دست‌ساخته‌های مهجور

رکود اقتصادی قلب صنایع‌دستی ایران را هم نشانه گرفته است. از نساجی سنتی، چاپ‌های سنتی، سفال، سرامیک، کاشی گرفته تا محصولات چرمی، فلزی، چوبی، مستظرفه و آبگینه در بازار شهرهای سنتی کشور مشتری ندارند. در حالی که یکی از مهم‌ترین صنایع وابسته به صنعت گردشگری ایران، صنایع‌دستی است و برای تبلیغ ظرفیت‌های هنری و گردشگری کشور نیز این صنعت سهم ویژه‌ای دارد. در پژوهش‌هایی که در حوزه صنایع‌دستی انجام شده، ویژگی‌های صنایع‌دستی از منظر اقتصادی سهولت ایجاد مراکز تولید، بی‌نیازی به سرمایه‌های کلان، اشتغال‌زا بودن، وجود ارزش افزوده بالا، جنبه‌های کاربردی و تزئینی و داشتن زمینه‌ای مناسب برای جذب توریست همچنین فتح بازارهای صادراتی تعریف شده است. اما چرا در سال‌های اخیر صنایع‌دستی ایران در برابر صنایع‌دستی کشورهای منطقه توان رقابتی خود را از دست داده است؟
یکی از نقاط ضعف صنایع‌دستی ایران از منظر کارشناسان این است که با وجود رشته‌های مختلف صنایع‌دستی در نقاط مختلف کشور، کارگاه‌هایی وجود ندارد تا گردشگر نحوه ساخت را ببیند و انگیزه خرید پیدا کند. در صورتی که گردشگران در سفر به کشورهایی مانند چین علاوه بر سایت‌های تاریخی و طبیعی همواره بازدیدی از کارخانه‌های یشم و مروارید دارند و در ایتالیا یکی از نقاط مورد توجه در شهر ونیز، کارگاه‌های شیشه و بلور معروف این شهر نقطه پایان برنامه‌های گردشگران می‌شود و مسافران از این فروشگاه‌ها محصولات صنایع‌دستی را با قیمت‌های متفاوت خریداری می‌کنند.
در حالی که دیگر کارشناسان مشکل صنایع‌دستی را در مسائل دیگر می‌بینند و معتقدند صنایع‌دستی حتی در بازار داخلی هم از چشمان ایرانیان به دور افتاده است. در فضای مجازی که اغلب خرید و فروش‌ها اینترنتی شده و مردم علاقه‌مند هستند همه چیز را از دریچه اینترنت و شبکه‌های اجتماعی رصد کنند، صنایع‌دستی در این ویترین زیبا و ارزان هم که برای معرفی و تبلیغات محصولات است، مهجور مانده است. در شرایطی که می‌توان از این ظرفیت رایگان و گسترده و فراگیر به نحو مطلوبی استفاده کرد چرا که صنایع‌دستی تبلیغ رایگان قابلیت‌های گردشگری تمدن بزرگ ایران محسوب می‌شود. از سویی نمی‌توان نادیده گرفت که توجه به صنایع‌دستی مستلزم توجه به اقتصاد گردشگری است. صاحب‌نظران این عرصه به همین دلیل بر این باورند که یکی از بهترین راه‌حل‌ها برای خروج از رکود بازار صنایع‌دستی رونق گردشگری و سرمایه‌گذاری برای جذب بیشتر توریست است. این در حالی است که از نگاه کارشناسان فراهم کردن زیرساخت‌های صنعت گردشگری نیازمند ارتقای خدمات به گردشگران داخلی و خارجی است و آماده کردن چنین زیرساخت‌هایی مستلزم این است که ساخت هتل‌های پنج‌ستاره، فرودگاه، مکان‌های اقامتی و پذیرایی و گردشی در کشور جدی گرفته شود. اما آیا ارائه محصولات و خدمات تکمیلی مانند محصولات صنایع‌دستی می‌تواند گردشگر را به سفر به ایران ترغیب و تشویق کند؟
گزارش‌های جدید نشان می‌دهد درآمد حاصل از صادرات جهانی صنایع‌دستی به 300 میلیارد دلار نزدیک شده اما سهم ایران با صادرات 300 میلیون‌دلاری در این بازار جهانی تنها یک درصد است. در شرایطی که کشورهایی مانند چین، هند، پاکستان و ویتنام در این چرخه از ایران پیشی گرفته‌اند. اما از نگاه صاحب‌نظران این حوزه با توجه اینکه ایران زادگاه بیش از 250 رشته هنر سنتی و صنایع‌دستی است و در زمینه صنایع‌دستی قدمتی دیرینه دارد، باید این بازار گسترده فروش به ایران اختصاص می‌یافت. اما به راستی تا چه اندازه صنایع‌دستی ایران به واسطه تنوع و گستردگی که دارند سبب رونق گردشگری داخلی و جذب توریست خارجی شده‌اند؟ آیا ایران در تولید و صادرات صنایع‌دستی توانسته به مزیت نسبی دست پیدا کند؟