تاریخ انتشار:
نگاهی دیگر به «تاب‌آوری شهرها»
گام‌هایی به سوی افزایش تاب‌آوری
در محله‌ها و محدوده‌های ناکارآمد شهری به دلایل متعددی چون شرایط خاص سکونت‌گزینی سکونتگاه‌ها(سکونت شش میلیون نفر در پهنه لرزه‌خیزی بالا و خیلی بالا در ۴۱ شهر جمعیت بالای ۲۰۰۰ نفر)، ضعف مقاومت و تاب‌آوری کالبدی، اجتماعی، اقتصادی و زیست‌محیطی، وضعیت نامناسب شبکه‌های دسترسی و خدمات، تراکم بالای جمعیت، وقوع حوادثطبیعی تهدیدی جدی و اساسی برای وقوع فاجعه انسانی خواهند بود.
محمد‌سعید ایزدی / معاون وزیر راه و شهرسازی
ایران یکی از 10 کشور بلاخیز دنیاست. از 41 نوع بلای طبیعی شناخته‌شده در جهان 31 نوع آن در ایران مشاهده شده است. به استناد اسناد منتشره ایران از نظر وقوع حوادث طبیعی در مقام ششم جهان قرار دارد. بر اساس آمارهای ارائه‌شده از سوی سازمان هلال احمر 90 درصد جمعیت کشور در معرض خطرات ناشی از حوادث طبیعی است و هفت درصد درآمد ناخالص ملی کشور در بخش بلایا هزینه می‌شود که این مقدار بدون احتساب هزینه‌های پنهان این حوادث است. در محله‌ها و محدوده‌های ناکارآمد شهری به دلایل متعددی چون شرایط خاص سکونت‌گزینی سکونتگاه‌ها (سکونت شش میلیون نفر در پهنه لرزه‌خیزی بالا و خیلی بالا در 41 شهر جمعیت بالای 2000 نفر)، ضعف مقاومت و تاب‌آوری کالبدی، اجتماعی، اقتصادی و زیست‌محیطی، وضعیت نامناسب شبکه‌های دسترسی و خدمات، تراکم بالای جمعیت، وقوع حوادث طبیعی تهدیدی جدی و اساسی برای وقوع فاجعه انسانی خواهند بود.
بر این اساس سیاست ارتقای تاب‌آوری شهری به عنوان یکی از اهداف اصلی بازآفرینی شهری پایدار مطرح است. بازآفرینی شهری در مسیر حل مسائل شهر در یک رویکرد کل‌نگر و جامع قائل به تاب‌آوری شهری به معنای توانایی تطابق‌پذیری ساختاری، فرهنگی، اقتصادی در برابر تغییرات ناگهانی یا تدریجی است. تاب‌آوری شهری به عنوان یکی از ابعاد کلیدی توسعه پایدار، در معنای «قابلیت شهر در آمادگی، پاسخگویی و سلامت عمومی، اقتصاد و امنیت» تعریف شده است. یک جامعه برخوردار از تاب‌آوری، توانایی پاسخگویی در برابر تغییرات به شیوه‌هایی موثر و مثبت را دارد به گونه‌ای که به‌‌رغم تغییر، عملکردهای اصلی و انسجام اجتماعی خود را از دست نمی‌دهد.
برای تاب‌آورسازی شهرها در برابر بلایا اصول ده‌گانه‌ای در نظر گرفته شده است: برقرارسازی نظم و هماهنگی برای درک خطرپذیری بلایا، اختصاص بودجه برای کاهش خطرپذیری بلایا، نگهداری به‌روز داده‌ها و تهیه ارزیابی‌های خطرپذیری، حفظ زیرساخت‌های حیاتی برای کاهش خطرپذیری، ارزیابی ایمنی همه مدارس و تاسیسات درمانی، کاربرد و اجرای مقررات ساختمانی واقع‌بینانه و اصول برنامه‌ریزی کاربری اراضی مطابق خطرپذیری احتمالی، حصول اطمینان از تنظیم برنامه‌های درسی و آموزشی، حفاظت از زیست‌بوم‌ها و سپر (بافر)های طبیعی، سیستم‌های هشداردهنده سریع و مدیریت سوانح، قرار گرفتن نیازهای آسیب‌دیدگان در محور عملیات.
در این راستا، به منظور تدوین برنامه‌های شهری برای تحقق تاب‌آوری در شهرها باید گام‌هایی طی شوند.
گام نخست: سازماندهی و آماده‌سازی برای به‌کارگیری اصول تاب‌آوری است شامل:
■ آماده‌سازی کارهای نهادین و افزایش آگاهی
■ گردآوردن عاملان
■ تدوین فرآیند مشارکتی
■ برنامه‌ریزی
■ اجرای فرآیند.
گام دوم: تشخیص و ارزیابی خطرپذیری شهر است که عبارت است از:
■ آشنایی با خطرپذیری شهر
■ ارزیابی خطرپذیری
■ تجزیه و تحلیل محیط منطقه و عاملان
■ ارزیابی.
گام سوم: تهیه یک برنامه عملیاتی برای شهر ایمن و تاب‌آور خواهد بود که در آن تعریف دیدگاه، اهداف، اقدامات اصلی، برنامه‌ها و پروژه‌ها، و همچنین نهادینه‌سازی و پشتیبانی از برنامه کاهش خطرپذیری بلایا صورت می‌پذیرد.
گام چهارم: پیاده‌سازی برنامه‌هاست که اقداماتی چون تجهیز منابع، تضمین مشارکت و تملک گسترده را شامل می‌شود.
گام پنجم: به پایش، پیگیری و ارزیابی برنامه و نشر و تبلیغ آن اختصاص می‌یابد.
تاب‌آوری شهری رویکردی است که باید به صورت فرآیندی و پیوسته در مسیر حیات شهر جریان داشته باشد و مدیریت شهری یکی از نهادهایی است که در ایجاد یا تقویت این فرآیند و پیوستگی و تداوم آن در زندگی شهر نقش و مسوولیت‌های جدی بر عهده دارد. گام‌های فوق به‌روشنی نقش و مسوولیت مدیریت شهری را در فرآیند تاب‌آوری شهر مشخص می‌کنند. مدیریت شهری از طریق شناسایی، سنجش، و توسعه ظرفیت‌های محلی و استفاده از مشارکت گروه‌های اجتماعی ذی‌نفع چون ساکنان بومی، کودکان، سالمندان، معلولان و... در این زمینه عمل می‌کند. در این مسیر به‌کارگیری تساوی حقوق شهروندان زن و مرد، ارائه تعریف شفاف از مسوولیت‌ها و اقدامات واقعی و تاثیرگذار و نهایتاً افزایش آگاهی و ایجاد حس تعلق مشترک نسبت به برنامه تاب‌آوری در همه گروه‌های دخیل ضروری خواهد بود. بر این مبنا، تاب‌آوری شهری به معنای توانایی یک جامعه در همزیستی، تطابق و مدیریت خطر بلایا از طریق رویکرد مثبت‌گرا، مشارکتی و یکپارچه است. از سال 2010 نهضت شهرهای تاب‌آور در جهان آغاز شده است تا گام‌های موثری برای ارتقای تاب‌آوری شهرها برداشته شود و در حال حاضر 2500 شهر عضو این نهضت هستند. آخرین اصول مورد توجه
در نهضت شهرها تاب‌آوری ساماندهی و یکپارچگی مدیریت شهری و توجه حاکمیتی به تاب‌آوری شهرها، ارزیابی خطرات و شناسایی مخاطرات و استفاده از ظرفیت‌های مالی و ایجاد درآمدهای پایدار برای افزایش تاب‌آوری شهری است. اصلی‌ترین مبحث در تاب‌آوری شهرها بحث پیشگیری است. مدیریت تاب‌آوری شهری در هر شهر، تعریف خاص خود را می‌طلبد که بر پایه شناخت عمیق از ویژگی‌های ذاتی و طبیعی شهر به دست می‌آید. در این تعریف همچنین شناخت ویژگی‌های زیست در پهنه‌های مختلف شهری و محلات به صورت مجزا لازم است که بر اساس هر یک از گونه‌های بافت شهری سیاست‌های مشخص مدیریت شهری در زمینه تاب‌آوری تبیین و مشخص می‌شوند.
پاسخ به این پرسش که علت پایین بودن تاب‌آوری شهرهای ایران چیست و چگونه می‌توان این خلأ را پوشش داد، قطعاً نیازمند مطالعه و بررسی در مقیاس گسترده و با درک گوناگونی شهرها در ایران است. لکن آنچه در این زمینه به وضوح مشهود است نبود فهم و دانش درست در همه سطوح مواجهه با موضوع است. در ایران مساله تاب‌آوری غالباً در مفهوم مقابله با بحران‌های ناگهانی و مقاوم‌سازی کالبدی مورد توجه قرار گرفته است. بنابراین یکی از مهم‌ترین اولویت‌ها در این زمینه تغییر رویکردهای مفهومی در همه سطوح سیاستگذاری، مدیریت شهری، حرفه‌ای، دانشگاهی و نهایتاً مردم به عنوان اصلی‌ترین مخاطبان است.
دیدگاه تان را بنویسید