مغز متفکر دولت؟

محمود سریع‌القلم و سعید حجاریان این بار در کنار هم قرار گرفتند. به قول آنها محمود سریع‌القلم همان راهی را می‌رود که روزگاری سعید حجاریان رفته بود. این ارزیابی توسط صاحب‌نظران و کارشناسان صورت نگرفت بلکه این بار عبدالمجید محتشم دبیر کل انصار حزب‌الله در سخنانی صریح اعلام کرد سریع‌القلم در همان مسیری قرارگرفته که روزگاری حجاریان حرکت کرده است.

این اولین بار نبود که سریع‌القلم از حاشیه به متن وارد می‌شد. از همان زمانی که حسن روحانی به عنوان کاندیدای پیروز بر پنج رقیب خود پیشی گرفت و به عنوان برنده انتخابات وارد پاستور شد، محمود سریع‌القلم به دلیل قرابتش با حسن روحانی زیر ذره‌بین قرار گرفت و بسیاری او را مغز متفکر و برنامه‌ریز دولت حسن روحانی لقب دادند همچنان که سعید حجاریان پیشتر این عنوان را در دولت خاتمی از آن خود کرده بود.

استادی آرام با سخنانی جنجالی

هیچ فردی باور نمی‌کرد استاد علوم سیاسی دانشگاه شهید بهشتی در این مدت کوتاه تا این حد خبرساز شود. این خبرسازی در حدی بود که دبیر کل انصار حزب‌الله در سخنانی صریح او را با سعید حجاریان در یک ردیف قرار داد و به‌گونه‌ای شاید به او هشدار داد. استاد آرام و محجوبی که زمانی در مقام مشاور ریاست مرکز تحقیقات استراتژیک مجمع تشخیص مصلحت نظام مشغول به کار بود، از نظر جناح سیاسی چندان قرابتی با سعید حجاریان نداشته و اصولاً در دسته‌بندی اصلاح‌طلبان قرار نمی‌گیرد. با این حال نوع رویکرد این چهره دانشگاهی به مسائل بین‌الملل آنقدر به جناح تندرو گران آمده که بسیاری نوع جهت‌گیری‌های دولت روحانی را تحت تاثیر گفتمانی می‌دانند که او در راس آن قرار گرفته و به نوعی تلاش دارد تا دولت را با خود در این مسیر همراه کند.

این ارزیابی را به راحتی می‌توان در سخنان افراد این جناح مشاهده کرد. هنوز عمر دولت حسن روحانی هفت‌ماهه نشده بود که حسن عباسی رئیس مرکز بررسی‌های دکترینال امنیت بدون مرز (۱۳ اسفندماه ۹۲) در سخنانی تند سریع‌القلم را خطاب قرار داد و گفت: «شق دوم دانشگاه شهید بهشتی که چپ نیستند و لیبرال هستند نماد این جریان محمود سریع‌القلم است که در دانشگاه شهید بهشتی علوم سیاسی درس می‌دهد و شخصیت اصلی حوزه فکری مرکز تحقیقات استراتژیک است. یک کاخی وجود دارد روبه‌روی پارک نیاوران بالای پاسداران و نوبنیاد، آن کاخ مرکز تحقیقات استراتژیک است. جریان لیبرال از آنجا تئوریزه می‌شود علیه حکومت. یعنی این فرض‌هایی که گفته می‌شود ما باید با اسرائیل رابطه برقرار کنیم آنها بحث‌هایی است که از آنجا می‌آید. شما مصاحبه‌های سریع‌القلم را در ۱۵ تا ۱۶ سال گذشته مرور کنید این نکته بارها تکرار شده که خود عرب‌ها اسرائیل را به رسمیت می‌شناسند چرا شما به رسمیت نمی‌شناسید؟ عموماً این طیف استادان کسانی هستند که سه تا چهار ماه از سال در خارج از کشور به سر می‌برند شما می‌توانید خط فکری اینها را در فصلنامه راهبرد ببینید.»

استاد ۵۵‌ساله علوم سیاسی وقت خود را بیشتر صرف کارهای علمی و ارتقای فرهنگ سیاسی می‌کند به‌همین دلیل نمی‌تواند نسبت به رشد پوپولیسم در کشور بی‌اعتنا باشد. همین دغدغه موجب شد که به دنبال رویکرد صداوسیما بعد از توافق ژنو و مانور بر روی این مساله که مردم چقدر با توافقنامه ژنو موافق هستند، در یک سخنرانی با عنوان ستیز با پوپولیسم بگوید: «صداوسیما به جریان پوپولیسم کمک می‌کند، مثلاً می‌رود از یک لبوفروش می‌پرسد نظر شما درباره برنامه هسته‌ای چیست؟ این خیلی اثر می‌گذارد. یا یک راننده تاکسی که بنده خدا از ۵ صبح تا ۱۲ شب باید در این خیابان‌ها بدود تا هزینه سه تا بچه دانشجویش را درآورد، سر چهارراه از او می‌پرسند که نظر شما درباره برنامه هسته‌ای و مذاکرات ژنو چیست؟ او چه دانشی دارد که بتواند به این پرسش یک واکنش منطقی نشان بدهد. صداوسیما اصالتاً یک نهاد پوپولیستی است و کمک می‌کند به جلوگیری از رشد عقلی و استدلالی در جامعه.»

بیان این سخنان کافی بود تا تجمع اعتراضی رانندگان تاکسی در برابر نهاد ریاست‌جمهوری علیه سریع‌القلم راه بیفتد. البته سریع‌القلم همان زمان اعلام کرد که این تجمع اعتراضی با پیگیری یکی از آقازاده‌های اصولگرا صورت گرفته است. هرچند این استاد دانشگاه به نام این آقازاده اشاره نکرد اما همان زمان برخی سایت‌ها اعلام کردند که این کار با هماهنگی پسر حسین مظفر و تاکسیرانی صورت گرفته است.

داستان به اینجا ختم نشد، حضور فوق دکترای دانشگاه اهایو در چهل و چهارمین اجلاس داووس در دهکده زیبای ییلاقی کشور سوئیس با کراوات به سوژه برنامه 8:30 شبکه دو سیما تبدیل شد. سریع‌القلم به عنوان مشاور رئیس‌جمهور آماج حملات زیادی قرار گرفت که چرا پروتکل‌های کشور را رعایت نمی‌کند و چنین فردی چگونه می‌خواهد حافظ منافع ملی کشور باشد. پخش این برنامه در ۲۵ بهمن‌ماه منجر به این شد که حسام‌الدین آشنا نماینده قوه مجریه در شورای نظارت بر صداوسیما ضمن تکذیب عنوان مشاور تصریح کند که تاکنون چنین حکمی برای سریع‌القلم صادر نشده است. اما همان زمان بسیاری خبر خبرگزاری جمهوری اسلامی ایران (ایرنا) را که در آن از سریع‌القلم به عنوان مشاور رئیس‌جمهور یاد شده بود به عنوان مستند سخنان خود ارائه کردند که نشان می‌داد سخنان حسام‌الدین آشنا محلی از اعراب ندارد و استاد علوم سیاسی دانشگاه شهید بهشتی همچنان به رئیس‌جمهور مشاوره می‌دهد و اگر حکم رسمی دریافت نکرده اما در همه محافل از او به عنوان مشاور یاد می‌شود.

سخن آخر

هنوز مشخص نیست که چه آینده‌ای در انتظار محمود سریع‌القلم است اما حوادث چند ماه گذشته نشان داده که با وجود سکوت او تاکنون هر اقدامی از سوی او جنجالی شده است. جناح مخالف دولت کوشیده تا او را به عنوان فرد پشت پرده و خط‌دهنده به حسن روحانی به تصویر بکشد. مخالفان دولت که بیشتر در گروه حامیان دولت محمود احمدی‌نژاد جای گرفته‌اند بارها در سخنرانی‌های خود بخشی از موضع‌گیری‌های حسن روحانی را یادآوری کرده و در نهایت این نتیجه را می‌گیرند که تغییر مواضع دولت روحانی ناشی از تاثیرگذاری فردی همچون محمود سریع‌القلم است. البته بعید به نظر می‌رسد که نویسنده توسعه، جهان سوم و نظام بین‌الملل، عقل و توسعه‌یافتگی، سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران، عقلانیت و آینده توسعه‌یافتگی ایران نیز چنین نقشی برای خود قائل باشد. سریع‌القم با سابقه قریب 28 سال تدریس در دانشگاه، تاکنون بیشتر دغدغه‌های خود را معطوف روابط بین‌الملل و فرهنگ سیاسی کرده است و اگر به مواضع صداوسیما در مورد توافق ژنو انتقادی دارد آن را نه با نگاهی سیاسی بلکه با رویکردی آکادمیک بیان می‌کند. با این حال برخی ترجیح می‌دهند که این مسائل را نادیده گرفته و با پردازش «شخصیت مشاوری بسیار مقرب» نقش او را بسیار فراتر از آنچه به نظر می‌رسد، نشان دهند. تداوم این رویکرد تبعات زیادی به همراه دارد همچنان که این نگرانی هر روز قوت بیشتری می‌گیرد که مبادا نظریه‌پرداز توسعه سکوت خود را تداوم و عمق بیشتری ببخشد.