنندگان اصلی هواپیما در دنیا مشخص هستند. واردات اقلام صنعتی و دارویی طی سال‌های تحریم به طور معمول از کانادا به ایران و با استفاده از روش‌های مختلف صورت می‌گرفته و از طریق کشور واسطه و افراد واسطه، ایرانیان مقیم کانادا این کالاها جابه‌جا می‌شده است. بنابراین در این زمینه محدودیت‌هایی وجود داشته و حال که تحریم‌های کانادا علیه ایران برداشته می‌شود انتظار می‌رود فصل جدیدی هم در تجارت دو کشور آغاز شود. این در حالی است که باید این نکته را هم در نظر گرفت که طی این چند سال اخیر ارزش دلار کانادا نسبت به دلار آمریکا به شدت افت کرده و به همین دلیل برعکس اینکه صادرات کانادا موجه است، صادرات ایران به کانادا دیگر توجیه اقتصادی ندارد. اما شاید تنها مزیتی که روابط تجاری با کانادا پیش روی ایران خواهد گذاشت این است که می‌توان از جمعیت بزرگ ایرانیان مقیم کانادا استفاده کرد و وارد مرحله جدیدی از تجارت شد. گرچه آمار رسمی از ایرانی‌های ساکن کانادا وجود ندارد اما برخی معتقدند تعداد ایرانیان مقیم این کشور به بیش از صد هزار نفر می‌رسد که این تعداد ایرانی در یک کشور خارجی بسیار قابل توجه است. ایرانی‌هایی که در کانادا زندگی می‌کنند معمولاً از طیف خاصی هستند. این افراد یا در ایران صاحب صنعت و دانش بوده‌اند یا به دلایل مختلف کسب و کار خود را در اینجا رها کرده و دیگر ادامه نداده‌اند. محل زندگی آنها کانادا شده و شاید هم در حال حاضر به عرصه ساخت و ساز رو آورده باشند و سرمایه خود را در بانک‌های کانادا گذاشته‌اند. در حالی که این سرمایه‌گذاران در تمام مدت علاقه‌مند به این بودند تا سرمایه خود را به سرزمین آبا و اجدادی‌شان بیاورند و با ایرانی‌ها مشارکت داشته باشند. حتی بسیاری از آنها هنوز هم هر شش ماه یک‌بار به ایران می‌آیند و هنوز هم این رویا را در سر می‌پرورانند.
با این حال در دوره پساتحریم و لغو تحریم‌های کانادا علیه ایران به نظر می‌رسد بهترین فرصت حضور سرمایه‌گذاران و جذب سرمایه از طریق هموطنان ایرانی مقیم کانادا همین الان است. چرا که با بازگشایی سفارت کانادا دیگر انتقال پول برای ایرانیان مقیم کانادا آسان خواهد شد و یکسری موانع از فعالیت‌های ایرانیان مقیم کانادا برداشته خواهد شد. زمانی برای پدران و مادران خانواده‌ها حواله کردن هزار دلار برای فرزندان بسیار سخت بود و با کانادایی‌ها برای انجام این امر مشکلات بسیاری داشتیم تا جایی که هیچ ایرانی ساکن کانادا جرات پیدا نمی‌کرد سرمایه خود را وارد کسب و کار ایران کند. در حالی که این فرصت اکنون به وجود آمده و حتی اگر سرمایه‌گذاران کانادایی به جذب سرمایه در ایران تمایلی نداشته باشند می‌توان در راه‌اندازی کسب و کار کشور روی همان ایرانی‌هایی که در کانادا زندگی می‌کنند، حساب باز کرد. آنها در این برهه از زمان امکان پیدا کردند تا حجم عظیمی از سرمایه‌شان را به ایران بیاورند و در فضایی مطمئن و مثبت، سرمایه‌گذاری کنند تا به سودآوری دست یابند.
برای سرمایه‌گذاری کانادایی‌ها و ایرانیان مقیم کانادا الان بهترین فرصت است. اما باید توجه داشت که استراتژی تجارت ایران و کانادا را بر اساس اینکه تفاوتی در نرخ بهره دو کشور وجود دارد و بازدهی پول در ایران بالاتر است، تعریف کرد. چرا که با ایجاد ثبات در اقتصاد کلان، این سرمایه‌گذاری‌ها تشویق می‌شوند تا در صنایع و بورس کشور جذب شوند. با این حال سفر اردیبهشت‌ماه هیات ایرانی به کانادا در سال آینده دستاوردهای بسیاری برای هر دو کشور خواهد داشت و تبادل هیات‌های تجاری و توسعه فعالیت‌های اتاق‌های مشترک جزو بهترین برنامه‌ها برای توسعه روابط تجاری خواهند بود.
شاید بد نباشد همراه این برنامه‌ها در دوران تجاری پسابرجام انتظارات‌مان را در هر حوزه و کشوری تغییر دهیم، توسعه فعالیت‌های اتاق مشترک ایران و کانادا به تجارت دو طرف کمک خواهد کرد اما تاثیر چشمگیری که بهبود روابط دو طرف به جا خواهد گذاشت این است که سرمایه‌های جدید را تشویق کند به سمت حوزه کشاورزی و دامپروری هدایت شوند و این کشور صاحب تکنولوژی و دانش روز با همکاری ایران به تولید محصولات مورد نیاز بازارهای دیگر بپردازد تا در این صورت به صادرات محصولات مشترک به بازارهای ثالث کمک شایانی شود. بنابراین توسعه روابط با کانادا اتفاق خوبی در روزهای اخیر است، هرچند ممکن است پس از توافق هسته‌ای نیز اعداد صادرات و واردات ایران و کانادا در آمارهای گمرکات دیده نشود اما حتماً لغو تحریم‌ها در بهبود روابط اقتصادی موثر است و هر دو طرف در آینده نفع خواهند برد.