ضرورت استقرار نظام کنترل داخلی و تاثیر آن بر رشد بنگاه‌های اقتصادی
روز حساب
یکی از ابزارهای لازم برای کنترل فساد؛ طراحی، استقرار، اجرا و اثر‌بخشی نظام کنترل داخلی در شرکت‌ها و موسسات است.
علی‌اصغر فرجی‌سماکوش / دانشجوی دوره دکترای حرفه‌ای مدیریت کسب و کار (DBA) سازمان مدیریت صنعتی-تهران
یکی از ابزارهای لازم برای کنترل فساد؛ طراحی، استقرار، اجرا و اثر‌بخشی نظام کنترل داخلی در شرکت‌ها و موسسات است. کنترل فساد مالی و تقلب بر رشد بنگاه اقتصادی تاثیر دارد. رشد بنگاه، رشد اقتصادی است. در تقلب و فساد مالی سه عامل نقش دارد؛ انگیزه، شرایط و توجیه. در بحث شرایط، کنترل‌های داخلی مطرح است.
حسابرس داخلی ابزار ارزیابی کنترل‌های داخلی است. بر اساس تعریف انجمن حسابرسان داخلی آمریکا (IIA) حسابرسی داخلی فعالیت اطمینان‌بخشی و مشاوره‌ای مستقل و بی‌طرفانه‌ای است که برای ارزش‌افزایی و بهبود عملیات طراحی می‌شود، حسابرس داخلی به سازمان کمک می‌کند تا اهداف خود را با اتخاذ رویکردی سامانمند و منظم برای ارزشیابی و بهبود فرآیندهای مدیریت ریسک، کنترل داخلی و راهبری شرکتی ایفا کند.
خدمات مشاوره‌ای عبارت است از فعالیت‌های مشاوره‌ای و خدمات مرتبط که ماهیت و دامنه آن بدون اینکه حسابرسان داخلی مسوولیت مدیریت را به عهده گیرند، به منظور افزایش ارزش و بهبود فرآیندهای مدیریت ریسک، کنترل و نظام راهبری سازمان، به شرکت ارائه می‌شود. خدمات مشاوره‌ای شامل فرآیندهای زیر است:
1- تعریف نیازهای تجاری
2- تشخیص مشکل واحد موردنظر
3- جمع‌آوری اطلاعات
4- پیشنهاد تغییرات
5- پیشنهاد راه‌حل
6- پیگیری و کمک به اجرای پیشنهاد
خدمات اطمینان‌دهی نیز عبارت است از رسیدگی عینی و هدفمند به شواهد، با هدف ارزیابی مستقل فرآیندهای مدیریت ریسک، کنترل و نظام راهبری سازمان. این ارزیابی شامل امور مالی، عملکرد، رعایت قوانین و مقررات و سیستم امنیتی می‌شود.
1391: سال بازآفرینی حسابرسی داخلی در ایران
سازمان بورس اوراق بهادار ایران در پی کشف تقلب سه هزارمیلیاردی در سال 1391 حسابرسی داخلی را بازآفرینی کرد و در همین راستا دستورالعمل کنترل‌های داخلی را به تصویب رساند. همچنین سازمان بورس به منظور هماهنگ‌سازی برداشت عمومی از جایگاه، اختیارات و مسوولیت‌های مورد انتظار حسابرسی داخلی و کمیته حسابرسی «منشور نمونه کمیته حسابرسی» و «منشور نمونه فعالیت حسابرسی داخلی» را برای تصویب در هیات‌مدیره شرکت‌ها منتشر کرد. سازمان بورس در مقام نهاد ناظر بر سرمایه، شرکت‌ها و هیات‌مدیره آنها را ملزم ساخته که ارزیابی خود را از روند کنترل داخلی گزارش دهند.
وظایف عمده کمیته‌های حسابرسی
کمیته حسابرسی چهار وظیفه اصلی دارد، اولین وظیفه کمیته حسابرسی حصول اطمینان از استقرار نظام کنترل‌های داخلی مطلوب است. این کمیته قرار است اطمینان دهد که نظام کنترل داخلی بسنده است. اگر در شرکتی این کنترل‌ها به درستی طراحی، مستقر، اجرا و ارزیابی شود، از مشکلات و تقلباتی که امروز می‌بینیم پیشگیری خواهد شد. دومین وظیفه اطمینان‌دهی از فرآیند حسابرسی مناسب در واحدهای سازمانی است که هم شامل حسابرسی داخلی و هم حسابرسی مستقل و تامین استقلال آنهاست. سومین وظیفه کمیته حصول اطمینان از قابلیت اعتماد گزارش‌های مالی است که در شرکت تهیه می‌شود، چون این گزارش‌ها هستند که مبنای تصمیم‌گیری قرار می‌گیرند و اگر قابل اعتماد نباشند تصمیم‌گیری با مشکل مواجه می‌شود. باید ساز و کار تهیه صورت‌های مالی بررسی و در زمینه قابلیت اتکای آن اطمینان حاصل شود. چهارمین وظیفه کمیته حسابرسی اطمینان از حسن اجرای قوانین و مقررات درون‌سازمانی و برون‌سازمانی به ویژه منشور اخلاقی است. باید ساز و کاری وجود داشته باشد که این اطمینان را به ذی‌نفعان بدهد که هم مقررات داخلی و هم مقررات بیرونی
رعایت می‌شود.
تمامی این وظایف در این جهت است که پایداری و ثبات شرکت حفظ و عملکرد شرکت شفاف شود.
استقلال و مسوولیت‌پذیری، پیش‌شرط موفقیت کمیته‌های حسابرسی
اگرچه تصویب دستورالعمل کنترل‌های داخلی و ابلاغ منشور اقدام ارزشمندی بوده است و تشکیل کمیته حسابرسی در ایران یک جهش تاریخی مهم در بخش نظارت محسوب می‌شود که بهترین مزیت این الزام حرکت شرکت‌ها به سمت شفافیت بیشتر خواهد بود، لیکن اگر کمیته بخواهد درست کار کند دو مساله را باید در نظر گرفت. نخست بحث استقلال اعضای کمیته است. عضو مستقل عضوی است که فاقد هرگونه رابطه مستقیم یا غیرمستقیم است که بر تصمیم‌گیری مستقل او اثرگذار باشد. این عضو باید فاقد هرگونه پست اجرایی در شرکت باشد که در این زمینه سازمان بورس این قضیه را در دستورالعمل کنترل داخلی دیده و تصریح کرده است. به عنوان مثال اگر شرکتی پنج عضو کمیته دارد سه نفر باید عضو مستقل و دو نفر عضو غیرموظف هیات‌مدیره باشند یا اگر سه عضو دارد دو نفر عضو مستقل و یک نفر عضو غیرموظف هیات‌مدیره شرکت باشد و دومین مساله، انجام مسوولانه اعضای کمیته حسابرسی است. در ایران اعضای هیات‌مدیره معمولاً نماینده سهامدار یا بعضاً خودشان سهامدار هستند و به عبارتی مالکیت و مدیریت در هم ادغام شده است که
باید این مشکل رفع شود.
بعد مشاوره‌ای و اطمینان‌بخشی حسابرسی داخلی
به عقیده بنده حسابرسان داخلی و کمیته‌های حسابرسی ابتدا باید به فعالیت‌های مشاوره‌ای بپردازند و سیستم‌های کنترل داخلی را از یک مرحله به مرحله بالاتری برسانند تا ایرادات ساختاری کم و نزدیک به صفر شود و بعد به حسابرسان داخلی در بعد اطمینان‌بخشی اتکا کنیم. در واقع باید ساختار شرکت درست و اشکالات رفع شود و سپس وارد بعد اطمینان‌بخشی شد.
البته سیستم کنترل داخلی هر شرکت باید به گونه‌ای طراحی شود که دربر‌گیرنده محیط کنترلی، ارزیابی ریسک، فعالیت‌های کنترلی، اطلاعات و ارتباطات و نظارت باشد. همکاری بین حسابرسان داخلی و مدیریت از دو جنبه مطرح است یکی اینکه خود مدیریت باید به بحث کنترل داخلی و پاسخگویی اعتقاد داشته باشد و یکی هم خود حسابرس‌های داخلی هستند که باید خود را به دانش روز و شناخت محیط کسب و کار تجهیز کنند. حسابرسی داخلی با همه بخش‌های سازمان و بخش عملیات در ارتباط است. تمام فرآیندهای سازمان زیر پوشش حسابرسی داخلی است، حسابرس داخلی باید با مدیریت و کارکنان بخش‌های مختلف ارتباط برقرار کند. راه‌حل مشکلات به‌ویژه کنترل‌های داخلی از دل ارتباط سازنده بیرون می‌آید.
حسابرسی داخلی و تامین منافع سهامداران
حسابرسان داخلی در بحث اطمینان‌بخشی و همچنین در بحث مشاوره‌ای، کمک به شرکت از طریق بهبود عملیات و افزودن ارزش جهت ارتقای فرآیندهای راهبری شرکت‌ها و کنترل نقش مهمی می‌توانند ایفا کنند و با ارائه راهکارهای پیشنهادی و اجرای آنها در شرکت با ارزش‌آفرینی، منافع سهامداران را تامین کنند. حسابرس داخلی هم در مقابل شرکت و هم به نوعی در مقابل حرفه خود تعهد دارد. چنانچه حسابرسان داخلی با صلاحیتی در واحد حسابرسی داخلی مشغول به کار شوند، می‌توانند در طول زمان با طراحی و اجرای درست عملیات این واحد به مرور دیدگاه شرکت را نسبت به اهداف، ماموریت و خدمات حسابرسی داخلی اصلاح کنند.
به نظر می‌رسد هنوز باور به مفید بودن حسابرسی داخلی در اذهان مدیران به خوبی شکل نگرفته است و این مهم نیازمند بسترسازی فرهنگی و قانونی در این زمینه است، چرا که قوانین و مقررات قدیمی است و درباره استفاده از خدمات کمیته حسابرسی داخلی به قانون جدید نیاز داریم.
بدیهی است با توجه به تجربیات جهانی، در صورت اجرای صحیح دستورالعمل کنترل‌های داخلی و منشور کمیته و فعالیت حسابرسی داخلی مصوب سازمان بورس و اوراق بهادار ایران شرکت‌ها به سمت شفافیت بیشتر حرکت خواهند کرد و این امر از طریق اطمینان سرمایه‌گذاران به سرمایه‌گذاری در شرکت‌ها سبب حرکت وجوه آزاد‌شده در بانک‌ها به بازار سرمایه و پایداری اقتصاد می‌شود. از این‌رو استقرار این نظام منتج به رشد اقتصادی بنگاه‌ها و بالمآل نظام اقتصادی کشور خواهد شد.
دیدگاه تان را بنویسید