بی‌اعتنایی به فضای روانی

یازدهم مهر‌ماه سال گذشته، همزمان با اوج‌گیری قیمت‌ها در بازارهای غیر‌رسمی دلار و سکه، محمود احمدی‌نژاد در جمع نمایندگان رسانه‌های گروهی حضور یافت تا به سوالات آنها پاسخ دهد. قیمت دلار روز به روز بالاتر می‌رفت و به کانال 3600 تومان وارد شده بود. از این رو، توضیحات رئیس دولت برای پیش‌بینی نقشه راه آینده سیاستگذاری ارزی، مهم به نظر می‌رسید. تصاویر منتشر‌شده از سطح بازار نیز که یک روز بعد از این کنفرانس مطبوعاتی به روی خروجی خبرگزاری‌ها آمد؛ نشان می‌داد در سطح بازار نیز، بسیاری از صرافی‌ها و مغازه‌داران راسته چهارراه استانبول کانال تلویزیون خود را بر روی شبکه یک تنظیم کرده بودند تا مصاحبه مطبوعاتی رئیس دولت را به طور مستقیم ببینند و از زبان او اخبار امیدوارکننده‌ای بشنوند. اما احمدی‌نژاد در آن روز آب پاکی را روی دست همه ریخت و گفت «تحریم‌ها، موجب افزایش قیمت ارز در کشور شده است. از این رو کار برای کنترل بازار ارز کمی سخت شده است.» این اظهارات احمدی‌نژاد در ساعت 15 بلافاصله، با واکنش بازار ارز و سکه مواجه شد و قیمت‌ها را به سطح بی‌سابقه 3700 تومان نیز رساند. گرچه همان شب، خبرگزاری‌ها از «دستور ویژه احمدی‌نژاد برای مقابله با عوامل برهم زننده نظم بازار» خبر دادند و روز بعد این «دستور ویژه» قدری از قیمت‌ها کاست. اما در نهایت هیچ کس نمی‌توانست تاثیر گفته‌های احمدی‌نژاد بر بازار ارز را نادیده بگیرد. موضوعی که با انتقاد برخی از رسانه‌های نزدیک به جریان محافظه‌کاران نیز همراه شد و به طور مثال وب‌سایت «الف» متعلق به احمد توکلی نماینده اصولگرای مجلس، با رسم چند نمودار، نشان داد قبل و بعد از سخنرانی‌ها، کنفرانس‌های مطبوعاتی و مصاحبه‌های اختصاصی احمدی‌نژاد با صدا و سیما، قیمت دلار به نوسان می‌افتد و شرایط را برای سیاستگذار پولی سخت‌تر می‌کند. امروز که این مطلب نوشته می‌شود؛ 9 ماه از آن مصاحبه مطبوعاتی می‌گذرد و احمدی‌نژاد باز هم به تازگی یک مصاحبه اختصاصی با صدا و سیما را از سر گذرانده است. اما برعکس 9 ماه پیش، یا حتی قبل از آنکه بازار با هر اظهار‌نظری وارد فاز هیجانی می‌شد، این بار به آرامی از کنار اظهارات رئیس دولت گذشت و واکنش خاصی نداشت. گویا بازار در این روزها بیشتر از آنکه به فکر تاثیر پذیرفتن از عوامل روانی باشد؛ نگاه به آینده و ترکیب و برنامه‌های دولت حسن روحانی را جایگزین رفتارهای هیجانی کرده است. واکنش بازار به دو اتفاق مهم هفته گذشته قدری عجیب و دور از انتظار بود. اتفاق اول، اظهارات احمدی‌نژاد از وضعیت اقتصادی کشور بود که گرچه از طرف برخی کارشناسان «سراسر خوش‌بینی و امید» بود؛ اما واکنشی از سوی بازار نداشت. اتفاق دوم توقف قیمت‌گذاری ارز به نرخ مرجع طبق بند «ج» ماده 81 برنامه پنجم توسعه بود که شاید خوش‌بین‌ترین فعالان بازار هم فکر نمی‌کردند پس از آن، بازار با رشد قیمتی مواجه نشود؛ اما نشد. برای مرور تاثیر این دو اتفاق بر بازارهای غیررسمی ارز و سکه باید به کمی قبل‌تر از صحبت‌های احمدی‌نژاد با صدا و سیما بازگشت.

دلار از ثبات تا افت
پیش از اظهارات احمدی‌نژاد که سراسر دفاع از عملکرد اقتصادی دولت‌های نهم و دهم بود، بازار ارز با قیمت‌های با‌ثباتی همراه شده بود. یازدهم تیرماه، دو روز پیش از این مصاحبه، قیمت دلار 3380 تومان بود. یک روز بعد، قیمت در همین حدود تثبیت شده و رشد نکرد. روز سیزدهم تیر‌ماه (چهارشنبه) قیمت دلار 20 تومان کاهش پیدا کرد و به 3360 تومان رسید. چهارشنبه‌‌شب که احمدی‌نژاد مقابل دوربین تلویزیون مشغول دفاع از عملکرد دولت خود بود؛ خیلی‌ها انتظار داشتند مانند دفعات پیش، فردای این گفت‌و‌گو، قیمت‌ها در بازار ارز و سکه باز هم دچار تغییراتی شود. اما این اتفاق نیفتاد. پنجشنبه، روز آخر هفته بود و معامله چندانی معمولاً در این روز نمی‌شود. بنابراین قیمت دلار در همان سطح قیمت روز چهارشنبه ماند. روز شنبه شانزدهم تیر‌ماه قیمت دلار بار دیگر افت کرد و به 3340 تومان کاهش یافت. روز بعد اندکی بالاتر رفت و در نهایت سه‌شنبه هفته گذشته بالاترین میزان افت قیمتی را تجربه کرد و به 3305 تومان رسید.

سکه
همزمان با روند نزولی قیمت دلار، قیمت سکه نیز که از دو متغیر قیمت دلار و نرخ جهانی طلا تاثیر می‌پذیرد رو به کاهش رفت. بازار سکه در روزهای پیش از نطق تلویزیونی احمدی‌نژاد در قیمت‌های بالاتری قرار داشت. اما پس از این مصاحبه، قیمت‌ها نزولی شد و تنها در روز سه‌شنبه هجدهم تیرماه بود که قیمت‌ها اندکی افزایش پیدا کرد.

چه اتفاقی افتاده است؟
با مرور روند قیمت‌ها در بازار، یک سوال مهم وجود دارد: آیا دوران حکمرانی فضای روانی بر بازار غیر‌رسمی ارز و سکه به پایان رسیده است؟ در 18 ماه گذشته، همزمان با روند تشدید تحریم‌ها و اظهارات مسوولان دولتی یا بروز شایعات مختلف (مانند تغییر در نرخ مرجع ارز یا راه‌اندازی بورس ارز و ...) بازار به نوسان‌های مقطعی قیمت افتاده و بانک مرکزی را در مقام سیاستگذار پولی مجبور به مداخله کرده است. در واقع این «فضای روانی» بوده که بر بازار تاثیر گذاشته و این بار به نظر می‌رسد دوران گذار از این فضا آغاز شده است. کارشناسان در بیان دلایل «بی‌اعتنایی بازار به روند این رخدادها» به چند موضوع اشاره می‌کنند. نخست «کاهش تقاضای واقعی برای واردات» است که به دلیل تشدید تحریم‌ها به وجود آمده است. در شرایطی که اعمال محدودیت‌های تجاری وارد فاز جدیدی شده است؛ کار واردات آنقدر پیچیده و سخت شده که خیلی‌ها قید واردات از کانال رسمی را بزنند. این موضوع، طرف تقاضا در بازار را کاهش داده و موجب کاهش فشار از این ناحیه شده است. از سوی دیگر، خوش‌بینی به فضای آینده سیاسی، فعالان خُرد را از بازار غیر‌رسمی ارز خارج کرده است. حال قیمت ارز پس از افت 10‌درصدی در سه هفته گذشته به یک نقطه تعادل رسیده است. فعالان بازار می‌گویند در شرایط کنونی بازار به یک نقطه تعادل رسیده و منحنی عرضه و تقاضا بر هم منطبق است. در عین حال پیش‌بینی‌ها نیز حکایت از آن دارد که تا زمانی که تقاضای جدیدی در بازار شکل نگیرد یا اتفاق خاصی در طرف عرضه رخ ندهد؛ داد و ستدی ارزی در سطح کنونی انجام می‌شود و این یعنی ثبات بیشتر در قیمت ارز. این می‌تواند یک «خبر خوب» برای دولت آینده باشد. هر چند که خیلی‌ها می‌گویند اثرات تحریم‌های جدید در ماه‌های آینده نمود بیرونی پیدا خواهد کرد. اما به نظر می‌رسد اتفاقات بازار چیزی فراتر از رخدادهای دو سال گذشته است.