کسب‌وکار آبی

اواخر بهمن طرحی از سوی شرکت مدیریت منابع آب مطرح شد که نشان از جدی ‌شدن تشکیل بازاری برای خرید و فروش آب دارد. هرچند پیش از این و در بازارهای غیررسمی، چنین مبادلاتی انجام می‌شده است اما مطرح شدن آن به صورت رسمی و برای اولین بار، طرح را وارد فاز جدی‌تری کرده است. محمد حاج‌رسولی‌ها مشاور وزیر نیرو در اواخر بهمن‌ماه خبری در خصوص لزوم تشکیل بازارهای منطقه‌ای آب داد که نشان از برنامه‌های شرکت مدیریت منابع آب در این حوزه داشت. کمی بعد و در روزهای اول اسفندماه نیز کارگاهی به همین منظور در وزارت نیرو برگزار شد تا تشکیل بازار رسمی آب از سوی این وزارتخانه به طور رسمی کلید بخورد.

اهمیت چنین بازاری از آن جایی است که ایران سرزمینی خشک و کم‌آب با معدود رودخانه‌های دائمی است. در عین حال، با رشد جمعیت و بحران کمبود منابع آبی روبه‌رو است. افزایش تقاضا در بخش کشاورزی، صنعت و خدمات، سبب شده برداشت از منابع زیرزمینی نیز بیشتر شود. آنچه باید بر آن تاکید کرد این است که ناچیز بودن قیمت تمام‌شده آب در مقایسه با دیگر کشورها سبب شده این کالای استراتژیک هدر رود و به خوبی از آن استفاده نشود. اگر دو عامل کمیاب بودن آب و قابلیت مبادله آن را در نظر بگیریم، آب یک کالای اقتصادی است که می‌تواند قیمتی برای مبادله داشته باشد. در این میان، کم بودن عرضه و بالا بودن تقاضا برای آب، این کالا را به یک کالای با‌ارزش تبدیل کرده است. واقعیت این است که منابع آبی ایران محدود است و باید فکری برای مدیریت صحیح منابع باقی‌مانده کرد. در این میان، بازار آب می‌تواند راهکاری برای افزایش بهره‌وری و ارزش اقتصادی آب شود تا در حین صیانت از این مایه حیات، بتوان بخش خصوصی را نیز ترغیب به حضور در چنین بازاری کرد. آن‌طور که شرکت مدیریت منابع آب ایران در برنامه خود برای راه‌اندازی این بازار اعلام کرده است، قرار است به مرور و با منطقی شدن قیمت آب برای بخش خصوصی، این بخش نیز وارد بازار شود و در تاسیسات آبی سرمایه‌گذاری کند. در عین حال می‌توان مشارکت بخش‌های غیردولتی را نیز جلب کرد. بر همین اساس است که باید ابتدا مطالعاتی برای اجرای چنین طرحی انجام داد تا شرایط منطقه مورد نظر و ساز و کار اجرا شدن آن به دست آید. در عین حال، با توجه به سابقه‌ای که بسیاری از کشورها در تجربه بازارهای آب دارند، می‌توان از کارشناسان بین‌المللی نیز برای این کار استفاده کرد.

اما سوالی که مطرح می‌شود این است که قرار است بر اساس چه ساز و کاری چنین طرحی را اجرایی کرد و شرایط لازم برای آن چیست؟ یعنی چطور می‌توان بازاری رسمی برای تبادل «آب» به عنوان یک کالا تشکیل داد و بر آن نظارت کرد؟ واقعیت این است که ایران نیاز مبرم به چنین بازاری دارد اما نظام واسطه‌گری سبب می‌شود تا هدف نهایی حاصل نشود. بر همین اساس نیاز به یک برنامه‌ریزی مدون برای رسیدن به چنین هدفی است.

با این حال، آن‌طور که تجربه کشورهای مختلف نشان می‌دهد، در بازار آب هر عرضه‌کننده تلاش می‌کند هزینه‌های تولید آب را کاهش دهد تا منافع خود را بیشتر کند. در چنین صورتی، در کنار تقویت بازار آب، برنامه‌هایی نظیر تحویل حجمی آب و بهنگام‌سازی سند ملی آب نیز می‌توانند زمانی برای اجرا شدن به خودشان ببینند.